Իրականում որտեղ կուզեր թաղված լինել Թումանյանը. ճշմարտությունը՝ թոռնուհու շուրթերից

06.11.2018 11:09
759

Հովհաննես Թումանյանի տուն–թանգարանը նրա հայրենիքում` Լոռու մարզի Դսեղ գյուղում, Երևանում գործող թանգարանը և Թբիլիսիի հետազոտական կենտրոնը. ահա երեք գլխավոր կենտրոնները, որոնք կապված են ականավոր հայ բանաստեղծի հետ։ Նրա մասին հիշում և գրում են մինչև հիմա, տարիները շատ են աղճատել տեղեկությունները, բայց դեռ կան մարդիկ, որոնք կարող են հաստատել ճշմարտությունը։

Հովհաննես Թումանյանի թոռնուհին` Իրմա Ռուբենի Սաֆրազբեկյանը, բնականաբար աչառու կերպով և մեծ հետաքրքրությամբ է վերաբերվել Թբիլիսիում Հովհաննես Թումանյանի տան մասին հոդվածին` վերջերս հրապարակված Sputnik Արմենիայում։ Իրմա Ռուբենովնայի հետ երկար զրույցը բազմաթիվ հետաքրքիր մանրամասներ բացահայտեց, մի շարք շտկումներ մտցրեց, որոնք ուղղակի անհրաժեշտ է անել։

Եթե մանրամասն պատմենք այն մասին, ինչ ասել է Իրմա Սաֆրազբեկյանը, կարելի է հաստափոր գիրք գրել։ Ուստի մենք հիմա կնշենք միայն ընտանիքի, բանաստեղծի սերունդների համար ամենասկզբունքային կետերը` կապված պատմական ճշմարտության, փաստերի և ստույգ մեկնաբանության հետ։

Սկսենք նրանից, որ Թումանյանի Թբիլիսիի տունը, Իրմա Ռուբենովնայի խոսքով, կոչվում է թումանյանական հետազոտությունների կենտրոն։ Կա թանգարան Երևանում և տուն–թանգարան Լոռու մարզում` Թումանյանի ծննդավայր Դսեղ գյուղում։ Դրանք այն երեք վայրերն են, որոնք կապված են բանաստեղծի անվան հետ։

Ի դեպ, Իրմա Սաֆրազբեկյանը հետաքրքիր մանրամասներ պատմեց Թումանյանի երևանյան թանգարանի մասին։ Պատմական–գրական թանգարանը սկսել են կառուցել են 1949թ–ին. Անաստաս Միկոյանը զանգահարել է Հայաստանի Կոմկուսի կենտկոմի առաջին քարտուղար Գրիգոր Հարությունովին և կարգադրել թանգարան ստեղծել։ Կարիք չկա ասել, թե այդ տարիներին ինչպիսի ազդեցություն է ունեցել Մոսկվայից կատարած այդ զանգը...

Դրա հետ կապված` Իրմա Ռուբենովնան, շտապում է հերքել համառորեն վերածնվող պատմությունն այն մասին, որ Միկոյանը իբր ժամանակին չի ընդունել Թումանյանի այրուն` Օլգա Թումանյանին, երբ նա Մոսկվայում հանդիպում է խնդրել, իսկ հետո էլ, իբրև, Օլգան հրաժարվել է նրա հետ հանդիպել Երևանում։

Օլգա Թումանյանը` Իրմա Ռուբենովնայի տատիկը, երբեք չի եղել Մոսկվայում, վկայում է թոռնուհին, և այդ ամբողջ պատմությունը, որ Միկոյանը չի ընդունել նրան, բացարձակ հերյուրանք է։ Օլգա Թումանյանը և Միկոյանը հանդիպել են Երևանում 1953թ–ին, երբ վերջինը Երևան էր ժամանել և այցելել նորաբաց թանգարան։

 

Ի դեպ, հենց այդ հանդիպման ժամանակ Օլգա Թումանյանը, ոչ մի բանից չվախենալով և առանց քաշվելու հարցրել է Միկոյանին որդիների մասին, որ ենթարկվել են բռնաճնշումների և մահացել 1930–ականների վերջին։ Այդ ժամանակ Միկոյանը պատասխանել է, որ այդ առիթով կոնկրետ ոչ մի բան չի կարող ասել։

Խոսքը, հավանաբար,  արդարացման մասին է եղել, որը տեղի է ունեցել 1955թ–ին. բայց այստեղ էլ պետք է մի բան պարզաբանել։ Փաստերը շատ համառ են, և եթե մենք ներկայացնում ենք ստույգ տարեթվեր և մարդկանց կյանքի հանգամանքները, ապա դա պետք է մանրակրկիտ ներկայացնել։

Թումանյանի որդիներից մեկը` Արտավազդը, մահացել է դեռ հոր կյանքի օրոք` 1918թ–ին Վանի պաշտպանության ժամանակ։ Մնացած երեքը հայտնվել են ստալինյան բռնաճնշումների զոհերի շարքում. Ամլիկին գնդակահարել են 1937թ–ի ամռանը, Արեգին` գրեթե մեկ տարի անց, իսկ Մուշեղը մահացել է թոքաբորբից 1938թ–ի ապրիլին սիբիրյան աքսորում։

Բայց վերադառնանք Թբիլիսի։

Թումանյանի տունն ավելի վաղ պատկանել է Իվան Գրիգորի Շանշիևին (Շանշինյան)` ժամանակին հայտնի առևտրականի որդուն։

Թբիլիսիում Թումանյանի անվան գրադարանը գտնվել է ոչ թե այդ տանը, այլ Կայշաուրսկայա փողոցում։ Այստեղ գտնվող գրադարանը սովորական է եղել և համարակալված է եղել 13 թվով։

 

Ինչ վերաբերում է բանաստեղծի սիրտը հողին հանձնելուն, որը մի ժամանակ պահվել է ֆորմալինով հատուկ անոթի մեջ, ապա ծեսն անցկացրել է արքեպիսկոպոս Ներսես Պոզապալյանը Դսեղի մատուռում։ Եվ արկղի կամ պահարանի ոչ մի բանալի չի եղել, որտեղ պահվել է այդ անոթը, որևէ մեկի մոտ ոչ Հայաստանում, որ Վրաստանում։

Եվ վերջինը, ինչ կցանկանայի նշել Իրմա Ռուբենովնայի հետ զրույցից. Հովհաննես Թումանյանը երբեք չի ցանկացել, որ իրեն թաղեն Վրաստանում։ Բանաստեղծի թոռնուհին նման լեգենդների տարածումը արմատախիլ անելու համար հրապարակել է պապի կտակը, որում հստակ նշվում է, որ նա խնդրում է թաղել իրեն Հայաստանում` Լոռիում գտնվող փոքր հայրենիքում։

Մեկ այլ բան է, որ Թումանյանի կտակի այդ մասը չի հաջողվել իրագործել տարբեր պատճառներով, այդ թվում այդ տարիներին բարդ քաղաքական իրադրության հետևանքով։

Իրմա Ռուբենովնան երկար ու հանգամանալից պատմեց։ Նա տարբեր ժամանակներում հրպարակել է մի շարք փաստաթղթեր ու գրքեր` նվիրված Թումանյանների ընտանիքին. հավանաբար պետք է հիմնվել այդ փաստաթղթերի ու հուշերի վրա` գրված շատ իրադարձությունների ականատես մի մարդու կողմից, որին հայտնի է հավաստի պատմությունը` չհամեմված մտացածին տեղեկություններով, լեգենդներով և ուշ ավելացումներով։



armeniasputnik.am

Հին Գորիսը՝ քարանձավային քաղաք

06.11.2024 20:27

Ֆրանսիայում Հայաստանի օրեր են

06.11.2024 20:03

Սիսիանի համայնքապետարանում կայացավ համայնքային ծառայողների երդման արարողությունը

06.11.2024 19:51

Հովսեփ Առաքելյանը ծանոթացել է Իշխանասար, Անգեղակոթ և Շաքի բնակավայրերի հիմնախնդիրներին

06.11.2024 19:44

Սիսիան համայնքի ղեկավար Հովսեփ Առաքելյանն այցելել է Բռնակոթ բնակավայր

06.11.2024 19:37

«Բաքուն կարող է հարկադրել խաղաղություն Հայաստանին», հայտարարել է Ադրբեջանի ԱԽ քարտուղարը

06.11.2024 18:53

Ռուսաստանն ԱՄՆ-ի հետ իր աշխատանքում կառաջնորդվի «հատուկ ռազմական գործողության» նպատակներով. ՌԴ ԱԳՆ

06.11.2024 17:48

Վարչապետը շնորհավորական ուղերձ է հղել Դոնալդ Թրամփին

06.11.2024 17:18

Քաջարանի թունելի շինարարության համար Հայաստանը կստանա 200 մլն դոլարի վարկ

06.11.2024 16:48

Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը շնորհավորել է Թրամփին՝ առաջարկելով միասին աշխատել ուժեղ անդրատլանտյան օրակարգի վրա

06.11.2024 16:35

GastroCamp Կապան նախագծի երկրորդ միջոցառումը՝ Business tour-ը

06.11.2024 16:24

Իրանի համար Թրամփի և Հարրիսի միջև տարբերություն չկա. Վաշինգտոն-Թեհրան քաղաքականության վեկտորը կմնա անփոփոխ. կառավարության խոսնակ

06.11.2024 15:13