Հայտնի հրադադարից հետո մեր սահմանապահ գյուղերի ռիթմը, կարծեք, էական փոոփոխության չի ենթարկվել, ընդհակառակը` ավելացել է մտահոգությունը երկրի այսօրվա ու վաղվա համար: Դրանում համոզվեցինք նաեւ Եղվարդ գյուղում, որտեղ եղել էինք պատերազմական թեժ օրերին եւ այցելեցինք օրեր առաջ` դեկտեմբերի 14-ին:
Մարտական հերթապահության մեկնող կամավորականներ, դիրքերից վերադարձողներ, սահմանային իրավիճակի անվերջ քննարկումներ, սպասումներ եւ անորոշություն սահմանազատման հարցում…
Հաճելի էր այդ թոհուբոհի մեջ տեսնել Ռուբիկ Աբրահամյանին՝ հրամանատարական ղեկին, ով ճանաչված ու մեծ հեղինակություն վայելող անձնավորություն է տարածաշրջանում, ով մասնակցել է Արցախյան առաջին եւ երկրորդ (Ապրիլյան) պատերազմներին, իսկ հիմա իր փորձով ու կազմակերպական հմտություններով, սահմանամերձ տարածքների լավագույն իմացությամբ նորից երկրի պաշտպանության առաջնագծում է:
Նրա հետ զրույցը պարզորոշ արտացոլանքն է այն իրավիճակի ու տրամադրությունների, որ տիրում են ու կան սահմանում ու սահմանամերձում:

***

- Պարոն Աբրահամյան, որպես զրույցի նախաբան եւ այցեքարտ ներկայացրեք, խնդրեմ, լեռնային ճարտարագետի Ձեր կենսագրությունը:
- Ծնվել եմ 1961-ին Քաջարանում` բանվորի ընտանիքում: Միջնակարգ կրթություն եմ ստացել Քաջարանի թիվ 2 միջնակարգ դպրոցում, բարձրագույնը` Դնեպրոպետրովսկի լեռնային ինստիտուտում, այնուհետեւ աշխատանքի անցել «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ում՝ էքսկավատորի մեքենավար, ստորգետնյա հանքուղում՝ լեռնային վարպետ, հերթափոխի պետ, տեղամասի պետ:
Հայ-ադրբեջանական հակամարտության ընթացքում` 1992-ի ապրիլից, ընդգրկվել եմ Քաջարանի երկրապահի կազմում, մասնակցել Կապանի շրջանի սահմանամերձ գյուղերի ինքնապաշտպանությանը։ 1993 թ. հունվարին նշանակվել եմ նոր կազմավորված 97-րդ մոտոհրաձգային բրիգադի առանձին տանկային վաշտի հրամանատար եւ մասնակցել  Հայաստանի հարավ-արեւելյան սահմանների պաշտպանությանը, որի ընթացքում երեք անգամ վիրավորվել եմ: 
1994-ի մայիսից նշանակվել եմ արեւելյան ուղղության զորքերի հրամանատարի տեղակալ՝ սպառազինության գծով, ծառայել մինչեւ 1995 թ. փետրվար, ապա անցել քաղաքացիական աշխատանքի:
- Որքանով հայտնի է, մասնակցել եք նաեւ 2016 թ. ապրիլյան պատերազմին:
- Այդ օրերին ճանապարհներ ենք նախապատրաստում տանկեր տեղափոխելու համար, մարտերով հասել ենք մինչեւ Լելե թափա, հինգ օր հետո կրկին վերադարձել եմ իմ աշխատանքին:
- Ու եկավ 2020 թ. սեպտեմբերի 27-ի խռովահույզ եւ տագնապալից օրը... 
- Երբ սկսվեց պատերազմը, ես մեկնեցի ռազմաճակատ, Ջաբրայիլում եմ եղել եւ առաջնագծի այլ տեղերում…
- Որպես կամավո՞ր եք անդամագրվել հայրենիքի պաշտպանությանը:
- Ինքնակամ: Կամավոր բառն ինձ համար դարձել է անընդունելի արտահայտություն, որովհետեւ այդ բառը ոմանց համար, կարծես, դարձել է ինքնապաշտպանության միջոց: Ում ասում ես՝ պիտի ծառայես, պատասխանում է՝ ես կամավոր եմ եկել: Այսինքն՝ եթե կամավոր եկել է, կամավոր էլ կարող է հեռանալ: Ուստի կամավոր բառի փոխարեն աստիճանաբար օգտագործում եմ ինքնակամ բառը: 
Ինքնակամ եկել, լծվել եմ հայրենիքի պաշտպանությանը, քաղաքացիական կյանքի վերադառնալու եմ միայն ու միայն հրամանագրով կամ խաղաղության պայմաններում:
- Եվ Դուք այսօր պատասխանատու եք...
- Մինչեւ անցած շաբաթ պատասխանատու էի Կապանի տարածաշրջանի սահմանագծի ձախ թեւի մարտական ջոկատների գործողությունների համար՝ Փայլասարի ներքին հատվածից մինչեւ Ուժանիս գյուղ, ընդհուպ մինչեւ Կաղնուտ գյուղի մերձակայքը։ Հրամանատարական աշխատանքները կատարում էի ինքս: Երկու շաբաթ առաջ սկսվեց վերակազմավորվել մեր հին՝ 97-րդ առանձին մոտոհրաձգային բրիգադը: Նշանակվել եմ բրիգադի հրամանատարի առաջին տեղակալ՝ մարտական գծով, միաժամանակ ինձ չեն ազատել այս շրջանի պատասխանատվությունից, ուստի եւ մնում եմ պոստում, քանի որ տղաների հետ երկար աշխատանք եմ կատարել, մի քիչ ես եմ չարչարվել, փոքր-ինչ իրենց եմ չարչարել, իրար հետ վիճել ենք, իրար հետ կռվել ենք, մեկս մյուսին քննադատել` հանուն պաշտպանական գործի արդյունավետ կազմակերպման: Հաճելի է, երբ դեմ-դիմաց նստում ենք եւ իրականությունը ներկայացնում՝ ինչպես այն կա: Այդպես էլ աշխատել ենք պատերազմական օրերին, այդպես էլ աշխատում ենք հիմա։
- Պարոն Աբրահամյան, ի՞նչ կասեք նոր ձեւավորվող բրիգադի մասին:
- Բրիգադը կազմավորվում է պաշտպանության նախարարի հրամանով, վերականգնվելու է այն զորամիավորը, որ եղել է 1990-ականների սկզբին, այլ տեղեկություններ չեմ ուզում բացահայտել, կգա ժամանակը, ամեն ինչ հայտնի կդառնա, միայն կասեմ, որ հրամանատարը մեր մարտական ընկերներից է` գնդապետ Վարդան Ալեքսանյանը, ով եղել է 97-րդ մոտոհրաձգային բրիգադի երկրորդ մոտոհրաձգային գումարտակի հրամանատար, բրիգադի հրամանատարի տեղակալ:
- Կուզենայինք, որ գնահատեիք Ձեր հրամանատարության ներքո գտնվող սահմանագծի օպերատիվ վիճակը:
- Ոչ միայն մեր ուղղությամբ, այլ պետական սահմանի կապանյան հատվածում որոշակի լարվածություն կա՝ նաեւ կապված մեր հոգեվիճակի հետ: Մեր ամեն մի քայլը չենք կարողանում սառնասրտորեն կատարել, շատ բաներ  տեղափոխվում են հուզականության դաշտ եւ դրան գումարած` դրսից հրամցվող անստույգ, աղավաղված փաստերով տեղեկատվությունը: Ցանկալի է, որ դրանք շարադրված լինեն հիմնավորված փաստերով: Իսկ այն, ինչ վստահված է մեզ ու մեր ուշադրության կենտրոնում է, վերահսկվում է, եւ թշնամին ավելորդ քայլեր չի կատարում, մեր դիրքերի դեմ, դա միանշանակ է: Իհարկե, փորձեր կլինեն, պատերազմական իրավիճակում ենք ապրում…
Այս տարիքում էլ ցանկություն ունեմ հասնել մինչեւ Հորադիզ՝ իմ երկիրն ու ժողովուրդին անվտանգ ու ապահով պահելու համար: Իհարկե, սա իմ սուբյեկտիվ կարծիքն ու ցանկությունն է: Որքան թշնամին մեր սահմաններից հեռու լինի, մեր ժողովուրդն ապահով է լինելու եւ անվտանգ:
- Իսկ չի՞ նախատեսվում կամավորականներին կանոնավոր բանակի զինվորներով փոխարինել:
- Նախատեսվում է, բայց այդ խնդիրը պետական մակարդակով պիտի լուծել: Եթե պետական մակարդակով չլուծվեց՝ խնդիրը դրական հանգրվան չի հասնելու: Մինչ այդ պիտի լուծել երկիրը պահող բանակայինի սոցիալ-տնտեսական վիճակը, որ նա` սահմանում գտնվելով, չմտատանջվի, թե իր ընտանիքն ինչպես պետք է գոյատեւի:
Դե իսկ ձեւավորվող բրիգադը, ինչի մասին նշեցի, կարծում եմ, սահմանապահությունը պետական ռելսերին դնելուն միտված քայլերից է։
- Ինչո՞վ էր պայմանավորված դեկտեմբերի 13-ի աղմուկը, որ տարածվեց հանրապետությունով մեկ, նկատի ունենք Ագարակ գյուղի հետ կապված լրատվական  բումը։
- Այդ աղմուկը ոչնչից էր…
Տեղեկատվություն ստանալով, թե ինչ-որ շարժ կա սահմանի ուղղությամբ, դա դեռեւս չի նշանակում, որ մարտական գործողություններ են սկսվել: 
Ի դեպ, մեր տղաները տրամադրված են մարտականորեն, իրենց հողն ու ջուրը պահելու հաստատակամությամբ: Այդ մասին կուզեի հստակ նշել: Կարող է մի քիչ վերամբարձ ստացվեց, բայց յուրաքանչյուրը ցանկանում է նպաստել երկրի սահմանների անվտանգության ապահովման գործին:
Մի կարեւոր հանգամանքի մասին եւս. կան սահմանային տարանջատումներ, որոնք ներառում են «աղեղներ»։ Եթե որեւէ «աղեղի» մեջ իրենք են ինչ-որ չափով ներս ընկած, մի քանի անգամ ավելի մենք ենք այդպիսի վիճակում, ինչը պահպանելու համար լրացուցիչ ջանքեր է պահանջվում։  Դա ուզում եմ ի գիտություն ընդունեն նաեւ նրանք, ովքեր մասնակցում են կամ կմասնակցեն սահմանագծման աշխատանքներին։
- Դուք ճանաչված զինվորական եք դեռեւս Արցախյան առաջին պատերազմի օրերից, կասկած չկա, որ Դուք եւ Ձեր նախկին զինակիցները շատ ծանր տարաք ազատագրված հողերի կորուստը, մեր կապիտուլյացիան:
- Շատ-շատ ծանր ենք տարել ու տանում… Սեպտեմբերի 28-ից սկսած իմ բոլոր մարտական ընկերները` Արցախյան առաջին պատերազմից՝ Հարությունյան Մայիս, Մկրտչյան Գագիկ, Մարտիրոսյան Արթուր, Ալեքսանյան Վարդան եւ մյուսները, ովքեր միավորված են «Յոթնաբերդ Կապան» հասարակական կազմակերպության մեջ, լծվել են մեր երկրամասի պաշտպանության, Արցախի պաշտպանության գործին: Արթուր Մարտիրոսյանը (Վարիանտ) իմ ձախ թեւում է, Մայիսն աջ թեւում է, այս պահին մեր բոլոր տղաները հայրենիքի պաշտպանների հետ են եւ նրանց են փոխանցում իրենց մարտական փորձն ու գիտելիքները:
- Ավանդական հարց պիտի տանք, որ այս օրերին շատ է հնչում այն ամենից հետո, երբ ստորագրվեց նոյեմբերի 9-ի տխրահռչակ հայտարարությունը. մարտական ոգին, հայի ոգին պահպանվե՞լ  է, կա՞, գոյություն ունի՞, թե՞...
- Դժվար հարց տվեցիք: Չեմ ուզում պատասխանել այնպես, ինչպես միտքս ու հոգիս են թելադրում: Չեմ ուզում համեմատություններ անել Արցախյան առաջին պատերազմի տարիների հետ, քանի որ այն ժամանակ նպատակներն այլ էին, երազանքներն ու ցանկություններն ուրիշ էին, այն ժամանակվա դաստիարակությունն ու վերաբերմունքը հայրենիքի հանդեպ այլ մակարդակի վրա էին: Հիմա, կարծեք, թացն ու չորը խառնվել են իրար, դժվար է սերմն անջատել մղեղից: Համեմատելն էլ անիմաստ է, ինչպես հարյուրը՝ մեկի հետ… Բայց այն տղաները, ովքեր կանգնած են մեր կողքին, հարգանքի են արժանի, սիրել ու պաշտել է պետք նմաններին…
- Օրերս շատ հայտնի մի ռուս ռազմական փորձագետ դիտարկումներ արեց, երբեմն՝ ցավոտ մեզ համար, թե մեր բարձրագույն զինվորականությունը չգիտակցեց, որ նոր պատերազմ է լինելու՝ ռազմատեխնիկական առումով, չգիտակցեց, որ եղած տեխնիկայով ու մարտավարությամբ հնարավոր չի լինելու պաշտպանվել։ Բարձրագույն հրամկազմն անգամ դա չտեսավ, եւ այդ ամենից ելնելով անխուսափելի էր մեր պարտությունը: Իսկապե՞ս նոր տեխնիկայի առումով թշնամու առավելությունը չկարողացանք մարսել: Դուք ինչպես ե՞ք գնահատում երեւույթը՝ թշնամու նորագույն տեխնիկա, բայց ռազմական գործողությունների ղեկավարման հին ոճ ու ոչ արդիական տեխնիկա մեր կողմից: Եվ այդ պայմաններում քարոզ` հաղթելու ենք...
- Մենք միշտ, ցավոք, հույսներս ուրիշների վրա ենք դրել։ Եվ երբ եկել է պատասխանատվության պահը` մեղադրել ենք ուրիշներին, որ անհրաժեշտ պահին մեզ չօգնեցին, եւ հակառակորդը մեզ կոտորեց: Ու էլի մեզ համար տեղի ունեցածը դաս չի դառնում: Ռազմական տեխնոլոգիաները, անշուշտ, զարգանում են։ Ավելին, մեր բարձրաստիճան զինվորականությունը սիրիական պատերազմ էր տեսել, գոնե պիտի հետեւություններ աներ: Մանավանդ որ այդ պատերազմին թուրքն էր մասնակցում… Իսկ մի քանի ամիս առաջ նույն թուրքն Ադրբեջանի հետ Նախիջեւանում զորավարժություններ էր անցկացնում, որից հետո զենքն ու զինամթերքն ամբողջությամբ թողեց վերջինիս: 
Մենք սկզբունքորեն նոր պատերազմի հետ գործ ունեցանք, որին, թող ներվի ասելու համար, պատրաստ չէինք: Բավարարվել ենք հայտարարություններ անելով եւ հույսներս դրել աշխարհի վրա, առանձին երկրների վրա, որոնք իբր փրկելու են մեզ…Մինչդեռ…
- Մեկ ամիս է անցել ամոթալի հայտարարությունը կնքելուց, գոնե անհրաժեշտ դասեր քաղո՞ւմ ենք:
- Նախորդ ասածներիս մեջ այդ հարցի պատասխանը որոշակիորեն կա: Մենք, նախեւառաջ, պիտի համախմբվենք, եւ եթե ուզում ենք ինչ-որ մեկին մեղադրել, ապա պետք է թողնել հետագայի համար: Հիմա դրա ժամանակը չէ, հիմա համախմբվելու, մեկ բռունցք դառնալու ժամանակն է:
- Եվս մի ցավոտ հարց, որ գոնե մեր տարածաշրջանի համար կենսական նշանակություն ունի. դա սահմանորոշման խնդիրն է: Օրինակ, Եղվարդ հասնելու համար պետք է երբեմնի Սեիդլար գյուղով անցնել, արդյո՞ք վտանգավոր չէ նախկին քարտեզներին համահունչ շփման նոր գիծ ստեղծելը, որովհետեւ (այդ դեպքում) Ագարակ-Եղվարդ- Ուժանիս գյուղերը կմնան փակուղու մեջ: Սահմանորոշումից շատ բան է կախված լինելու մեր հետագա ընթացքը հաջող կազմակերպելու, խաղաղությունն ու կայունությունը տեւական դարձնելու համար: Ձեր տեսակետը։
- Հարցի լուծումը դիվանագիտական դաշտում է: Դիվանագետները հսկայական աշխատանք պիտի տանեն, հարցին դիվանագիտական լուծում պիտի տրվի: Ես երբեք թուրքին (կամ որ միեւնույնն է) ադրբեջանցուն չեմ հավատացել: Իսկ այսօր թուրքը, դա թաքցնելու բան չէ, մեզնից հզոր է, գոնե տեխնիկապես այս վերջին պատերազմում իրենց հզորությունը կարողացան ցույց տալ:    Իսկ Թուրքիան ցանկանում է հասնել իր վաղեմի երազանքին` Թուրանական մեծ պետություն ստեղծելու գաղափարին: Եվ այդ ճանապարհին Հայաստանը ոսկոր է նրանց կոկորդում։ Գուցե ժամանակն է, որ մեր դիվանագետներն արթնանան լեթարգիական քնից։ Եթե սահմանորոշման հարցն էլ լուծվի հակառակորդի ծրագրերին համահունչ, ապա մեզ տխուր ապագա է սպասվում։ Մենք ոչ մի բան չարեցինք` ո՛չ հզորանալու, ո՛չ կայունանալու, ո՛չ ռազմական ժամանակակից տեխնիկա ձեռք բերելու համար։ Հիմա էլ ձեռք ենք բերում այն, ինչը համարում եմ, որ պետք չէ։ Մեր զինվորներին հարցնում եմ` սնունդն ինչպիսի՞ն է, բավարարո՞ւմ է, պատասխանում են` «կամանդիր», եթե սնունդը չորս անգամ էլ պակասեցնեն, համաձայն ենք, միայն թե բերեն ժամանակակից զինտեխնիկա, մինչդեռ մենք հիմա մտածում ենք զինվորին սնելու եւ տաք հագուստով ապահովելու մասին…

Զրույցը` Վահրամ Օրբելյանի եւ Սամվել Ալեքսանյանի