Վերջին երկու ամիսների ընթացքում մի շարք քաղաքական քայլերի արդյունքում՝ Իրանն ու Ադրբեջանը կարգավորում են երկկողմ հարաբերությունները՝ հենվելով ընդհանուր աշխարհաքաղաքական շահերի վրա՝ փոխադարձ անվստահության պայմաններում. գրել է Al- Monitor-ը։

Ինչպես նշվել է, լայն աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերն Իրանին և Ադրբեջանին մղում են մերձենալու, որոնցից գլխավորը Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքն է։ Վերջինս ձգվում է Ռուսաստանի Բալթյան և Կասպից ծովի նավահանգիստներից մինչև Իրանի հարավային ափամերձ գիծը։

Ըստ պարբերականի՝ երկու կառավարություններն էլ ձգտում են թուլացնել լարվածությունն՝ աշխարհաքաղաքական պայմանների վատթարացման ֆոնին։ Իրանը ձգտում է մի քանի հարևանների հետ հարաբերությունների կարգավորմանը՝ փոխհատուցելու իր քաղաքական և այլ կորուստները Սիրիայում ու վերացնելու տարածաշրջանային մեկուսացումը։ Թեհրանը բարելավել է կապերը Տաջիկստանի հետ՝ բարձր մակարդակի հանդիպումների միջոցով և բանակցություններ է վարում ռազմավարական գործընկերության համաձայնագրի շուրջ։ Զուգահեռ ջանքեր են գործադրվում նաև Աֆղանստանի և Պակիստանի հետ։ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների ապահարումը տեղավորվում է տարածաշրջանային դիվանագիտության ավելի լայն օրինաչափության մեջ։

Ինչպես նշվել է, կարգավորումը, իհարկե, միակողմանի ջանք չէ։ Ադրբեջանն ունի իր սեփական ռազմավարական հրամայականները։ Հայաստանի հետ խաղաղության բանակցությունները շարունակվում են՝ չնայած պայմանագրի տեքստի վերջնական տարբերակին, և չնայած սահմանային առկա լարվածությանը, երկու կողմերն էլ ակտիվորեն ներգրավված են սահմանազատման գործում։

Ըստ Al- Monitor-ի՝ ավելի կարևոր է, որ Ադրբեջանը չի կարող թույլ տալ լարված հարաբերություններ Իրանի հետ՝ հաշվի առնելով Ռուսաստանի հետ իր ավելի ու ավելի բարդ հարաբերությունները։ Մոսկվայի հետ զգալի խզում է սկսվել անցյալ տարվա դեկտեմբերին Ղազախստանի Ակտաու քաղաքի մոտ ռուսական ՀՕՊ համակարգի կողմից ադրբեջանական ինքնաթիռի խոցման պատասխանատվությունը ստանձնելուց հրաժարվելուց հետո։ Բացի այդ՝ 2023 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ Ադրբեջանի լիակատար վերահսկողությունը սահմանելուց և ռուսական ուժերի դուրսբերումը վերահսկելուց հետո Բաքուն որդեգրել է ավելի վճռական արտաքին քաղաքականություն, ինչը, հավանաբար, Մոսկվային դուր չի գա։ Բաքվի կողմից ադրբեջանական լրատվամիջոցների վրա ռուսական կիբեռհարձակումների վերաբերյալ վերջին մեղադրանքներն ավելի են ընդգծում հարաբերություններում լարվածության աճը։

Չնայած Բաքվի հետ կապերի բարելավմանն՝ Իրանը շարունակում է կենտրոնանալ Հարավային Կովկասում ռազմավարական հավասարակշռության պահպանման վրա։ Սա նշանակում է շարունակել ամուր կապեր հաստատել Հայաստանի հետ։ Ադրբեջանի հետ համատեղ զորավարժություններ անցկացնելիս Իրանը նաև իր պաշտպանության և զինված ուժերի լոգիստիկայի նախարար, բրիգադային գեներալ Ազիզ Նասիրզադեին ուղարկել է Երևան՝ Հայաստանի պաշտպանության նախարար Սուրեն Պապիկյանի հետ բանակցությունների համար։ Այցի արդյունքում՝ ստորագրվել է համագործակցության հուշագիր, որն արտացոլում է երկու երկրների պաշտպանական երկխոսության առաջադեմ փուլը։ Հայ բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ հանդիպման ժամանակ Նասիրզադեն ընդգծել է Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական և աշխարհառազմավարական կարևորությունն Իրանի համար։

Այս հավասարակշռման գործողությունն ավելի է ցույց տալիս ապրիլի 9-10-ը Իրանի և Հայաստանի կողմից անցկացված զորավարժությունները։ Համատեղ զորավարժությունները, որոնք առաջինն էին իրենց տեսակի մեջ, հստակ ուղերձ են հղել, որ Հայաստանի անվտանգությունն Իրանի համար ռազմավարական առաջնահերթություն է։

Ընդգծվել է, որ Իրանն աջակցում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության գործընթացին, բայց միայն այնքանով, որքանով այն պաշտպանում է Թեհրանի հիմնական շահերը։ Հիմնական մտահոգություններից մեկը Ադրբեջանի կողմից, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» ստեղծման ձգտումն է, որը կանցնի Հայաստանի Սյունիքի մարզով՝ Ադրբեջանը կապելով Նախիջևանի էքսկլավի հետ։ Եթե դա տեղի ունենա, այն կխզի Իրանի ուղիղ մուտքը Հայաստան և կստեղծի շարունակական թյուրքական միջանցք Իրանի հյուսիսային սահմանի երկայնքով՝ Թուրքիայից մինչև Թուրքմենստան։ Այս կապի խնդիրը նաև ազդում է Իրանի առևտրի վրա Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) հետ, որը ներառում է Հայաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը և Ռուսաստանը։ Թեհրանը մայիսի 15-ին ազատ առևտրի ռեժիմ է կնքել ԵԱՏՄ-ի հետ։ ԵԱՏՄ անդամներից միայն Հայաստանն է սահմանակից Իսլամական Հանրապետությանը։ Հոկտեմբերին Իրանը Երևանում բացել է խոշոր առևտրային կենտրոն՝ իր առաջին նմանատիպ կառույցն արտասահմանում՝ ընդգծելով այդ հարաբերությունների առևտրային կարևորությունը։

Իրան-ադրբեջանական հարաբերությունները բարդացնում է նաև Բաքվի աճող անվտանգության համագործակցությունը Իսրայելի հետ։ Մայիսի 19-ին Իսրայելի պաշտպանության նախարար Իսրայել Կացը Թել Ավիվում հանդիպել է իր ադրբեջանցի գործընկեր Զաքիր Հասանովի հետ՝ քննարկելու ռազմական կապերի խորացումը: Թեհրանի համար սա գերազանցում է երկկողմ համակարգումը՝ հնարավոր է ներառելով Միացյալ Նահանգները, մասնավորապես՝ Աբրահամի համաձայնագրերի շրջանակներում: Մարտին Մերձավոր Արևելքում ԱՄՆ հատուկ ներկայացուցիչ Սթիվ Վիտկոֆը այցելել է Ադրբեջան՝ ավելի սրելով Իրանի մտահոգությունները։

Այդուամենայնիվ, իրանա-ադրբեջանական հարաբերությունները, հավանաբար, կմնան գործարքային: Թեհրանը կշարունակի ամրապնդել պաշտպանական համագործակցությունը Հայաստանի հետ՝ Հարավային Կովկասում ռազմավարական հավասարակշռությունը պահպանելու համար: Տարածաշրջանային առևտուրը, սահմանային անվտանգությունը և այլ տերությունների կողմից աճող մրցակցությունն ապահովում են, որ Իրանը մնա ակտիվորեն ներգրավված իր հյուսիսային հարևանության գործում: