«Ուխտագնացութուն Սյունիք» ծրագրի շրջանակում Շինուհայր այցելեցինք երկու անգամ՝ 2019-ի սեպտեմբերի 15-ին եւ հոկտեմբերի 5-ին:
Երկու դեպքում էլ մեզ ուղեկցում էր գյուղի մերօրյա տարեգիր, եռանդուն բանահավաք եւ հրաշալի մարդ Ժորա Մանուցյանը:
Առաջին անգամ Հին Շինուհայր գնացինք Կարո Բարսեղյանի, երկրորդ անգամ՝ Արշակ Պետրոսյանի մեքենայով:
Հին Շինուհայրը ժողովրդական ճարտարապետության իսկական թանգարան է. մոտ 500 ղաբ եւ ղարադամ դեռ պահպանվում են՝ կանգուն վիճակում:
Մենք նախ՝ գյուղի կենտրոնում՝ Սուրբ Ստեփանոսի բակում՝ Բալերի (Գրիգորի) 150-ամյա թթենու տակ, հանգիստ առանք եւ զրուցեցինք գյուղի անցած ճանապարհի շուրջ:
Մինչեւ 1960-ական թվականները, երբ գյուղը վերջնականապես տեղափոխվեց Կոթիկ կոչվող հարթավայր, այստեղ էր անհիշելի ժամանակներից եկող Շինուհայրը:
Ժամանակին գյուղ են այցելել Աբրահամ Կրետացի եւ Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսները:
Մինչեւ Կապանի Հալիձոր մեկնելն այստեղ է եղել Դավիթ-Բեկի նստավայրը:
1918-ին գյուղ է այցելել Զորավար Անդրանիկը՝ հիացած շինուհայրցիների ռազմական խիզախությամբ:
Գյուղում ուսուցչություն են արել Ակսել Բակունցի կինը՝ տիկին Վարվառան, Սերո Խանզադյանը:
Գյուղում են ծնվել Զանգեզուրի ազատագրական պայքարի (20-րդ դարասկիզբ) առաջնորդներից Արշակ Շիրինյանը, որը հողին է հանձնվել Գորիս քաղաքի ներկայիս զբոսայգու հարավ-արեւմտյան անկյունում (երբեմնի Ռուսաց ժամի բակում):
Շինուհայրում է ծնվել Հայաստանի երկրորդ Հանրապետության առաջնորդներից Սուրեն Թովմասյանը (Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի առաջին քարտուղար):
Այստեղ են ծնվել ակադեմիկոսներ Լենդրոշ Խուրշուդյանը, Հրաչիկ Սիմոնյանը:
Շինուհայրում հիշում են նաեւ Աղասի Խանջյանին եւ Հայաստանի ժողկոմխորհի նախագահ Սահակ Տեր-Գաբրիելյանին, որ 1931 թ. ապրիլի 28-ի երկրաշարժից հետո այցելեցին նաեւ Շինուհայր եւ խորհուրդ տվեցին գյուղացիներին՝ տեղափոխվել Կոթի տափ (ներկայիս գյուղատեղի), որտեղ էլ իրականացվեց բնակելիների շինարարություն, ինչը, սակայն, կիսատ մնաց:
Պատմական համառոտ ակնարկ
Շինուհայր, Հայրաշեն, Շենուհայր, Շենհեր, Շենուհայր, Շընհեր, Շընհերք, Շինահայր, Շինհեր, Շնհեր, Շնոհերք. այսպիսի եւ մի շարք այլ անուններով գյուղը հիշատակվում է մատենագրության մեջ:
Մտնում էր Մեծ Հայքի Սյունիք աշխարհի Հաբանդ գավառի մեջ:
Նախկին գյուղը տեղադրված էր Որոտանի ձախափնյա զառիվեր լանջերին, որոնք կտրտված են ձորակներով:
Գրավոր աղբյուրներում հիշատակվում է 10-րդ դարասկզբից:
Ըստ Ստեփանոս պատմիչի հիշատակած հարկացուցակի՝ 24 չափ հարկ է վճարել Տաթեւի վանքին, ինչը վկայում է, որ այն ոչ միայն Սյունիքի, այլեւ Հայաստանի մեծագույն գյուղերից մեկն է եղել:
Գյուղը նախապես պատկանել է Սյունյաց իշխան Փիլիպեին, ապա նվիրել է Տաթեւի վանքին, որը կրկին հաստատել է Տարսայիճ Օրբելյանը՝ 1274-ին:
Մինչեւ 19-րդ դարը համարվել է Տաթեւի վանքի սեփականություն:
Գյուղի մոտակայքում, հատկապես հին գյուղի տարածքում բխում են բազմաթիվ սառնորակ աղբյուրներ:
Գյուղից ներքեւ՝ Որոտան գետի հովտում տարածվում են մրգատու այգիներ:
1960-ականներին գյուղը տեղափոխվել է հին գյուղից հյուսիս գտնվող սարավանդ:
Շինուհայրն ունեցել է նաեւ պաշտպանական նշանակություն:
Հատկապես 18-րդ դարում այն հուսալի բերդագյուղ-ամրոց էր:
Հին գյուղից դեպի արեւելք տանող լեռնային կածանի վրա՝ բարձր ժայռի մեջ կառուցված է մի ամրոց-տնակ, որի պատերի մեջ կան տարբեր ուղղության անցքեր, որոնցով հսկել են ճանապարհները:
Զառիթափի լեռնալանջով դեպի արեւելք՝ դեպի Խոտ գյուղ է ձգվում մի ժայռափոր թունել՝ մոտ 200 մ երկարության:
Ըստ Ժորա Մանուցյանի՝ թունելը փորել են լեռնաշերտում եղած ջրերը հավաքելու եւ օգտագործելու համար:
Դավիթ-Բեկը՝ Շինուհայրի՞ց
Դավիթ-Բեկի ծննդավայրի հետ կապված բազմաթիվ վարկածներ կան:
Նրան ազգակից լինելու պատվի համար միմյանց հետ վիճում են Կապանի հին տոհմերից Մելիք-Փարսադանյաններն ու Օրբելյանների Տաթեւի ճյուղը:
Վարկածներից մեկն էլ առնչվում է Շինուհայրին, թեեւ «Ընտիր պատմությունը» քանիցս հիշեցնում է նրա «մծխեթացի» կամ «մծխիթացի» ի հայկազեան տոհմ է»:
Շինուհայրի վարկածի մասին ամբողջական տեղեկություն է տալիս պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, նշանավոր շինուհայրեցի Խիկար Բարսեղյանը (Այսպես ապրեցին, «Հայաստան» հրատարակչություն, Երեւան 1985 թ.):
Ահա՝ «Մեր գյուղի նշանավոր մարդկանցից է Սյունիքի ազատագրական շարժումների ռահվիրա Դավիթ-Բեկը (ծնվել է 1674 թ., տե՛ս Մ. Չամչյան, Խրախճան պատմության հայոց, Վենետիկ, 1811, էջ 464):
Վրաստանից Սյունիք գալուց հետո 1722 թվականին Շինուհայրի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցու սյունազարդ դահլիճում է գումարել առաջին ժողովը՝ ապստամբության դրոշ պարզելու վճռով:
Դավիթ-Բեկը Շինուհայրի տանուտեր Ալիխանի տղան էր:
Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի ինստիտուտում՝ Մատենդարանում, պահվում է «Հիշատակարան Միքայել բեկ Լալաբեկյանի» գործը: Այնտեղ ասված է՝ «Մեր այս զանգեզուրցիք սեւերես լինելով, դիմել են վրաց իշխանին, վրաց իշխանը նշանակել է Շինհերցի Տավիթ-Բեկին, չորս հարյուր հայ զորքի հետ» (տե՛ս Մատենադարանի ձեռագրերի ֆոնդ, ձեռագիր 7429, թ. 3031)»:
Ըստ Ղուկաս Սեբաստացու «Դավիթ-Բեկ կամ պատմություն Ղափանցոց» գրքի (թարգմանութունը՝ Արշակ Մադոյանի)՝ «…Նախ Դավիթը Եռաբլուրում հարվածեց ղարաչոռլու կոչված թուրքերին, ապա գնաց բանակեց Շնհեր կոչվող ամրոցում: Եվ իր մոտ կանչելով Տաթեւի առաջնորդին, պատմեց նրան, թե ինչ գործով, ինչ նպատակով է եկել, եւ ասում է՝ «Այս երկրից իսպառ ջնջելու եք բոլոր օտարերկրացիներին»: Եվ խմբեց շուրջը Շնհերի տղամարդկանց, զարկեց-ասպատակեց թուրքերի գյուղերը եւ գրավեց նրանց ունեցվածքը»:
Շինուհայրի հետ Դավիթ-Բեկի առնչություններն այնքան շատ են, որ կարելի է դարձնել առանձին ուսումնասիրության առարկա:
Այստեղ է նա բանտարկել Տաթեւի Դավիթ ուրացող մելիքին:
Այստեղ է նա բանտարկել Մելիք Փարսադանին եւ Տեր Ավետիսին:
Շինուհայրը՝ գրչավայրը
Գյուղը, կարելի է ստույգ արձանագրել, Սյունիքի այն բնակավայրերից է, որտեղ միջնադարում գրվել են բազմաթիվ ձեռագրեր:
Դրանք, անշուշտ, ուսումնասիրության առանձին թեմա կարող են դառնալ, մանավանդ որ պարունակում են տեղեկություններ ոչ միայն Շինուհայրի, այլեւ ամբողջ Սյունիքի մասին: Ուշագրավ է նկատել, որ Շինուհայրում՝ գրչության արվեստում մեծ հետք են թողել նաեւ կանայք՝ Մարգարիտը, Մարիամը, Երինեն, Հեղինեն, Հռիփսիմեն, ուրիշներ:
Առայժմ ներկայացնենք այն ձեռագրերի ցանկը, որ պահպանվում են Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում:
Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի
Գտնվում է հին գյուղի կենտրոնում:
Ըստ Ժորա Մանուցյանի՝ կառուցվել է 4-րդ դարում:
12-րդ դարում, երկրաշարժի հետեւանքով, ավերվել է, իսկ 17-րդ դարում վերաշինվել:
Եռանավ բազիլիկ այդ տաճարը մինչեւ հիմա կանգուն է:
Եկեղեցին, ինչպես նշվեց, ծառայել է նաեւ որպես Դավիթ-Բեկի նստավայր, գյուղի վարչական կենտրոն:
Գործել է մինչեւ 1920 թվականը, որից հետո ծառայել է գյուղի տնտեսության մթերային պահեստ (մինչեւ գյուղի տեղափոխումը):
Եկեղեցու մասին ուշագրավ գրառում է կատարել 19-րդ դարավերջին Շինուհայր այցելած Երվանդ Լալայանը:
Ահա՝ «Գյուղի գրեթե կենտրոնում գտնվում է Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին, որ բավական մեծ եւ գեղեցիկ է, չորս սյուների վրա հաստատված, կամարակապ ձեղունով: Հարավային դռան առաջ չորս սյուների վրա բարձրանում է մի գեղեցիկ գմբեթ, որ ծառայում է որպես զանգակատուն: Եկեղեցու պատուհանները փոքր են եւ նեղ. ներքուստ զարդարված է խաչկալով եւ հինգ ջահերով: Եկեղեցու շուրջը կան հին եւ նոր գերեզմաններ»:
Հին սրբատեղիներ
Ըստ Երվանդ Լալայանի՝ «Ձորի վերին մասը, գյուղի արեւմտյան կողմը, պատած է ահագին ժայռերով, որոնցից մինը մի փոքրիկ քարախորշ է կազմում, որը պաշտվում է եւ վառված մոմերից բոլորովին սեւացել է:
Ժայռի գագաթին էլ մի փոքրիկ, անմատչելի մատուռ կա:
Սրանից փոքր-ինչ արեւելք ժայռերը վերջանում են, եւ մի փոքրիկ ձորակի մեջ բացվում են բավական թվով մեծ եւ փոքր քարատակներ, որոնց մոտից հոսում է մի բարակ աղբյուր, որ նույնպես սուրբ է համարվում:
Այս աղբյուրի մոտ բխում է եւ մի ուրիշ աղբյուր, շատ վարար, որ անցնելով ձորը՝ թափվում է Բարկուշատի մեջ»:
Ըստ Ժորա Մանուցյանի՝ Սուրբ համարվող աղբյուրը, որ հետագայում կոչվել է «Քոսի աղբյուր»՝ բուժիչ հատկություններ ունենալու շնորհիվ, հետագայում միախառնվել է բացված թունելի ջրերին եւ անհետացել:
Իսկ ժայռի գագաթի փոքրիկ եւ անմատչելի մատուռը, ըստ Ժորա Մանուցյանի, Բադուն խաչն է, որին կանդրադառնանք առանձին:
Այլ սրբատեղի է քարախորշը, որի մասին նշում է Երվանդ Լալայանը, որ հիմա էլ գոյություն ունի:
Կուսանաց անապատ
Մենք եղանք Կուսանաց անապատում:
Հիշեցինք հնագետ Սեդրակ Բարխուդարյանի գրառումներն անապատի մասին:
Ի դեպ, տարիների ընթացքում գրեթե ոչինչ չի փոխվել նրա նկարագրումներից:
Ահա՝ «Կուսանաց անապատ. գտնվում է գյուղի արեւմտյան ծայրին, անդնդախոր քարափի գլխին, 5-6 մ պարիսպները շրջափակում են մատչելի տեղերից ընդարձակ բակը, որի կենտրոնում կառուցված է Սուրբ Աստվածածնի անունով ընդարձակ եկեղեցին, որն այժմ էլ կանգուն է. հարավային մուտքի առաջ եղել է փոքր գավիթ, որի պատերն են մնացել. եկեղեցուց քիչ ներքեւ՝ ամբողջ մնում է սեղանատունը: Բոլոր շինություններն էլ կառուցվել են հիմնականում 17-րդ դարում:
Ինչպես հուշարձանի պատերին եւ բակում, այնպես էլ պարիսպների մեջ օգտագործվել են ավելի հին խաչքարեր:
Կուսանաց անապատին վերաբերող արձանագրությունները գրված են մեծ սղումներով…»:
Այդ արձանագրություններն այնքան շատ են, որ կարող են դառնալ առանձին ուսումնասիրության առարկա:
Կուսանաց անապատին անդրադարձել է նաեւ Երվանդ Լալայանը. «Գյուղի արեւմտահարավային կողմում, ձորի մեջ ցցված մի քերծի գագաթին տեղավորված է Սուրբ Աստվածածնի անունով Կուսանաց անապատը, որ շինել են 1676 թվին, Ագուլիսից գաղթած կույսերը եւ վերանորոգել են մահտեսի Ազարյան եւ նրա որդի Բենիամինը:
Կուսանոցը պարսպապատ է եւ երեք աշտարակներով պաշտպանված: Վերին մասում գտնվում է մենաստանը, որ 17,4 մետր (8 սաժեն եւ 1/2 արշ.) երկարություն, 10,65 մ (5 ս.) լայնույթուն եւ 9,6 մ. (4 1/2 ս.) բարձրություն ունի եւ շինված է կոփածու անտաշ քարերով: Ձեղունը կամարակապ է եւ ունի մի փոքրի գմբեթ: Պատուհանները փոքր են եւ նեղ. միակ դուռը բացվում է հարավային կողմում մի գավթի մեջ, ուր կան մի քանի գերեզմաններ: Եկեղեցում արեւելյան կողմում, դրսից, մի խաչ կա, որի մասին ասում են, թե բժշկություն է տալիս օձից խայթվածներին, եթե միայն նրանք խայթող օձից առաջ կարողանում են գալ եւ խաչը համբուրել:
Սեղանատնից էլ փոքր-ինչ ներքեւ գտնվում է մի փոքրիկ եկեղեցու ավերակ:
Պարսպին կից կան մոտ 40 խուց եւ մի բաղնիք:
Նույն պարսպի մեջ, եկեղեցու մոտ 1891 թվին Պալիանց քահանայի ջանքով շինված է չորս սենյակից բաղկացած մի գեղեցիկ շենք՝ հայոց եկեղեցական-ծխական դպրոցի համար:
Մի աղբյուր եւս բերված է այդտեղ:
Այժմ անապատը բոլորովին անխնամ թողնված է, իսկ դպրոցական շենքում շուտով բացվելու է պետական դպրոց»:
Շինուհայրի վա՞նք, թե՞ Հին եկեղեցի
2019 թ. հոկտեմբերի 5-ին Ժորա Մանուցյանի հետ այցելեցինք Հին Շինուհայրի վանք կոչվող սրբավայր:
Գտնվում է Հին գյուղից հարավ-արեւելք՝ Որոտանի ձախ ափին:
Ըստ Ժորա Մանուցյանի՝ կառուցվել է 10-րդ դարում:
Այդ այցի մասին մենք համառոտ հրապարակում ենք կատարել եւ նշել, որ Աստծո այդ տաճարի մասին մատենագիտության մեջ գրեթե հիշատակություններ չկան:
Սակայն Ղեւոնդ Ալիշանի «Սիսականում» կատարված է մի գրառում, որը, կարծում ենք, հենց այդ սրբավայրի մասին է:
Ահա՝ «Եկեղեցին մեծ եւ հոյակապ քառակուսի ձեւով (34 կանգուն յերկայնն, 22 ի լայնն) յարեւելեան ծայր գեղջն կայ, եւ թուի չափաւոր հնութեամբ. բայց անունն կամ արձանագրութիւնք ոչ յիշին, բացի ի միոյ Խաչի ագուցելոյ յորմն, եւ է այս. Ես Արզուս կանգնեցի զ Խաչս Տեառն իմայ Եղեկի եւ որդւոյ իմոյ Պապկայ հոգւոյն. յիշեցէք ի Քրիստոս. Թվին… ԿԱ» (էջ 258):
Արձանագրության առաջին տառը եղծված է, ինչի գրության ժամանակը հնարավոր չէ պարզել:
Ալիշանը հաստատում է, որ եկեղեցու ե՛ւ անունը, ե՛ւ ժամանակը հայտնի չեն:
Ալիշանը չի օգտագործում նաեւ վանք բառը:
Ըստ երեւույթին՝ շինուհայրցիներն այդ եկեղեցուն վանք են անվանել (նման օրինակներ շատ ունենք Սյունիքում), ու այդպես էլ փոխանցվել է սերնդեսերունդ:
Վնսար (Վանասար) եկեղեցու ավերակները
Հին Շինուհայրից Որոտան գետի ափ (դեպի Էվունց-Էլունց տներ կոչվող քարափ) իջնելիս, ճանապարհի աջ կողմում (Հին Շինուհայրից հարավ-արեւմուտք) է գտնվում Ժորա Գրիգորյանի այգին:
Հենց այդ այգու տարածքում է ժամանակին գտնվել Վնսարը (Վանասարը):
Ըստ Ժորա Մանուցյանի՝ Վնսար (Վանասար) եկեղեցին կառուցվել է 7-րդ դարում:
Եկեղեցին թեեւ չկա, բայց պահպանվում է շինուհայրցիների հիշողության մեջ:
Պահպանվում են նաեւ հրաշալի խաչքարեր, ինչպես եւ մի հատված եկեղեցու պատերից:
Հավատավոր շինուհայրցիներից ոմանք մինչեւ հիմա այցելում են այդ եկեղեցու տարածք եւ մոմ վառում խաչքարերի պատվանդանին:
«Խաչեր» փոքրիկ գերեզմանատունը
Գտնվում է հին գյուղի կենտրոնում, ուր կան մի քանի խաչքարեր եւ տապանաքարեր:
Ուշագրավ է գերեզմանատան հարավային եզրին, մեծ ժայռաբեկորի վրա կանգնեցված, իր ձեւով եզակի խաչքար-կոթողը:
Խաչքարը նավակաձեւ է, մեջտեղը լայն եւ թիկունքից կիսաբոլոր մշակած:
Տակն արձանագրություն է «Ի ԹՎԱԿԱՆ: ՉԺ: ԵՍ Վ/ԱՐՍԻԼ ՈՐԴԻ/ ՊԱՔՈՐՏԱՅ / ԿԱՆԳՆԵՑԻ/ Զ ԽԱՉՍ ՀԱԻՐ ԵԻ ՄԱՀՐ ԻՄՈ/ ԵԻ ԱՅԼՈՑ ՀԱՐԱ / ԶԱՏԱՑ/ ՅԱՂԱԻԹՍ ՅԻՇԻ»:
Ըստ հնագետ Սեդրակ Բարխուդարյանի՝ թվականի տասնավորը կարող է Ժ եւ Ձ կարդացվել, այս ոճի Ձ հանդիպում է Սյունիքում:
ՊԱՔՈՐՏ անունը հնարավոր է նաեւ ՊԱՔՈՒՐՏ կարդացվել, Ո-ի գլխին ջարդվածքի տեղ կա:
Այդուհանդերձ՝ ընդունված է խաչքարի տարեթիվ համարել 1261-ը կամ 1229-ը:
Բադուն խաչը
Հին Շինուհայրի հյուսիս-արեւմտյան մասում է գտնվում այդ սրբավայրը:
Հին Շինուհայրի նախկին ճանապարհի վրա է:
Այնտեղ կարելի է գնալ Մեծ նովերի կողքով, որտեղից քաղցրահամ եւ սառնորակ ջուր է բխում:
Կարելի է գնալ նաեւ երբեմնի Շինուհայր բանավանի հիվանդանոցի մերձակայքից՝ լեռն արահետով իջնելով:
Ըստ Ժորա Մանուցյանի ենթադրության՝ հավանաբար 17-րդ դարում է կառուցվել այդ սրբավայր-մատուռը՝ սալահատակված, բեմով:
2017-ին Բադու շառավիղներից Սերգեյ Բարսեղյանը կարգի է բերել մատուռը:
Նաեւ մի նոր խաչքար է կանգնեցրել, որի վրա գրել է Բադու տոհմի ներկայացուցիչներից երեքի անունը՝ Իշխան, Խիկար, Վոլոդյա Բարսեղյաններ (Խիկար Բարսեղյանը հայտնի պատմաբանն է):
Խաչքարն օրհնել է Տաթեւի վանքի վանահայր Տեր Միքայել վարդապետ Գեւորգյանը:
Մատաղաբլուրը
Ներկայիս գյուղի հարավ-արեւմտյան հատվածում բարձրացող բլուրն է, որ հիմա նաեւ ավազահանք է ծառայում:
Այդ բլուրը Շինուհայրի հնագույն սրբավայրերից է:
Երբեմնի սրբավայրից մի հրաշալի խաչքար է պահպանվել՝ խոնարհված վիճակում:
Ժորա Մանուցյանը պատմում է գյուղի տարեցներից լսած զրույցը. երաշտի ժամանակ կանայք ջուր են տարել եւ լցրել այդ խաչքարի վրա՝ ակնկալելով անձրեւ…
1931-ի երկրաշարժից հետո, երբ Զանգեզուր էին այցելել Հայաստանի ղեկավարներ Աղասի Խանջյանն ու Սահակ Տեր-Գաբրիելյանը, որոշվեց գյուղի ներկայիս դպրոցի մերձակայքում՝ մոտ հարյուր ընտանիքի համար, քարե տնակներ կառուցել՝ երկրաշարժից տուժածներին բնակարանով ապահովելու համար:
Շինարարական այդ ծրագրերի իրականացման ժամանակ էլ առաջին անգամ բլուրն օգտագործվեց որպես ավազահանք:
Այդուհանդերձ, բլուրը, խորհրդային ժամանակներին բնորոշ սահմանափակումների առկայության պարագայում անգամ, որոշակիորեն պահպանեց իր նախնական նշանակությունը:
Ժողովրդական չխամրող հիշողությունն էր պատճառը, որ 2016 թվականին գյուղի երիտասարդներն այնտեղ կանգնեցրին երկաթյա խաչ (14 մ բարձրություն, 8 մ լայնություն), որն էլ օրհնեց Տաթեւի վանքի վանահայր Տեր Միքայել վարդապետ Գեւորգյանը:
Երկաթյա խաչը հնամենի խաչից մոտ 100 մ հեռավորության վրա է:
Եվ երեք տարի է, ինչ Մատաղաբլրի վրա, ամեն օր, մութն ընկնելուց հետո, երեւելի շինուհայրցի Վալերիկ Ասրյանի ջանքով, լուսավորվում է նորաշեն խաչը…
Շինուհայրում կառուցվում է Աստծո նոր տաճար, որ կկրի Սուրբ Գրիգոր Տաթեւացի անունը
Տաճարը կառուցվում է ներկայիս գյուղում:
Կառուցվում է օրինակը չունեցող նախագծով՝ եկեղեցաշինության ազգային եւ սյունիքյան ավանդույթների համադրմամբ:
Նախաձեռնողը Տաթեւի վանքի վանահայր Տեր Միքայել վարդապետ Գեւորգյանն է:
Եկեղեցու հիմնօրհնեքը տեղի է ունեցել 2018 թ. մայիս 17-ին՝ Մայր տաճարի լուսարարապետ Հովնան եպիսկոպոս Հակոբյանի գլխավորությամբ:
Շինարարությունն իրականացվում է հանգանակությամբ եւ նվիրատվությամբ հավաքված դրամական միջոցներով:
Եկեղեցին կառուցվում է մշակույթի ավերակված կենտրոնի եւ մանկապարտեզի մերձակա հրապարակում:
Տեղը պատահական չէ ընտրված:
Այդտեղ, ըստ Տեր Միքայել վարդապետ Գեւորգյանի, սրբավայր է եղել, որը վկայող խաչքարը պահպանվում է:
Ըստ վարդապետի՝ նորաշեն եկեղեցու նավակատիքը տեղի կունենա 2020-ին:
Եկեղեցին կկրի Սուրբ Գրիգոր Տաթեւացու նվիրական ու պաշտելի անունը:
Ի դեպ, հայոց մեջ դեռեւս չկա Գրիգոր Տաթեւացու անունը կրող եկեղեցի, դա կլինի առաջինը:
Կառուցումն իրականացնում է Վահե Պարոնյանի գլխավորած շինարարական կազմակերությունը:
Հ.Գ.
Սերո Խանզադյանը, ով ուսուցչություն է արել Հին Շինուհայրում, հիշում է գյուղի երիտասարդներից մեկի ստեղծագործություններից մի քառատող.
«Իխպիրին տակին տապ եմ կենում,
Յարիս ընդեղ եմ տեսնում.
Ախ, մերը կլխու ա ինգալ,
Մհեկ ինքնա ճիրի քինում…»:
Ասել է թե՝ մայրն այլեւս աղջկան չի ուղարկում աղբյուր՝ ջրի, որ չհանդիպի սիրած տղային, իսկ տղան մորմոքվել, բանաստեղծ է դարձել…
Առհասարակ, Շինուհայրում մինչեւ հիմա պահպանվող ժողովրդական բանահյուսության նշխարները, ավանդազրույցները հավաքելու դեպքում գանձերի մի յուրօրինակ հավաքածու կունենանք:
Սամվել Ալեքսանյան