- Պարոն Խզմալյան, շնորհակալություն՝ հարցազրույց տալու պատրաստակամության և, իհարկե, մշակութային մեր պարբերականի գործունեությունը քաջալերելու համար:

Հանդեսի հերթական թողարկումը նվիրված է հայ բեմարվեստի սյունիքյան դրսևորումներին, որի նախապատրաստության շրջանակում էլ կարևոր համարեցինք զրուցել Ձեզ հետ:

Զրույցին պատրաստվելու ընթացքում կրկին ծանոթացանք Ձեր կենսագրությանը և հաճելիորեն նկատեցինք, որ թատրոնը, թատերական կյանքին առնչվող մի շարք ոլորտներ որոշակի տեղ են զբաղեցնում Ձեր կենսագրության մեջ՝ Երևանի Հ. Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային թատրոնի գրական մասի վարիչ, «Սկենե»  թատերական թերթի հիմնադիր և խմբագիր, «Ազգային թատերական ստեղծագործական միավորում» ՀԿ-ի նախագահ, «Թատրոն-X»  հանրապետական փառատոնի նախագահ, «Ներկայի վերականգնում» I միջազգային դրամատուրգիական փառատոնի նախագահ, «Երիտասարդ բեմադրիչների աջակցման նախագծի» հեղինակ և ղեկավար, ԵԹԿՊԻ-ի թատերագիտական կուրսի ղեկավար, թատերական առաջին առցանց-մրցանակաբաշխության դափնեկիր՝ «Լավագույն օնլայն-թատերագետ» անվանակարգում:

Եվ ուրեմն՝ Ձեր պաշտոնական կարգավիճակը, անցած ուղու նշված դրվագները հիմք են, որ մեզ հետաքրքրող բազմաթիվ հարցերի պատասխաններ ստանանք հենց Ձեզանից:

Նախ՝ ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Հայաստանի Հանրապետության        թատերական աշխարհը մեր ժամանակներում. պատկերն ամբողջացնող մի քանի փաստեր, թվեր… Խնդրեմ:

- Խոսել ժամանակակից հայ թատերական իրականության վերաբերյալ, առանց անդրադառնալու թատերական կրթության խնդրին, հնարավոր չէ, որովհետև, իմ խորին համոզմամբ, թատերական կրթությունը, թատերական կրթական համակարգը կարիք ունեն արմատական, խորքային բարեփոխումների ու փոխակերպումների: Ցավոք, այն կրթությունը, որն այսօր տալիս է ոլորտին կադրեր պատրաստող կառույցը, չի բավարարում 21-րդ դարի թատերական, բեմական արվեստին ներկայացվող պահանջներին: Նկատի ունեմ հանգամանքը, որ մեր ուսանողների զգալի մասը տեղյակ չէ միջազգային բեմական փոխակերպումներին, տեղյակ չէ մեծանուն ռեժիսորների գործունեությանը: Մեր ուսանողները տեղյակ չեն առհասարակ համաշխարհային թատերական մտքի տեսական դրսևորումներին: Եվ այդ ամենը, իհարկե, իր հետքը թողնում է հայ՝ արդեն պրոֆեսիոնալ թատրոնի վրա: Այս իմ՝ փոքր-ինչ հոռետեսական գնահատականին զուգահեռ պետք է ասեմ, որ, բարեբախտաբար, վերջին երկու-երեք տարիների ընթացքում ունենում ենք թատերական դրսևորումներ, որոնք նոր են, նոր ձևեր են: Ուստիև՝ չենք կարող չխոսել այն տաղանդավոր արտիստների և ռեժիսորների մասին, ովքեր այսօր կան, գործում են: Ու եթե տարվա ընթացքում ունենում ենք անգամ 3-4 ներկայացում, որ կարողանում ենք մասնագիտական չափանիշի, գեղարվեստականության տեսակետից դրական գնահատել, ուրեմն իրավունք ունենք խոսելու հայ թատրոնի գոյության մասին: Իհարկե, սրան գումարվում է նաև ընդհանուր հանդիսատեսային պահանջարկի որակը, էլի ու էլի՝ կադրային քաղցը, որ ունենք: Պրոֆեսիոնալ կադրերի քաղցը, պակասը՝ թե՛ ռեժիսուրայի, թե՛ դերասանական արվեստի առումով... Ի վերջո թատրոնի բոլոր մասնագետները գիտեն, որ 21-րդ դարում, նաև 20-րդ դարում խոսել բեմական արվեստի մասին՝ առանց բեմանկարչության, առանց երաժշտական ձևավորման, հնարավոր չէ, որովհետև վերջին ավելի քան հարյուր տարին ապացուցում է՝ թատրոնի մեծագույն բարեփոխիչները եղել են առաջին մասնագիտությամբ ճարտարապետներ, քանդակագործներ: Առաջատար ռեժիսորները միշտ իրենց կողքին ունեցել են ժամանակի ամենախոշոր նկարիչներին: Եվ այսօր, եթե ինձ հարցնեին՝ ո՞րն է հայ թատրոնի ամենամեծ բացը, ես կասեի՝ թատրոնի վիզուալ էսթետիկ կողմը: Մենք շատ ենք կենտրոնանում արտիստների զուտ հոգեբանական խնդիրների վրա: Մեր միակ կողմնորոշիչը Ստանիսլավսկու հոգեբանական ուսմունքն է, այն էլ՝ շատ մոտավոր ընկալմամբ, բայց աշխարհում թե ուրիշ ի՞նչ կա, ի՞նչ չկա՝ ցավոք, շատ մոտավոր պատկերացում կա այդ ամենի վերաբերյալ: Ամեն դեպքում՝ այսօր ունենք «Համազգային» թատրոն՝ իր հետաքրքիր դրսևորումներով և առանցքում Նարինե Գրիգորյանի նման, թույլ տվեք ասել, երևելի մի անուն, հայ թատրոնի պատմության մեջ եզակի երևելի մի դեմք: Մենք ունենք տիկնիկային թատրոն, որը կարողացավ ապացուցել, որ բացի իր կանոնադրական խնդիրները, այսինքն՝ մանուկների գեղագիտական դաստիարակության ապահովման առաքելությունը, նաև ուշագրավ  դրամատիկական ներկայացումներ է բեմադրում մեծահասակների համար,  որն ապացուցեց՝ մի բան  է թատերական շենքը, բոլորովին այլ բան՝ դրա բովանդակությունը: Մենք այսօր ունենք Գոռ Մարգարյան, ում բեմադրած «Գարդենիա» ներկայացումը՝ Ստանիսլավսկու անվան թատրոնում իմ տեսած լավագույն ներկայացումներից և դերասանական աշխատանքներից մեկն էր առհասարակ: Ու էլի կարող եմ անուններ թվարկել, իսկ եթե արդեն կարողանում ենք թվարկել, նշանակում է՝ կարող ենք դրականորեն արտահայտվել հայ թատրոնի մասին: Եվ այս իմաստով պիտի նշեմ՝ պետական հատկացումները, պետական բյուջեի բաշխումը նույնպես իրականացվում է արդյունքներով՝ թե մարդիկ ինչ ակտիվություն են ցուցաբերել միջազգային հարթակներում, ինչ մրցանակներ են ստացել, քանի ռեժիսորներ են աշխատել թատերախմբերի հետ: Ես մոռացա տալ Հակոբ Պարոնյանի անվան թատրոնի անունը, որը վերջին շրջանում երբևէ նման որակը չունեցող բեմադրություններ ունի, արտակարգ ձայներ, դերասանները ներկայացումից ներկայացում ավելի լավ «մարզական» վիճակի մեջ են դրսևորվում: Սունդուկյանի անվան թատրոնն  իր Black Box-ով, որ բավական նոր միջավայր էր, նոր ձևերի որոնման միջավայր, ու իր կրթական ծրագրերով փայլում էր: Լավագույն կրթական ծրագիրը՝ «Դասարան+Դասական», իրականանում է Սունդուկյանի անվան թատրոնում: Այնպես որ՝ հենց սա է պատճառը, որ կապիտալ հատկացումները գերազանցապես ուղղվել են այդպիսի հաջողություններ ունեցող թատրոններին: Տիկնիկային թատրոնի ամբողջ լուսաձայնային տեխնիկան է արդիականացվել, լուրջ հատկացումներ են տրվել Սունդուկյանի անվան թատրոնին: Դրա մասին խոսել եմ, չեմ ուզում կրկնել: 

- Փորձեք համառոտ նշել ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության՝ թատերական արվեստի ոլորտում իրականացվող քաղաքականության հիմնական ուղղությունները, երկարաժամկետ ծրագրերը,  առաջնահերթ խնդիրները:

- Ամենամեծ խնդիրը, ինչպես արդեն նշեցի, կադրային խնդիրն է, և տնօրենների լիազորությունները մեծացնելը, որ կարողանան կադրային քաղաքականություն վարել: Ներկայիս աշխատանքային օրենսգիրքը և աշխատանքային փոխհարաբերությունները բացարձակ կերպով կաշկանդում են տնօրեններին՝ կադրային քաղաքականություն վարել, որովհետև կադրերի փոփոխության համակարգ չկա: Այսինքն, եթե տնօրենը ցանկանա որևէ մեկին ազատել աշխատանքից՝ դրա իրավական և օրենսդրական մեխանիզմները չկան: Եթե ստեղծագործող մարդը կարգապահական խախտումներ չարեց և նկատողություններ չստացավ, այլ մեխանիզմ՝ այդ մարդուն աշխատանքից ազատելու, գոյություն չունի: Հիմա մեր ամենակարևոր, առաջնահերթ խնդիրն է նվազագույնի հասցնել հաստիքային աշխատակցի տրամաբանությունը ստեղծագործական ոլորտում: Այսինքն՝ յուրաքանչյուր արվեստագետի գնահատել ըստ իր աշխատանքային արդյունքի, իսկ դրա գնահատման չափանիշներ կան. տարեկան քանի՞ ներկայացման մեջ է ընդգրկված, տարեկան քանի՞ ռեժիսորի հետ է աշխատել, տարեկան քանի՞ թատերախոսական է գրվել նրա մասին: Ինձ ասում են՝ կկազմակերպեն թատերախոսականները, ես ասում եմ՝ դե թող կազմակերպեն, թող տեղեկատվական դաշտը լցվի մշակույթին վերաբերող նյութերով, անկախ նրանից՝ մենք համաձայն կլինե՞նք դրա հետ, թե՞ համաձայն չենք լինի: Այսինքն՝ բերել ստեղծագործական աշխատանքը դնել այնպիսի չափելի համակարգի մեջ, որ տնօրենները կարողանան շատ ճկուն համակարգ վարել, որովհետև ավելի մեծ թշնամի թատրոններին, քան կայուն կենցաղը և նստակյաց կյանքն են՝ գոյություն չունի: Եվ եթե սրան գումարում ենք կոչումները, որը հիմա չեղարկելու նախաձեռնությամբ ենք հանդես եկել, ապա պատկերն ամբողջանում է: Որովհետև՝ եթե մարդը վաստակավոր արտիստ է, եթե մարդը ժողովրդական արտիստ է՝ անկախ նրանից, թե ինչ արդյունք է  ցուցաբերում, նա այլևս պաշտպանված է այդ կոչումներով ու այդ պատվավոր կոչումների մեխանիզմներով: Դրա համար պետք է հրաժարվել բոլոր ձևական, անբովանդակ կերպերից ու կաղապարներից ու հարցը դնել շատ պրագմատիկ, շատ գործնական հողի վրա: Էլ չեմ ասում, որ  հաջողություն ունենք (կադրային քաղաքականության առումով) բոլոր այն կառույցներում, որտեղ վերջին երեք տարվա ընթացքում փոխվել են տնօրեններ, նշանակվել նոր մարդիկ. այդ կառույցներն իրենց գովազդատեղեկատվական արշավների և արտաբյուջեի ծավալների ու իրականացվող միջոցառումների որակով ու քանակով ուղղակի համեմատել չի կարելի մինչ իրենց եղած ժամանակահատվածի հետ: Չեմ ուզում հիմա կառույցների անուններ տալ. միշտ ասում եմ՝ լրագրողական յուրաքանչյուր հետաքննության դեպքում կարելի է ակնհայտ տեսնել, որ իսկապես փոփոխություն կա, անգամ այս անկատար օրենսդրական համակարգի պայմաններում աշխատող մարդիկ աշխատում են և արտաբյուջե են գեներացնում ու միջազգային հարթակներում ակտիվորեն հանդես գալիս: Նույն տիկնիկային թատրոնը՝ Միացյալ Նահանգներից եկավ մի քանի մրցանակով, «Համազգային» թատրոնի մասին ռուսական առաջին  ալիքը ռեպորտաժ պատրաստեց, և, որպես լավագույն  ներկայացում,  խոսվեց այդ թատրոնի աշխատանքի մասին: Իսկ սեփական անգործությունը և կառավարման անընդունակությունը կարելի է արդարացնել օրենսդրական համակարգի անկատարությամբ, մինչդեռ աշխատող մարդն աշխատում է և հաջողության հասնում...

- Այդ ամենից առանձնացնենք մարզային (համայնքային) թատրոնները. արդյո՞ք  նախարարությունն ունի ծրագրեր այդ թատրոնների իրավիճակի բարելավման, զարգացման ուղղությամբ, ինչպիսի՞  թատրոն կուզենայիք տեսնել մարզերում:

- Նորից ու նորից՝ կադրեր, պրոֆեսիոնալ կադրեր, դերասանական, ռեժիսորական ռեսուրս, բեմանկարիչներ, այսինքն՝ թատրոնն առանց այդ բաղադրիչների դժվար կարող է այսօր գրավել հանդիսատեսին, որի պակասը  շատ լուրջ ենք զգում, այսինքն՝ մենք կառավարման և կադրային լրջագույն խնդիր ունենք, հատկապես մարզային թատրոններում: Որոշ բացառություններ կան, բայց ընդհանուր առմամբ այդ խնդիրը կա: Թեպետ ասեմ, որ նույն Արտաշատի թատրոնը, որ երկար ժամանակ լուսանցքային կարգավիճակ ուներ, ներգրավված չէր ընդհանուր թատերական մշակույթում և այլն, բավական ակտիվ է վերջին տարիներին. դարձյալ նոր տնօրենի շնորհիվ աշխատեց լավ արդյունքներով, բացեցին փոքր բեմ, սկսեցին բեմադրել մանկական ներկայացումներ, հյուրախաղային գործունեությունն ակտիվացրին, մայրաքաղաքի հետ կապերն աշխուժացրին:

Գյումրու թատրոնը հիմա շատ լավ պրոցեսի մեջ է. Նարինե Գրիգորյան, Գոռ Մարգարյան, Տաթև Մելքոնյան, Տաթև Ղազարյան... Մեր լավագույն դերասաններն ու ռեժիսորներն  այսօր այդ թատրոնում ընդգրկված են:

- Մարզային (համայնքային) թատրոններից երկուսը Սյունիքում են՝ Կապանի Ալ. Շիրվանզադեի անվան  և Գորիսի Վ. Վաղարշյանի անվան թատրոնները:

Ինչպե՞ս եք գնահատում դրանց վիճակը՝ հաջողություններ, խնդիրներ…

- Մենք կապիտալ հատկացումներ ենք նախատեսում. արդեն իսկ կան Գորիսի թատրոնի նախագծանախահաշվային փաստաթղթերը: Նախատեսում ենք մյուս տարի հատկացնել վերանորոգման գումարները: Նույնը Վանաձորի թատրոնին է վերաբերում:

Մարզային թատրոնները պետք է գիտակցեն, որ իրենք ունեն հսկայական բարոյահոգեբանական առաքելություն: Բացի գեղարվեստական պահանջները բավարարելուց, այսօր մարզերում, հատկապես սահմանամերձ համայնքներում, դրական գեղարվեստական բովանդակության հետ մեկտեղ, գոտեպնդման, կենտրոնացման լուրջ առաքելություն ունեն թատրոնները, ինչի մասին չպետք է մոռանալ: Եվ այդ թատրոնները, ելնելով հանգամանքից, որ գույքի առումով շատ հարուստ չեն մեր համայնքները, պետք է մտածեն նաև մշակութային բազմազանության մասին: Այսինքն՝ ոչ միայն ներկայացումներ բեմադրեն, այլև մշակութային, կրթամշակութային տարաբնույթ ծրագրեր, նախագծեր իրականացնեն:

Մենք այսօր, իհարկե, կառավարման խնդիր ունենք Գորիսի թատրոնում: Եվ սրա մասին չի կարելի չխոսել, որովհետև մայրաքաղաքի հետ կապը շատ թույլ է: Նաև խոստովանենք՝ պրոֆեսիոնալ ռեսուրսը կենտրոնացած է մայրաքաղաքում: Դրա համար ոգևորված եմ այն փոխադարձ այցելություններով, որ, օրինակ, Գյումրու թատրոնն է իրականացնում մայրաքաղաքի հետ: Այսինքն, եթե թատրոնը մնաց իր ռեսուրսների հույսին, եթե ինքը բավարարվեց իր ռեսուրսներով, այն էլ՝ այդպիսի ծավալների թատրոնը, չի կարող ունենալ լուրջ հաջողություն: Այսինքն՝ մեզ անհրաժեշտ է, որ կառավարման մեջ կարևոր դառնա հրավիրված արտիստների ու ռեժիսորների գործոնը:

Ունենք դրամաշնորհային ծրագրեր: Հույս ունեմ, որ այդ դրամաշնորհային ծրագրերին նույնպես կփորձեն մասնակցել. բազմաթիվ անգամ տվել եմ այդ գաղափարը: Շատ կարևորում եմ հանգամանքը, որ Գորիսի թատրոնում փոքր դահլիճ կա: Կարևորում եմ մանկական ներկայացումները: Եվ մենք առիթը բաց չենք թողնում տիկնիկային թատրոնը գործուղելու և՛ Արցախ, և՛ Սյունիք... Ահավասիկ, փոքրիկ երգիչների հյուրախաղերի օրինակը Սյունիքում ու Արցախում: Այսինքն՝ դա մեզ համար չափազանց կարևոր է, բայց պետք է թատրոնի կառավարման մոդելը գտնվի ու կառավարման մոդելը ճշտվի, որովհետև թատրոնի (հանգամանքների բերումով) առջև դրված խնդիրները և իր ռեսուրսներն ուղղակի համարժեք չեն: Պետք է մտածել կառավարման նոր ձևաչափի մասին:

- Որո՞նք են լավագույն թատրոնի (թատերական կոլեկտիվի) նախարարության պատկերացրած չափորոշիչները, ինչի՞ն պետք է ձգտեն մեր թատրոնները:

- Ամենակարևոր չափանիշը, երբ թատրոն այցելելը դառնում է պահանջ: Այսինքն՝ դա այն թատրոնն է, ստեղծած արդյունքն այն արդյունքն է, որ մի անգամ հանդիսատեսն այցելելով տվյալ թատրոն՝ ձևավորում է պահանջ՝ նորից վերադառնալու այնտեղ: Այսինքն՝ թատրոն այցելելը դառնում է օրգանական պահանջ (պահանջարկ, եթե կուզեք՝ շուկայական տերմին օգտագործեմ), և սա նշանակում է, որ  թատրոնը համահունչ է հանդիսատեսի սպասումներին: Ամենալավն այն թատրոնն է, որը կարողանում է ճշգրիտ շոշափել հանդիսատեսի նյարդերը, հանդիսատեսի հոգեկան ու հոգևոր ձգտումները, կարողանում է երկխոսության մեջ մտնել հանդիսատեսի հետ:

Ցավոք, շատ դեպքերում ուղղակի տեսնում ենք, որ բեմում գործողները բացարձակապես չեն մտածում, թե դրսից իրենց արածն ինչպե՞ս է ընկալվում, ինչի՞ համար են անում,  ի՞նչ թույլ լարերի են դիպչում: Թատրոնը չի կարող չդիպչել  թույլ լարերին: Թատրոնը չի կարող տեսանելի չդարձնել քաղաքացու, մարդու ենթագիտակցական վախերն ու մտահոգությունները: Երբ մարդը մտնում է թատրոն՝ նա պետք է իր գիտակցության մի աստիճան բարձր վիճակով դուրս գա այնտեղից: Ես չեմ ուզում պաթետիկ խոսքեր օգտագործել, բայց ամեն դեպքում թատրոնը ենթագիտակցական աշխարհը տեսանելի դարձնող իրականություն է: Եթե թատրոնը կարողանում է դա անել, ուրեմն՝ լայն իմաստով, խոսում է հանդիսատեսի ձգտումների, մտահոգությունների, վախերի և ներաշխարհի մասին:

- Վերջերս Գորիսի թատրոնում մասնակցեցի Հրանտ Մաթևոսյանի «Աշնան արև» վիպակի մոտիվներով բեմադրությանը (բեմադրող ռեժիսոր՝ Հայկ Մնացականյան), դահլիճի գրեթե բոլոր տեղերը զբաղված էին…

Նման իրավիճակի քանիցս ականատես եմ եղել Կապանի թատրոնում: Եվ, այդքանով հանդերձ, թատրոն-հասարակություն կապը շարունակում է մտահոգիչ մնալ. ի՞նչ անել, մի՞թե ելքը հետաքրքիր, բարձրաճաշակ ներկայացումներ բեմադրելն է միայն:

- Շատ լավ հարց եք տալիս: Ընդհանրապես ուզում եմ շեշտել, որ Ձեր այս հարցազրույցում հարցերը շատ ճշգրիտ են, շատ լավ են ձևակերպված. շատ քիչ է լինում, որ  լրագրողական հարցադրումները լինում են այսքան մտածված ու խորը, որի համար ես, իհարկե, շնորհակալ եմ:

Թատրոնը շատ պարադոքսալ երևույթ է, որևէ դեղատոմս կամ ուղեցույց տալ՝ թե թատրոնն ինչ պիտի անի, որ լինի հանդիսատեսի ուշադրության կենտրոնում, գոյություն չունի: Որովհետև թատրոնը մի կողմից շատ նյութական և նյութեղեն իրականություն է, մյուս կողմից՝ ամորֆ, դիֆուզիայի սկզբունքով տարածվող և դիֆուզիայի սկզբունքով ազդող անորսալի, անշոշափելի էներգետիկ դաշտերի մի իրականություն: Կան օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներ: Մարդիկ հաճախ իներցիայով են գնում թատրոն, որովհետև խաթարված է միջանձնային հաղորդակցությունը: Մարդը կարիք ունի լինելու ընդհանուրի մեջ, մարդը կարիք ունի ընդհանուրի հետ նույն զարկերակը շոշափելու, ընդհանուրի հետ նույն ապրումն ապրելու, մենակ չզգալու իրեն: Այսինքն՝ այսօր թատրոնի դալիճում լինելը մենակության հաղթահարման դրսևորում է նաև: Տեխնիկան, բացասական տեղեկատվությունը խաթարել է մարդկային շփումը, մարդկային հաղորդակցությունը: Եվ բոլորը՝ անգամ սեփական հարկի տակ, իրենց զգում են մենակ, որովհետև երեխան հեռախոսի մեջ է, ամուսինն աշխատավայրում է՝ ուշ է վերադառնում, անտրամադիր է և հազար ու մի այլ պատճառ:

Թատրոնի հանդիսասրահը բոլորին հավաքում, դնում է մի հարթության մեջ, ու մարդը մոռանում է իր մենակության մասին: Սա հոգեբանական պատճառներից մեկն է, թե ինչու են մարդիկ գնում թատրոն: Իներցիայով՝ սա զուտ հոգեբանական, բարոյահոգեբանական երևույթ է: Իսկ եթե սրան ավելանում է նաև նշած հանգամանքը, որ գեղարվեստական, հուզական բովանդակությամբ  հարստացած է մարդը դուրս գալիս թատրոնից՝ նշանակում է՝ թատրոնն իր առաքելությունն իրականացրել է: Ամեն դեպքում թատրոնը պետք է հանդիսատեսի հետ խոսի նրան հասկանալի լեզվով, բայց այդ հանդիսատեսն էլ միատարր չէ, կան ինտելեկտուալ հանդիսականներ, որոնք կարող են ընկալել շատ ավելի ծածկագրեր ու ավելի բարդ ուղերձներ: Կան, ասենք, տարբեր  կրթական ցենզի խմբեր: Եվ լավ կառավարիչը նա է, ով կարողանում է ստեղծել այնպիսի բովանդակություն, որը հավասարապես հետաքրքրում է բոլորին ու հավասարապես խոսում է բոլորի հետ: Կամ ստեղծում է տարբերակված գեղարվեստական բովանդակություն հանրային բոլոր խավերին բավարարող, որ հանրային ամեն մի խավ իր նախընտրած բովանդակությունը գտնի գեղարվեստական այդ թատրոնում:

-  Քանիցս ականատես ենք եղել թատրոնների խաղացանկին առնչվող բանավեճերի, տարբեր կարծիքների բախման:

Ճիշտ է, հիմա նախկին ժամանակների հանգույն խաղացանկեր չեն երաշխավորվում-պարտադրվում վերևից, բայց… Ի՞նչ ուղղությամբ գնալ:

Ճանաչված արվեստագետ Հենրիկ Հովհաննիսյանի հետ էինք վերջերս հեռախոսով զրուցում. կարծում է, որ խաղացանկը պետք է նախևառաջ բխի դերասանական խմբի հնարավորություններից…

- Գիտե՞ք, բայց այդ գեղարվեստական խմբի հնարավորությունները բացահայտվում են հենց խաղացանկի միջոցով, որովհետև մի դերասանը մի ներկայացման մեջ մի կերպ է դրսևորվում, այլ ներկայացման մեջ՝ այլ կերպ: Այսինքն՝ երկու ծայր ունի այս հարցը: Մի կողմից՝ այո, դու չես կարող հաշվի չնստել քո դերասանական ռեսուրսի հետ, մյուս կողմից՝ դերասանական ռեսուրսը զարգանում և բացահայտվում է խաղացանկի միջոցով: Այնպես որ՝  այդ հարցին միանշանակ ու վերջնական պատասխան չունեմ: Բայց այն, որ խաղացանկը չափազանց կարևոր է, և այն, որ մենք՝ ինչպես ռուսը կասեր՝ «холостой» ներկայացումներ շատ ունենք՝ փաստ է, որովհետև ռեժիսորն իր նախասիրություններից ու իր քմահաճույքներից դուրս չի մտածում այլ բաների մասին: Չի գնահատում հանրային սպասելիքները, չի գնահատում  ժամանակի հրամայականը և պիեսի բովանդակության համապատասխանությունը: Այսինքն՝ ինչի՞ համար է ընտրում այդ գործը, ի՞նչ խնդիր է  ուզում լուծել ինքն իր համար ու միջավայրի համար: Ռեժիսորական մտահղացումների ինքնամփոփությունը և ինքնամեկուսացումը բերում են նրան, որ ելակետային այդ հարցերը ողջամիտ պատասխան չեն ունենում: Այսինքն՝ ռեժիսորն ինքը ենթադրում է, թե գիտի՝ ինչ է ուզում, բայց ոչ ոք չի հասկանում՝ ինքն ինչ է ուզում, որովհետև այդ մտահղացումից դեպի հանդիսատեսի ընկալում՝ մեծ ճանապարհ է, շատ մեծ ճանապարհ: Եվ ռեժիսորը, լավագույն ռեժիսորը պրոֆեսիոնալ հանդիսատեսն է, որովհետև նա պետք է դահլիճից տեսնի իր ներկայացումը: Եթե դու դահլիճից չես տեսնում քո ներկայացումը՝ նշանակում է դու՝ որպես ռեժիսոր, վրիպել ես:    

- Հիմա հազվադեպ են մայրաքաղաքի պրոֆեսիոնալ թատերական խմբերը, ճանաչված դերասանները մարզեր, առավել ևս գյուղական բնակավայրեր այցելում՝ հյուրախաղերով:

Երբ նման թատրոնների պատասխանատուներին հիշեցնում ենք այդ մասին, միանշանակ պատասխան են տալիս՝ միջոցներ չկան, թող տեղերից (իրենց միջոցներով) հրավիրեն:

Անշուշտ, դա հիմնավոր պատճառ է, բայց… Մարզում բնակվողներս համարյա թե հնարավորություն չենք ունենում հաղորդակցվել մայրաքաղաքային պրոֆեսիոնալ թատերախմբերի, անվանի արտիստների հետ:

Ի՞նչ անել, ինչպե՞ս կարելի է հյուրախաղերին ինչ-որ չափով կենդանություն հաղորդել:

- Իհարկե, հյուրախաղային  ակտիվությունն այն մակարդակի վրա չէ, որ մենք ենք ցանկանում, բայց ասել, որ այդ գործունեությունը չկա՝ ճիշտ չի լինի: Ավելին՝ թատրոնների դրամաշնորհային պայմանագրերի մեջ (նախկինում կոչվում էին սուբսիդիայի պայմանագրեր, այժմ՝ դրամաշնորհային պայմանագրեր) հստակ նշված է, որ իրենք պարտավոր են նաև հյուրախաղային շրջագայություններ ապահովել: Սա չափազանց կարևոր է: Այդ հարցին անդրադառնում եմ իմ բոլոր ելույթներում ու կարծում եմ դրա կարևորությունն ապացուցել եմ նաև իմ նախաձեռնություններով: Ես ընդգծում եմ մարզային այցելությունների կարևորությունը և մարզային մշակութային կյանքի ակտիվացման հրամայականը: Այն, որ երիտասարդական կենտրոններ ենք բացում մարզերում, այն, որ արդեն երրորդ-չորրորդ տարին է իրականացնում ենք «Թիկունքը՝ մշակույթ, սահմանը՝ կենտրոն» նախագիծը, այն, որ դրամաշնորհային բոլոր ծրագրերում կարևորել ենք դա, որ նախապատվություն են տրվելու նման ծրագրերին, որոնք մասամբ կամ ամբողջությամբ իրականացվում են համայնքներում՝ մասնավորաբար  սահմանամերձ համայնքներում, այդ մասին են վկայում: Կարծում եմ՝ դրանք քաղաքական ուղերձներն են, որ տալիս ենք ստեղծագործական համայնքին: Եվ քիչ չեն արդյունքները. բոլորովին վերջերս Եղիշե Չարենցի 125-ամյակի կապակցությամբ փայլուն ելույթ Գյումրիում, այնուհետև Վանաձորում, Դիլիջանում: Հայաստանի պետական ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի և մեր արտիստների բացօթյա փայլուն ելույթների շնորհիվ ուղղակի փոխվեց քաղաքի տրամադրությունը: 

Կրթական-մշակութային ծրագրերի շրջանակում Կապանում իրականացվելու են «Զարթագիր», «Քո արվեստը դպրոցում», «Դասարվեստ» նախագծերը:

Բոլոր մեր կրթական-մշակութային ծրագրերում մարզերը, համայնքները կան: Ասեմ ավելին՝ առաջին հերթին հենց համայնքների համար են այդ ծրագրերը:

- Կուզենայինք իմանալ նաև թատերական արվեստի ոլորտի մրցանակաբաշխության մասին, լավը, դրականը գնահատելու գործող կարգի մասին: Ուրիշ ի՞նչ ունենք այդ առումով:

- Կարծում եմ՝ Հայաստանում չպետք է լինի ամենամյա թատերական մրցանակաբաշխություն, որովհետև մեր թատերական շուկան շատ փոքր է: Որակյալ արդյունքը շատ քիչ է: Եվ երկու-երեք տարին մեկ կարող է լինել նման մրցանակաբաշխություն, որ իսկապես կարողանանք արժեքներ հռչակել: Մենք, ցավոք սրտի, հիմա մի իներցիոն ընթացքի մեջ ենք, որ նույնիսկ մարդիկ կան արդեն՝ երեք-չորս նման մրցանակ են ստացել: Որովհետև մարդիկ նույնն են: Ոլորտում խաղացողները նույնն են: Շուկան փոքր է, միջավայրը՝ նեղ: Եվ ամեն տարի տալ մրցանակ՝ կարծում եմ, ողջամիտ չէ: Դրա համար առաջարկելու եմ կազմակերպիչներին՝ մրցանակաբաշխությունը կազմակերպել երկու տարին մեկ, որ գոնե արդյունք ունենանք: Կամ երեք տարին մեկ անգամ, եթե կուզենաք... Բայց ես համարում եմ՝ չկա տարեկան այն արդյունքը, որ ամեն տարի կազմակերպենք մրցանակաբաշխություն: Ե՛վ որպես թատերագետ, և՛ որպես  ոլորտը համակարգող փոխնախարար՝ պաշտոնապես հայտարարում եմ՝ Հայաստանը չի կարող ունենալ տարեկան թատերական մրցանակաբաշխություն, որովհետև Հայաստանում չի արտադրվում միջազգային և գեղարվեստական չափանիշներին բավարարող այն արդյունքը, այն բովանդակությունը, որը հնարավորություն կտա ամեն տարի մրցանակաբաշխություն իրականացնել: Կամ այդ մրցանակները պիտի լինեն եզակի, եթե դա ամենամյա է: Այսինքն՝ կարող է նաև մրցանակ ստանան երեք-չորս ներկայացում: Եթե մենք երեք-չորս ներկայացման համար անում ենք մրցանակաբաշխություն՝ եկեք անենք, խնդիր չեմ տեսնում:

- Մենք հասցրեցինք ծանոթանալ հանրապետության թատերական աշխարհի ընդհանուր պատկերին:

Այդ առումով մեր պատկերացումն ամբողջացնելու համար կարո՞ղ ենք ճշտել՝ ունե՞նք ՀԿ-ի կարգավիճակով թատերական միավորներ, ակումբներ, և արդյո՞ք այդ ձևաչափը նպաստում է թատերական կյանքի աշխուժացմանը:

- Հասարակական կազմակերպությունները, բնականաբար, մեր ենթակայությամբ չեն գործում, բայց նրանք ակտիվորեն օգտվում են պետական դրամաշնորհային ծրագրերից: Ավելին՝ առաջին հերթին հենց հասարակական  կազմակերպությունների համար են նախատեսված դրամաշնորհային ծրագրերը: Հասարակական կազմակերպություններին կամ սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերություններին  պետականորեն աջակցելու այլ մեխանիզմ, քան դրամաշնորհներն են՝ չկա: Եվ եթե նայեք մեր դրամաշնորհային ծրագրերը՝ կտեսնեք, որ իսկապես շատ են  հասարակական կազմակերպությունները, ավելին՝ զգալի հատկացումները հենց տրվում են հասարակական կազմակերպություններին և ոչ պետական կառույցներին: Մեր կառավարության ծրագրի մեջ ինքնազբաղ արվեստագետների աջակցման կետ կա: Մենք անգամ «Հայաստանի պետական ֆիլհարմոնիա» ՊՈԱԿ-ի կանոնադրության մեջ այնպիսի փոփոխություններ ենք մտցրել, որ նրան տրվել է մանդատ՝ պետական ռեսուրսով աջակցելու պետական կառույցներից դուրս գործող արվեստագետներին: Եվ տասնյակ համերգներ են կազմակերպվել, հեղինակային համերգներ, ու կառույցը ոչ միայն հոնորարներ է տալիս ինքնազբաղ արվեստագետներին, այլև ներդրումներ է անում գովազդատեղեկատվական արշավներ, խաղեր կազմակերպելու ուղղությամբ: Ու տոմսերի վաճառքից նաև գեներացնում է իր արտաբյուջեն:

 - Անդրադառնանք նաև ժողկոչումներին, արդյո՞ք դրանց անհրաժեշտությունը կա: Ի՞նչ գործընթացներ են գնում այդ հարցի շուրջ:

- Կան իրողություններ, որոնք այնքան են վարկաբեկված և նեխած, որ բարեփոխել՝ ուղղակի հնարավոր չէ: Համոզված եմ՝ կոչումները վարկաբեկվել են որքան հնարավոր է: Այսինքն՝ մինչև հատակ վարկաբեկված երևույթ է Հայաստանի Հանրապետությունում կոչում կոչվածը: Ես սա ինձնից չեմ հորինում: Կարող եք բացել նախորդ տարիների մամուլը և կտեսնեք՝ թե յուրաքանչյուր կոչում ստացողից հետո մամուլում ինչ արձագանքներ են եղել ու հանրային ինչ քննարկումներ են ծավալվել: Կոչումը սովետական վերապրուկ  է: Կոչումը չի կարող մտնել 21-րդ դար: Ինձ ասում են՝ բայց Ֆրանսիայում կա «Պատվո լեգեոնի» շքանշան: Այո, կա մեկ շքանշան, մեկ՝ այսպես կոչված պատվավոր կոչում ու այդ մեկ պատվավոր կոչումը տրվում է բացառիկներին, ինչպիսին է Ազնավուրը, որովհետև կոչումը դա քո արժեքի հռչակումն է: Դու ասում ես՝ այս կամ այն մարդն իմ չափանիշն է, աշխարհի հետ շփման իմ որակն է, և այն կոչումների առատությունը, որ ունենք՝ չենք կարող լուրջ խոսել այդ արժևորման մասին:

Վաստակավոր արտիստ, ժողովրդական արտիստ, Ժողովրդական նկարիչ, վաստակավոր նկարիչ: Սա ի՞նչ բան է: Եվ երբ հարցրեցին լրագրողները (հարց էին տալիս), ասացի՝ մի  ժողովրդական նկարիչ նշեք՝ ոչ մեկը չկարողացավ ասել, թե ով է իր ժողովրդական նկարիչը: Կամ ո՞վ կարող է սահմանել այն չափանիշները, որով կարող ենք որոշել՝ այս մարդը ժողովրդակա՞ն է, թե՞ ոչ: Եթե մենք պոպուլյարությունը հանրաճանաչելիությունն ենք համարում, ես դրա հետ ունեմ վեճեր:

Մասսայական գնահատականը չի կարող լինել գեղարվեստական ու մասնագիտական գնահատական: Այսինքն՝ գնահատման ո՞ր չափանիշն ենք վերցնում, եթե մասնագիտականն ու գեղարվեստականը միշտ չէ, որ ժողովրդական են: Եթե ժողովրդական են, միշտ չէ, որ դա որակյալն է ու բարձրարժեքը: Ուրեմն ի՞նչ պետք է անել: Պետք է հրաժարվել այդ հնամաշ հագուստից և գնալ սեղմելու, նեղացնելու ճանապարհով: Մենք, ի վերջո, փորձում ենք պահպանել մշակույթի և արվեստի  վաստակավոր գործիչների կոչումները: Դրա մեջ  կմտնեն և՛ նկարիչները, և՛ թատրոնի, կինոյի գործիչները, և այլն... Մյուս կողմից՝ ինձ եթե հարցնեք՝  պետք է հրաժարվել  նաև այդ կոչումներից: Մենք ունենք շքանշաններ, ունենք հայրենիքին մատուցած ծառայությունների գնահատման աստիճանակարգ: Եվ ուրեմն՝ ինչքան քիչ, այնքան որակյալ: Սա նշանակում է՝ մենք չենք կարող յուրաքանչյուրին տալ այդ շքանշանը: Մենք մեր պատասխանատվության չափն ենք մեծացնում նաև: Իսկ կոչումը, գիտեք, քաղաքական լուրջ ռեսուրս է: Քաղաքական առումով՝ այո, իշխող ղեկավարությանն այսօր կարող է ձեռնտու լինել կոչումները պահելը, որովհետև դրանք միշտ եղել են մանիպուլյացիայի լուրջ գործիք: Իսկ մենք հրաժարվում ենք, չենք ուզում, մենք գնում ենք պրոֆեսիոնալ գնահատականի ու որակի հետևից: Չի կարող սրան տրվի որևէ ողջամիտ հակափաստարկ, ինչպես և չի տրվել: Իմ բերած փաստարկներին, որ տարբեր հարթակներում արտահայտել եմ, որևէ  ողջամիտ հակափաստարկ չի եղել ու չէր կարող լինել, որովհետև սա իմ գաղափարը չէ, սա կյանքի պահանջն է: Ես խոսում եմ կյանքի հրամայականի, կյանքի առաջընթացի տրամաբանության տեսակետից: Սա սոսկ իմ մտքի դրսևորումը չէ:

- Եվ վերջում, իհարկե, կուզենայինք Ձեր կարծիքն իմանալ «Սյունյաց երկիր. մշակութային» պարբերականի խմբագրակազմի հերթական՝ Սյունիքի թատերական կյանքին առանձին համար նվիրելու նախաձեռնության մասին:

-  Ես մանրամասներին տեղյակ չեմ, անդրադարձը լինում է ամսական կտրվածքով, տարեկան կտրվածքով և այլն: Դրա համար չեմ կարող կարծիք հայտնել: Անհանգստություն ունեմ այն առումով, որ չեմ կարող ասել՝ արդյո՞ք Սյունիքի թատերական կյանքը մեր պատկերացրած բավարար մակարդակի վրա է: Այսինքն՝ մանրամասներ կան, որ պետք է հասկանամ, որից հետո կարծիք հայտնեմ:

Բայց իմ վերաբերմունքն այդ մշակութային հանդեսի հանդեպ շատ դրական է, որովհետև տեսնում եմ բծախնդրություն, տեսնում եմ պրոֆեսիոնալ մոտեցում, տեսնում եմ լավ և ուշագրավ բովանդակություն, տեսնում եմ ձգտում՝ Սյունիքի բնակիչներին իրենց իսկ հողուջրի՝ այսպես ասած արժեքներն ու առավելությունները  ներկայացնելու և ինքնագիտակցություն ձևավորելու հարցում:

Դրա համար էլ պետական աջակցություն է եղել այս տարիներին: Եվ նույն հանձնաժողովում եղել է բավական դրական  գնահատական կատարված աշխատանքների վերաբերյալ, ու նախատեսում ենք սեպտեմբեր կամ հոկտեմբեր ամիսներին պարբերականի շնորհանդես կազմակերպել Սյունիքում, հույս ունեմ, որ ներկա կլինեմ շնորհանդեսին, և պարբերականի մասին կարծիքս արտահայտելու  հնարավորություն կունենամ:

- Շնորհակալություն հարցազրույցի համար, Ձեզ՝ հաջողություններ հանրապետության մշակութային քաղաքականությունն առաջնորդելու չափազանց պատասխանատու գործում:

Հարցազրույցը՝

Սամվել Ալեքսանյանի