Ռուսաստանի Ազգային հետազոտական համալսարանի տնտեսագիտական բարձրագույն դպրոցի պրոֆեսոր, արևելագետ Ալեքսեյ Մասլովի խոսքով՝ 2018-ից հետո կարելի է նկատել հայ-ռուսական հարաբերությունների որոշակի սառեցում. մի շարք ռուսական ընկերություններ դժվարություններ ունեցան Հարավկովկասյան երկաթուղու կոնցեսիոն ակտիվներից պետական գույքի օտարումից հետո:

Tert.am-ի հետ զրույցում նա նաև գնահատեց երկու երկրների միջև հարաբերությունների ներկայիս մակարդակը. «Ղարաբաղյան պատերազմն էլ դարձավ հերթական «ճշմարտության պահը», երբ պարզ դարձավ, որ հարաբերությունները պետք է շտկվեն, դառնան ավելի համակագված և արդյունավետ»,- ասաց նա։

Ըստ վերլուծաբանի՝ Ղարաբաղյան պատերազմում հայկական կողմի պարտությունը քաղաքական և ռազմական խնդիրների, դրանց միավորման պատճառով է։

«Ռազմական առումով ակնհայտ է, որ ադրբեջանական բանակն ավելի պատրաստված էր ու զինված: Նա կռվել է ժամանակակից պատերազմի մեջ`արդիականացված միջոցներով: Բաքուն անցել է տնտեսական արդիականացման հիմնական փուլերը, կտրուկ ավելացրել իր ՀՆԱ-ն, վերակառուցել իր տնտեսական կառավարման մոդելը և, որ ամենակարևորն է, նկատելիորեն բարելավել իր աջակցությունը համաշխարհային հանրությունում»,- նշեց նա։

Խոսելով հայկական կողմի մասին՝ Մասլովը նշեց, որ Հայաստանն իրականում պատերազմում էր ոչ այդքան Ադրբեջանի, որքան Թուրքիայի հետ։

«Բայց Ռուսաստանի համար Թուրքիան շատ կարևոր է, դրա համար էլ այդ թեզն այդպես էլ աջակցություն չստացավ։ Ինչպես նաև այդպես էլ աջակցության չարժանացավ չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանի առաջարկը՝ ստեղծել հակաահաբեկչական կոալիցիա։ Փաստացի, պարզվեց, որ այդ թեզերը ոչ արդյունավետ էին»,- ասաց նա։

Ըստ նրա՝ Հայաստանը ավելի թույլ տեսք ուներ նաև քարոզչության և հակաքարոզչության ոլորտում: «Ինչպես գիտեք, կարևոր չէ, թե իրականում ինչ է տեղի ունենում, կարևոր է, թե ինչպես կարելի է ամեն ինչ բացատրել, և այստեղ ադրբեջանական կողմը մոբիլիզացրեց իր ողջ միջոցները, ինչպես երկրում, այնպես էլ արտերկրում»,- ասաց նա։

Ըստ Մասլովի՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բախումն այլ բան չէ, քան ողբերգություն: «Բայց ողբերգությունը շարունակվում է նաև այսօր, օրինակ, մենք տեսնում ենք ռազմագերիների վերադարձի ձգձգումներ, Ղարաբաղում գտնվող մի շարք պատմական հուշարձանների ճակատագրեր։ Եվ ամենակարևորը՝ պատերազմը երկար ժամանակ բաժանեց երկրները, ցավալի և դժվար կլինի վերականգնել լավ հարաբերությունները հոգեբանորեն, ոչ թե տնտեսապես: Կողմերից ոչ ոք իրականում լիովին ցույց չի տվել փոխզիջման գնալու կամք»,- նկատեց նա։

Ալեքսեյ Մոսլովը նշեց, որ տարածաշրջանում կայուն, խաղաղ իրավիճակի պահպանումը ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Հաաստանի կողմից չափազանց կարևոր է Ռուսաստանի համար։

«Եվ Ռուսաստանն ինքը, որը հանդես էր գալիս որպես կողմերի փոխարինող, այս իրավիճակում գոնե չպարտվեց: Բայց նա շատ բան չշահեց, ի տարբերություն Թուրքիայի: Ռուսաստանը չափազանց կարևոր դիրք է զբաղեցնում Հայաստանի տնտեսության մեջ, հաշվի առնելով, որ ռուսական ուղղակի ներդրումները գերազանցում են 2 միլիարդ դոլարը, առևտրի ծավալը ՝ 2,6 միլիարդ դոլարը: Եվ ակնհայտ է, որ հենց Ռուսաստանը հանդես եկավ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցություններում իրական միջնորդի դերում, քանի որ նրա տարածքին մոտ զինված բախումը վերջին բանն է, որն այժմ անհրաժեշտ է Մոսկվային»,- ասաց նա։

Հետո նա հավելեց, որ Հայաստանում տեղակայված է 102-րդ ռուսական ռազմաբազան, որը կայազորեր ունի Երևանում և Գյումրիում և օգտագործում է «Էրեբունի» օդանավակայանը:

«Այսպիսով, Ռուսաստանը երբեք չի թաքցրել իր շահագրգռվածությունը Հայաստանի անվտանգությունն ապահովելու գործում, բացի այդ, ռուս սահմանապահները պաշտպանում են Հայաստանի՝ Իրանի և Թուրքիայի հետ սահմանները»,- նշեց նա։

Նրա դիտարկմամբ՝  կա նաև Ռուսաստանի` Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կառուցման մեկ այլ գիծ: Նա մատնանշեց, որ պետք է հիշել նաև, որ Չինաստանը չափազանց կարևոր դեր ունի այս տարածաշրջանում. այստեղ Մոսկվան չի ցանկանում կորցնել իր ներկայությունը՝ չնայած Չինաստանի կողմից կատարված հսկայական ներդրումներին:

«Ադրբեջանի հաղթանակից շահեց Թուրքիան, որը վերսկսում է իր «Միջին միջանցքը» Կովկասով և Կենտրոնական Ասիայով՝ «Մեկ գոտի և մեկ ճանապարհ» չինական նախաձեռնության երթուղով և ընդլայնում է Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղու փոխադրումները: Եվ դրանով շահագրգռված են ինչպես Ադրբեջանը, որը Թուրքիայի հետ կնքեց «պրեֆերենցիալ (արտոնյալ) առևտրի պայմանագիր», այնպես էլ Չինաստանը, որը շահում է Թուրքիայի և հետո Եվրոպայի հետ արտահանման ներմուծման գործառնություններից: Այսպիսով, Ղարաբաղյան հակամարտության ելքից հետո, Կովկասում առևտրային կոալիցիան ամրապնդվել է: Սա, մասամբ, հակասում է Ռուսաստանի շահերին, քանի որ դեպի Եվրոպա ապրանքները կրկին անցնում են նրա կողքով: Եվ նաև Հայաստանի կողքով»,- նշեց նա։

Ալեքսեյ Մասլովը նկատեց նաև, որ տեսականորեն, խնդիրը կարող է մասամբ լուծվել Հայաստանի հարավային մասով՝ Նախիջևանի և Ադրբեջանի տարածքի միջև ընկած տրանսպորտային միջանցքով, և դա Չինաստանին կտրամադրի Հարավային Կովկասից դեպի Եվրոպա մեկ այլ ուղի:

«Ռուսաստանը ցանկանում է այս գործընթացում տեսնել առնվազն կայուն և հուսալի Հայաստան ՝ առանց «գունավոր հեղափոխությունների», և  Մոսկվայի և Բրյուսելի միջև կիսվող, ինչպես նաև մեկը, որը ԵԱՏՄ շրջանակներում Եվրասիական միասնական տարածքի մեծ նախագծի մաս է: Բայց դա պահանջում է ոչ միայն հարևանների հետ առանց հակամարտության հարաբերություններ, այլև երկրի արդիականացված զարգացում»,- ասաց նա։

Կանխատեսելով ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացի ապագան՝ ռուսաստանցի վերլուծաբանը մատնանշեց, որ եռակողմ հայտարարության համաձայն խաղաղապահները տեղակայված են Ղարաբաղում հինգ տարի ժամկետով ՝ երկու կողմերի համաձայնությամբ այդ ժամկետը ևս հինգ տարով երկարացնելու հնարավորությամբ:

«Չնայած նրան, որ Հայաստանը թույլ է, կարող է լուրջ աջակցություն ստանալ, եթե պատշաճ կերպով կառուցի իր հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, այսինքն ՝ բոլոր հարցերի վերաբերյալ բացարձակ ակնհայտ ռուսամետ դիրքորոշում ունենա:

Ելքի մեկ այլ տարբերակ եվրոպական տերությունների սերտ համագործակցությունն է, որը թվով երկրորդն է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում, բայց, ինչպես երևում է, դա տնտեսական մեծ արդյունքներ չի բերի»,- ասաց նա։

Նա նաև մատնանշեց մի շարք հայ քաղաքական գործիչների առաջարկները, ըստ որոնց, գոնե մեկ այլ ռուսական ռազմաբազա պետք է տեղակայվի Հայաստանում ՝ Սյունիքի մարզում:

«Եվ չնայած տեսականորեն սա խելամիտ է թվում, գործնական առումով դա կարող է հանգեցնել միայն սահմանին ռազմական ներկայության սրացման, «բենզինով կրակը մարելու» փորձի: Այստեղ անհրաժեշտ են միայն դիվանագիտական և քաղաքական միջոցառումներ, ըստ էության `հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների «ռեստարտ»:

«Լրիվ հավասարակշռության» հասնելու խաղը դժվար թե հանգեցնի կողմերի միջև իրական խաղաղության, մինչդեռ Մոսկվայի և Երևանի միջև հարաբերությունների լիարժեք ամրապնդումը կարող է լիովին փոխել իրավիճակը:

Խոսքը ոչ միայն Ռուսաստանի կողմից իր դաշնակցային պարտավորությունների կատարման մասին է (Վլադիմիր Պուտինը դա հայտարարեց դեռևս 2020 թվականի հոկտեմբերին), այլ քաղաքական, առևտրային, տնտեսական, գիտակատեխնիկական, կրթական և շատ այլ կապերի առավելագույն ընդլայնման մասին: Այսինքն՝ այդ ամենը թույլ կտա զգալիորեն և արագ արդիականացնել Հայաստանը, ներգրավել ներդրումներ և մտավոր ռեսուրսներ: