Արամազդից արեւմուտք ձգվող լեռան փեշին՝  Այրի գետի ձախակողմյան վտակների վերին հոսանքում, փռված Նժդեհ գյուղը (Սոֆուլու), մեր լեռնաշխարհի բնակավայրերին բնորոշ գեղեցկությամբ եւ կուսականությամբ, մի փոքրիկ թաղամաս է հիշեցնում: Ու այդ «թաղամասի» մերձակայքում գտնվող մեղվանոցում օրը մեղրաբույր է, մեղրանույշ:

Գեւորգ Ասատրյանի մեղվանոցն է, որտեղ մեղուների իսկական «խրախճանք» է, մեղվի բզզոց, ու օրվա մեջ ծորում է մեղրը՝ արար աշխարհին պատմելով մեղրաքամի ասքը: Մեղրաքամ է այնտեղ, մեղրաքամի լեգենդն է հյուսվում այնտեղ... Ու Գեւորգ Ասատրյանն է (Սիսիանի բանկային համակարգի վաստակաշատ վետերան այրը)՝ բարեկամներով ու մերձավորներով… Տղամարդիկ «զրահաբաճկոնով» են: Նրանք փեթակներից հանում են մեղրի շրջանակները: Կողքի քարե շինության մուտքի մոտ աթար է վառվում՝ ծխահարույց:

- Կրակ ենք վառել, որ մեղուները չմտնեն ներս, - ասում է  Գեւորգը՝ «գլխավոր» մեղվաբույծը: Այստեղ նրան այդպես  են կոչում:

Դռան պահակի դեր խաղացող ծխամշուշից չվախեցող մեղուներ էլ կան. մի քանի խելառ մեղուներ «սողոսկել» են ներս: Նրանցից մեկն էլ նստել է «գլխավոր» մեղվապահի ուսին:

- Չի խայթի, - ասում է Գեւորգը: Ու պատմում է, որ իրենց գերդաստանում հարգի է մեղվաբույծի գործը: Երբ փոքր էր, հաճախ էր գնում մեղվանոց, ուր ուսուցիչ հայրը խնամում էր սեփական մեղվափեթակները: Հետո մեղուների բզզոցը Գեւորգի համար դարձավ հաճելի երաժշտության նման մի բան…

- Մեղուներ պահողներ շատ կան, - շարունակում է նա, - բայց ոչ բոլորն են մեղվաբույծներ՝ բառի իսկական իմաստով: Իսկական մեղվաբույծը պայքարում է  մեղուների հիվանդությունների դեմ, օրինակելիորեն կազմակերպում  մեղուների խնամքն ու պահպանությունը: Այսօր սկսել ենք մեղրաքամը, ավարտելուց հետո պիտի պայքար սկսենք վարրատոզ հիվանդության դեմ, որպեսզի եկող տարի հիվանդություն  չունենանք, որ եկող տարվա լավ բերքի  համար երաշխիք ունենանք:

- Անցած տարի բերքն առատ  էր, 1000 կգ մեղր ունեցանք, ու թե այս տարի 400 կգ էլ մեղր ստանանք, փառք կտանք Աստծուն, - ասում է Անահիտ Մուշեղյանը:
 

Հարցական նայում են Գեւորգին՝ «խելքի ծովին», իսկ Գեւորգը շարունակում է:

- Հունիսը լավ ամիս էր, անձրեւ եկավ,  հուլիսը մեղրաբեր չէր, չոր եղանակ էր, ամսի 5-ից մեղուները բերք չէին բերում… Մեղվաբուծությունը պատվաբեր ու շահութաբեր գործ է,  անբարենպաստ տարում անգամ, եթե փեթակները ոսկուց պատրաստես նույնիսկ, ոչ միայն ինքնարժեքը կհանի, այլեւ շահույթ կունենաս: Դա միայն իմ կարծիքը չէ, ժողովուրդն է ասում:

Մեղվաբույծների սովորությունն է՝ միշտ դժգոհում են՝ տարին անբարենպաստ էր, բերք չտվեց մեղուն, բայց…

Դրա համար էլ ասացի՝ մեղու պահողներ շատ կան, բայց միշտ չէ, որ նրանք մեղվաբույծ են: Գորիս-Երեւան մայրուղուն մոտ մեղվի փեթակներ են շարել, նրանք չեն գիտակցում, որ դրանով իսկ վնասում են մեղուներին: Իսկական մեղվաբույծը նման բան թույլ չէր տա…

Իսկ նրա ուսին նստած մեղուն «վայրէջք» կատարեց՝ «նեղացած»  Գեւորգի անտարբերությունից: Մեղրահոտ շենքում ճնճղուկների մեղույշ «խրախճանք» է նաեւ, թեեւ ուշադրության պակասից չեն «նեղվում»: Նրանք իրենց ձագերի համար դրսից կեր են բերում, կերակրում նրանց: Եվ մարդկանց ներկայությունն իրենց «թագավորությունում», առանձնապես հոգս չի պատճառում: Ճնճղուկի մի փոքրիկ ձագ, երեւի մեղրի համից գայթակղվեց եւ մոտեցավ մեղրի բիդոնին, ուր որ է... Աշխատող կանանցից մեկը բռնեց ու տարավ նրան իր բույնը, ասելով՝ մեր ճնճղուկն է:

Մեղրաքամը դժվար գործ է, օգնող է պետք, այստեղ են ասել՝ մի ձեռքը ծափ չի տա: Դրա համար էլ բարեկամ ու մերձավոր կանայք օգնության են հասել տղամարդկանց: Նաթելան է՝ Սիսիանի ինքնապաշտպանական ջոկատի հանրահայտ հրամանատար Հովիկ Ազոյանի այրին, Անահիտը, Գրետան, Կարինեն… Նաթելան մեղրն է քամում, Անահիտը շրջանակներից մեղրի սերն է հավաքում,  Գրետան ու Կարինեն էլ... Ամեն մեկն իր գործն ունի: Այս կանայք Սիսիանում հարգանք ու պատիվ ունեն, կենսագրություն ունեն, անցած ճանապարհ ունեն: Աշխարհի տակն ու գլուխն իմացող մարդիկ են նրանք, աշխարհի անցուդարձին լավ քաջատեղյակ: Ու նաեւ լավ փիլիսոփայում են: Նաթելան թե՝ խելոք մարդու բան է մեղու պահելը: Անահիտն էլ թե՝  ուսուցիչներն են հիմնականում մեղու պահում: Այս գործում խիղճ ու ազնվություն է պետք: Կողքից մեկն էլ թե (չեմ հիշում՝ կանանցից ով էր)՝ մեղուն էլ առողջ հարաբերություններ է սիրում, պիտի նրա հետ ազնիվ լինել:

- Ճիշտ է ասում, - Գեւորգն է, - մեղուները միշտ կազմակերպված են, սիրում են կարգ ու կանոն, մաքրություն: Այդտեղ յուրաքանչյուր մեղու լավ գիտի իր գործը:  Ամեն փեթակ  ունի իր «հետախույզները», նրանք թռչում են այս ու այն կողմ՝ տեղեկատվություն բերում ծաղկառատ տարածքների մասին: Փորձը ցույց է տվել, որ Եռաբլրի տարածքը շատ հարմար է առատ ու որակյալ բերք ստանալու համար: Այդտեղ ուրցն է շատ, եւ ուրցի բումունքն է իշխողը:

- Տարբեր գույների ու համերի մեղր կա, ինչո՞վ եք դա բացատրում, - հարցնում ենք Գեւորգին:

- Դա կախված է  նրանից, թե մեղուներն ինչ ծաղկից են նեկտար հավաքում:

- Իսկ ինչպե՞ս իմանալ, թե որ մեղրն է անարատ. այս հարցը տվել ենք շատ մեղվաբույծների: Հարցին պատասխանելիս, ինչպես ժողովուրդն է ասում, նրանք քարով-քոլով են ընկնում ու կոնկրետ ոչինչ չեն ասում:

- Անարատ մեղրը  եւ  սառչում է, եւ չի սառչում:  Ինչքան մեղրի բյուրեղները խոշոր են, այնքան դրա մաքրության աստիճանն ավելի բարձր է:

Գեւորգի պատասխանից էլի ինչ որ բան հասկացանք մեղրի անարատության մասին. գոնե բյուրեղները մեզ կհուշեն մեղրի որակի մասին:

Գեւորգը շատ է  սիրում խոսել մեղվաբուծության նրբությունների մասին: Շատ խոսելն  իր պատճառն ունի. մեղվապահությունը ոչ միայն նրա տարերքն է, այլեւ նա լավ ուսումնասիրել է եւ ասում է.

- Գիտե՞ք, շատ հետաքրքիր  է մեղուների վարքագիծը: Բնության մեջ սովորաբար մայրերն են կերակրում ձագերին, իսկ մեղուների մոտ ճիշտ հակառակն է՝ ձագերն են կերակրում մայրերին:

Բնականաբար, խոսում ենք նաեւ խնդիրների մասին:

- Սյունիքում մեղվաբուծությունն օգտավետ ճյուղ է, հատկապես՝ Սիսիանում: Սակայն ոչ բոլորն են կարողանում բնության ընձեռած հնարավորությունները ճիշտ օգտագործել՝ առատ մեղր ստանալու համար: Որովհետեւ նրանք չգիտեն, թե որտեղ կարելի է փեթակները տեղադրել, որ ծաղիկներն են մեղրաշատ եւ այլն: Սա շատ պարզունակ բան է, որ ասացի:  Ես մեղու պահողներին առաջարկել եմ միավորվել, ստեղծել ընկերություն:  Մի քանի հոգի եկան, մեկ-երկու անգամ հավաքվեցինք եւ՝ վերջ: Այնինչ, կարելի է համագործակցել միմյանց հետ,  լավ փորձն ուսումնասիրել, միասին լուծում տալ խնդիրներին, կստեղծեինք  մեղրի որակը ստուգող լաբորատորիա: Ժամանակին ես ստեղծեցի, բայց կարճ  կյանք ունեցավ, չկարողացա մինչեւ վերջ իմ ուժերով պահել: Առաջարկեցի նաեւ մեղրի ընդունման կետ ստեղծել: Այդ ճանապարհով բոլորն իրենց մեղրը հեշտությամբ  կիրացնեին: Չհամաձայնվեցին: Ինքս իրացման խնդիր չունեմ, ունեմ կայուն հաճախորդներ, մինչեւ սեպտեմբեր իմ մեղրը սպառված-վերջացած է լինում, ոչ մի գրամ վաճառքի համար մեղր չեմ ունենում: Մնացածների մասին եմ մտածում, ուզում եմ, որ նրանք էլ իրացման խնդիր չունենան: Ասողին լսող է պետք: Եթե չեն ուզում առաջ գնալ, ինչ անեմ՝ իրենց մեղքն իրենց վիզը: Նույնիսկ հուշել եմ՝ 100 կամ 200 գրամանոց տարաների մեջ մեղրը լցրեք, թուղթ կպցրեք վրան եւ գրեք ձեր հեռախոսահամարն ու այդ մեղրը վաճառքի հանենք խանութներում: Եթե գնորդը հավանեց այդ 100 կամ 200 գրամ մեղրը, նա անպայման կզանգահարի ձեզ եւ արդեն դուք կունենաք ձեր կայուն հաճախորդները: Այս գործում ինձ համար ուրախալին այն է, որ երիտասարդությունը հետաքրքրվում է մեղվաբուծությամբ, շատ երիտասարդներ ուզում են շարունակել ավագների գործը: Ահա Գեւորգ Թորոսյանը, օգոստոսի 5-ին Սիսիանում ցանկանում է մեղրի տոն կազմակերպել:  Սա շատ ուրախալի փաստ է, գոնե այս կերպ մեղր արտադրողներն ասպարեզ դուրս կգան, շուկա մտնելու հնարավորություն կունենան: Գեւորգը փորձում է նաեւ մեղրի ընդունման կետ ստեղծել: Երիտասարդին պետք է ոգեւորել, աջակցել, կանգնել կողքին, գուցե այս անգամ հնարավոր լինի փոխել մեղվաբույծների գիտակցությունը, բարձրացնել նրանց գիտելիքների մակարդակը: Ես իմ մեղուների համար հիվանդությունների պայքարի միջոցառումներ եմ ձեռնարկում, հարեւանս՝ ոչ: Այդ դեպքում եւ ես եմ վնաս կրում, եւ հարեւանս, որովհետեւ իմ առողջ մեղուները թռչում են հարեւանիս հիվանդ  մեղուների տարածք ու վարակը բերում իմ մեղվանոց:

- Գեւորգ ջան, միայն էդ չի, - ասում է Գրետան, - ցերեկվա ժամին հարեւանդ սրսկում է կարտոֆիլի ցանքերը եւ դրանից  մեր մեղուները սատկում են: Ասում ես՝ հարեւան ջան, սպասեիր  արեւն անցներ, հետո սրսկեիր կամ ինձ զգուշացնեիր, ես  փեթակների դռները կփակեի ու մեղուն կմնար ներսում, դուրս չէր գա: Եվ ինչ է պատասխանում՝ քոնը քո մեղուն է, իմն էլ իմ կարտոֆիլն է: Դե արի ու նրան հասկացրու նաեւ, որ իմ մեղուն նրա կարտոֆիլին օգուտ է տալիս՝ փոշոտելով: Էհ, աշխարհ է, ինչքան մարդ, այնքան խելք ու գործելակերպ…

Մենք հրաժեշտ ենք տալիս բարիք արարող մարդկանց եւ վերադարձի ճանապարհ բռնում: Իսկ ձորում մեղրը դեռ քամվում է,  ձորում ոսկեգույն մեղրն է ծորում եւ ձորում օրն  իր երգն ունի: Եվ անանուն մի մեղեդի ծորում է օրվա մեջ՝ ձորը լցնելով աշխարհը շենացնող  հրաշք ակնթարթներով:

                                                                                                        Ալվարդ Մեսրոպյան
    
Հ.Գ. Հրաժեշտից առաջ մեղրաքամի մասնակիցները, մի փոքր դադար առնելով, զրույցի բռնվեցին «Սյունյաց երկիր» թերթի խմբագիր Սամվել Ալեքսանյանի հետ: Ինչն էր զարմանալի. գրեթե յուրաքանչյուրը քաջատեղյակ էր թերթի հրապարակումներին, թերթում բարձրացված հարցերին, արտահայտված մտահոգություններին:

Հետաքրքիր այդ զրույց-բանավեճից հետո վերստին համոզվեցի, որ «Սյունյաց երկիր» թերթի տպագիր տարբերակը յուրօրինակ  եւ ակտիվ լսարան ունի մեզանում: Համոզվեցի կրկին, որ Սիսիանի տարածաշրջանում նույնպես «Սյունյաց երկիրը» սպասված է…