«Բաժանված գյուղեր, կտրված ճանապարհներ, դադարեցված արտադրություն. 2020 թվականի աշնանային պատերազմից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տասնյակ կիլոմետրեր նոր սահման է հայտնվել, որի հստակ ուրվագծերը դեռ պետք է որոշվեն»: BBC-ի ռուսական ծառայության թղթակիցներն անցել են Հայաստանում նոր սահմանով և լայնածավալ հոդված ներկայացրել, թե «ինչպես են տեղացիները ընտելանում հարևաններին»:

««Բարի գալուստ Ադրբեջան», - ասում է մեծ գովազդային վահանակը հայկական Գորիսից դեպի հայկական Կապան տանող մայրուղու եզրին: Բայց հենց որ մեքենան կանգնեցնում ենք այն նկարելու համար, ռուս սահմանապահները հայտնվում են՝ պարզելու համար, թե ով ենք մենք և ինչու ենք այստեղ կանգնած։

«Ընդհանրապես, այստեղ արգելվում է լուսանկարել: Եթե անցնեք ճանապարհը, կտեսնեք ինքներդ արդեն գտնվում եք Ադրբեջանի տարածքում: Բայց քանի որ Մոսկվայից եք, մենք ձեզ կպաշտպանենք»,- կատակում է զինվորականը»,- գրում է BBC-ն ու նշում, որ Գորիսից Կապան տանող ճանապարհին պատերազմից անմիջապես հետո ադրբեջանական զինուժը տեղադրել է մի քանի այդպիսի վահանակներ։

Հայերի և ադրբեջանցիների միջև նոր բախումներից խուսափելու համար Ռուսաստանը, որը միջնորդ է հանդես եկել խաղաղության պայմանագրի կնքման համար, ոչ միայն խաղաղապահներ բերեց Լեռնային Ղարաբաղ, այլև սահմանապահներ տեղակայեց, որտեղ հնարավոր են նոր կոնֆլիկտային իրավիճակներ:

Սահմանապահները BBC-ին ասում են, որ տեղի բնակիչները ոչ թե Հայաստանի կառավարությունից, այլ իրենցից են տեղեկանում այն մասին, թե ինչպես է փոխվում սահմանագիծը, ուր կարող են գնալ, ուր՝ ոչ։

«Ադրբեջանցիները վստահ գիտեն, ինչի են իրենք ուզում հասնել և մինչև վերջ կվիճեն յուրաքանչյուր վիճելի տարածքի համար, իսկ հայկական կողմից այդպիսի պատրաստակամություն չկա»,- ասել է ռուս սահմանապահը։

Նշվում է, որ երբ Ղարաբաղում մարտեր էին ընթանում, բազմիցս ասվում էր, որ ադրբեջանա-թուրքական կոալիցիայի հաջորդ թիրախը, հաղթանակի դեպքում, լինելու է Սյունիքը, քանի որ գրավելով այն հնարավոր կլիներ միավորել Ադրբեջանը ոչ միայն Նախիջևանի, այլ նաև Թուրքիայի հետ: Նշվում է, թե գոնե հիմա ոչ ոք չի պատրաստվում հարձակվել Սյունիքի վրա, բայց համաձայն Վլադիմիր Պուտինի, Իլհամ Ալիևի և Նիկոլ Փաշինյանի ստորագրած խաղաղության համաձայնագրի, այդ վայրերով պետք է անցնի մի ճանապարհ, որը, այնուամենայնիվ, Ադրբեջանը կկապի Նախիջևանի հետ:

Հիշեցվում է, Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի փոխվարչապետներից կազմված միջկառավարական հանձնաժողովի մասին, որն «աշխատում է տարածաշրջանի բոլոր տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակման «ճանապարհային քարտեզի» վրա»:

«Սթրես կա հայրենիքի մի մասի կորստից, պարտված պատերազմից: Եվ այն դեռ չի անցել, շատ ավելի շատ ժամանակ է պետք», - BBC-ին ասել է մարզային պաշտոնյաներից մեկը, ով խնդրել է  անանուն մնալ:

BBC-ն լայնածավալ հոդվածում ներկայացնում է մարդկային պատմություններ։ Նշվում է, որ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած շրջաններից 800 մարդ տեղափոխվել է Կապան, իսկ 4700-ը՝ ամբողջ Սյունիքի մարզ: Ութ ընտանիքներ, ովքեր լքել են Հադրութը, Կովսականը  (Զանգելան), Մինջիվանը (գյուղ Զանգելանի շրջանում) այժմ ապրում են Կապանի նախկին գիշերօթիկ դպրոցում:

«Չորրորդ օրը Պուտինն առաջարկեց դադարեցնել պատերազմը, բայց Փաշինյանն ասաց, որ կպայքարի մինչև վերջ: Եվ հիմա ի՞նչ է մնացել Լեռնային Ղարաբաղից», - վրդովված ասում է  Վալերի Գասպարյանը, ով ստիպված է եղել լքել Հադրութը, որտեղ ապրել է 20 տարի: Նրա ավագ որդին շարունակում է ծառայել Լեռնային Ղարաբաղի բանակում, կրտսերը մասնակցել է ռազմական գործողություններին և վիրավորվել:

Թե որքան ժամանակ նրանք պետք է այստեղ անցկացնեն, Գասպարյանը չգիտի. «Շնորհակալություն այն բարի մարդուն, ով մեզ այստեղ տեղավորեց, այլապես ստիպված կլինեինք գիշերը անցկացնել բաց երկնքի տակ նման եղանակին»:

BBC-ի հարցին, թե այժմ ինչից են առավել անհանգստանում տեղահանվածները, թոշակառու Գասպարյանն ասում է, որ այժմ ամենակարևորը գերիներին տուն վերադարձնելն է:

«Մահացածների որոնումը և գերիների վերադարձը պատերազմի ավարտից երեք ամիս անց շարունակում են մնալ երկրի ամենացավոտ թեմաները: Անհրաժեշտ է նաև բոլոր միգրանտներին նոր տներ տրամադրել»,- գրում է BBC-ն։

«Լավ, դու հանձնեցիր Լեռնային Ղարաբաղը: Բայց ինչու՞ ես հիմա հանձնում Զանգեզուրը: Սա է Հայաստանի սիրտը: Այն, ինչ ասում են թուրքերը, նա անմիջապես ասում է. «Այո, ես պատրաստ եմ անել»», - վրդովված է Գասպարյանը՝ Փաշինյանի վարքից, գրում է BBC-ն։

Անդրադարձ է կատարվում երկու մասին բաժանված Շուռնուխ գյուղին։

Շուռնուխում բնակվում է շուրջ 80 մարդ, կա 35 տուն, դեկտեմբերի վերջին այստեղ ժամանեց մի պատվիրակություն, որի կազմում էին երեք ադրբեջանցի գեներալներ, մեկ ռուս և հայկական բանակի փոխգնդապետ: Բնակիչներին տեղեկացվել է, որ 11 տուն այժմ գտնվում է Ադրբեջանում, և դրանք պետք է ազատվեն:

«Այս գեներալներից մեկը ձեռքերը դրեց կոնքերին և ասաց ինձ. «Սա արդեն ադրբեջանական հող է»: Իսկ մեր կողմից ներկա է միայն փոխգնդապետ, որը լռում է: Գիտե՞ք դա ինչ նվաստացում էր»,- ասում է գյուղապետ Հակոբը, որը ստիպված լքել է իր տունը և ընտանիքի հետ տեղափոխվել գյուղապետարանի շենք:

Ադրբեջանի հսկողության տակ գտնվող տներից մեկի տանիքում ադրբեջանական զինուժը տեղադրել է տեսախցիկ և դրա օգնությամբ վերահսկում են իրավիճակը գյուղում, և երբ տեսնում են, որ լրագրողներն այստեղ են եկել ինչ-որ բան նկարելու, դիմում են այնտեղ հերթապահող ռուս սահմանապահներին։

BBC-ն զրուցել է նաև Վարդենիսի քաղաքապետի հետ։ Նշվում է, որ պատերազմից առաջ Վարդենիսով անցնում էր մի նոր ճանապարհ, որը Երևանը կապում էր Ստեփանակերտի հետ: Այն Լեռնային Ղարաբաղ հասնելու ամենաարագ ճանապարհն էր, ուստի տեղացիները, զբոսաշրջիկները և տարածաշրջան այցելող լրագրողները դրանից էին օգտվում: Երբ Հայաստանը պարտվեց պատերազմում, Վարդենիսը տարանցիկ քաղաքից վերածվեց փակուղու, ճանապարհի երթևեկությունը կտրուկ ընկավ, հյուրանոցները, խանութները, սրճարաններն ու բենզալցակայանները սկսեցին փակել:

Քաղաքապետը պատերազմի արդյունքում Վարդենիսի տնտեսական կորուստները գնահատում է տարեկան 500-700 միլիոն դրամ (1,1-1,3 միլիոն դոլար): Նշվում է Սոթքի ոսկու հանքի մասին, որի մի մասը ևս անցել է Ադրբեջանին։

Աղբյուր` Panorama.am