Հարցազրույց Ագարակի քաղաքային համայնքի ղեկավար Մխիթար Զաքարյանի հետ

Հայաստանի Հանրապետությունը պատրաստվում է շրջադարձային իրադարձության՝ սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեի, որը տեղի կունենա 2015թ. դեկտեմբերի 6-ին:

Քարոզարշավը վաղուց է մեկնարկել, սակայն ոչ բոլոր դեպքերում են առաջարկվող փոփոխություններն ըստ պատշաճի մեկնաբանվում, պարզաբանվում: Իսկ քարոզիչների մեծ մասն էլ ընդհանրական բնույթի ելույթներ է ունենում, հաճախ՝ առաջարկվող փոփոխությունների հետ որեւէ կապ չունեցող: Այդ ամենի հետեւանքով ստվերում են մնում հարցեր, որոնք, մինչդեռ, հետաքրքրում են մարդկանց:

Մեր կարծիքով՝ դեռեւս ոչ պատշաճ լուսաբանվող, պարզաբանվող հարցերից մեկը տեղական ինքնակառավարման ոլորտն է:

Տեղական ինքնակառավարման բնագավառին առնչվող սահմանադրական փոփոխություների որոշ դրույթներ պարզաբանելու համար էլ զրուցեցինք Ագարակ քաղաքային համայնքի ղեկավար Մխիթար Զաքարյանի հետ:

***

- Պարո՛ն Զաքարյան, մեր զրույցը սկսենք հոդված 121-ից՝ «Վարչատարածքային միավորները եւ բաժանումը»: Ըստ այդ հոդվածի՝ ՀՀ վարչատարածքային միավորներն են մարզերը եւ համայնքները: Վարչատարածքային բաժանումը, կառավարության ներկայացմամբ, սահմանվում է օրենքով:

Կարելի՞ է ենթադրել, որ հանրապետության վարչատարածքային միավորները, վարչատարածքային ներկայիս բաժանումը կարող են ցանկացած ժամանակ վերանայվել:

- Վարչատարածքային բաժանումը պետական կառավարման կարգի բաղադրիչներից է: Վարչատարածքային բաժանումը եւ տեղական ինքնակառավարումը կենդանի օրգանիզմ են, որոնք, ժամանակի պահանջներին համընթաց, կարող են եւ փոփոխվել: Նախ՝ 1991թ. շրջխորհուրդներ էին ու քաղխորհուրդներ, 1995թ. ձեւավորվեցին ներկայիս մարզերը, որ բազմաթիվ դրական տարրեր է պարունակում եւ տվյալ ժամանակաշրջանի պահանջ էր: Իմ կարծիքով, մոտ 20 տարում կառավարման այդ ձեւն իր արդյունավետությունն ապացուցել է. համակարգը կայացել եւ զարգացել է: Բայց դա չի նշանակում, որ տարածքային ներկա բաժանման ներկայիս կերպն անփոփոխ է: Խնդիրն այլ է տեղական ինքնակառավարման ոլորտում: Հատկապես փոքր համայնքներում տեղական ինքնակառավարման համակարգը վերանայելու կամ համայնքները խոշորացնելու խնդրի առաջ ենք կանգնած: Տեղական ինքնակառավարումը պիտի ճկուն լինի. քարացած յուրաքանչյուր երեւույթ դեգրադացիայի է հանգեցնում:

- Հոդված 9-ի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորվում է տեղական ինքնակառավարում՝ որպես ժողովրդավարության էական հիմքերից մեկը:

Իսկապե՞ս տեղական ինքնակառավարումը համայնքների կառավարման լավագույն ձեւն է մեր պայմաններում. չէ՞ որ տեղական ինքնակառավարումը, ինչպես կյանքն է ցույց տալիս, նաեւ լուրջ թերություններ ունի:

- Ներկա պահին բազմաթիվ թերություններ կան շտկելու, բայց իմ՝ համայնքի ղեկավար աշխատելու այս ութ տարվա ընթացքում հսկայական աշխատանք է կատարվել տեղական ինքնակառավարման համակարգում եւ դեռ կատարվում է: ՀՀ-ն երիտասարդ պետություն է, եւ 15-20 տարին շատ կարճ  ժամանակամիջոց է գոնե իդեալականին մոտ համակարգ ստեղծելու համար, բայց ես համոզված եմ, որ ճիշտ ուղի ենք ընտրել: Մոդելը, որ ժամանակին ընտրել ենք,  եւ որքանով տեղյակ եմ, Գերմանիայի Հեսսեն երկրամասի կառավարման մոդելն է, որը, բնականաբար, հարմարեցված է տեղական մենթալիտետին: Մեր իշխանությունների որդեգրած նոր վարչատարածքային բարեփոխումների եւ ապակենտրոնացման կուրսի հետեւանքով զգալիորեն ավելանալու են տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավունքները եւ պարտականությունները: Մի խոսքով՝ տեղական ինքնակառավարումը համայնքների կառավարման լավագույն ձեւերից է, եւ շատ լավ է, որ սահմանադրական փոփոխություններով դա երաշխավորվում է:

- Բայց կան համայնքներ, որոնց սեփական միջոցները հազիվ տեղական բյուջեի 10-20 տոկոսն է կազմում, մինչդեռ կառավարման ձեւը դարձյալ համարում ենք տեղական ինքնակառավարում: Որքանո՞վ է նման իրավիճակը տրամաբանական:

- ՀՀ բյուջետային համակարգի եւ ՏԻՄ-ի մասին օրենքներում ՏԻՄ-երի համար բազմաթիվ եկամուտի աղբյուրներ կան, բավականին կետեր, որոնք ներկայումս չեն կիրառվում: Եթե նույնիսկ մեր տեղական ինքնակառավարման համակարգն ամենալավն էլ չէ, բայց տարիների փորձը ցույց է տալիս, որ ՏԻ-ն համայնքների կառավարմանը եւ զարգացմանը չի խոչընդոտում, այլ նպաստում է, մանավանդ ժողովրդավարությանը, կառավարման գործին հասարակության մասնակցությանը: Այսօր մենք ականատես ենք, որ առանց ժողովրդի վստահությունը վայելելու դժվար է համայնքի ղեկավար ընտրվելը, կայանալը կամ ընդհանրապես աշխատելը: Մեր համակարգը դրան է բերել: Ինչ վերաբերում է եկամտահարկին, ապա դրա 15 տոկոսը պիտի համայնքում մնա ըստ օրենքի, բայց ամեն տարի պետբյուջեի մասին օրենքում մեկ տողով գրում են՝ չկիրառել: Ժամանակի ընթացքում դա եւս կշտկվի,  եւ տեղական ինքնակառավարման ֆինանսական հիմքերը կկայունանան:

- Այնուամենայիվ, կա՞ն դեպքեր, երբ տեղական ինքնակառավարման սկզբունքները խոչընդոտում են համայնքի զարգացմանը:

- Ներկայիս միակ խոչընդոտը փոքր եւ թույլ համայնքների գոյությունն է: Եթե համայնքը, որի բյուջեի թեկուզ 50 տոկոսը ծախսվում է համայնքապետարանի պահպանման համար, ապա դրա գոյությունն ինքնանպատակ է: Չի կարող ՏԻ-ն կայանալ մի այնպիսի միջավայրում, որտեղ նրա գործի կեսից շատը միայն ինքնապահպանումն է: Ես այն համոզման եմ, որ համայնքների խոշորացման կուրսը մեծապես այդ հարցը լուծելու է: ժամանակն է, որ, բացի ինքնապահպանումից, համայնքը նաեւ զարգացման հարցեր լուծի:

- Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրաշրջան է սահմանվել հինգ տարի: Արդյո՞ք դա շատ չէ, արդյո՞ք կարճ ժամկետով տեղական իշխանավոր ընտրելն ավելի ճիշտ չէ: Չե՞ք կարծում, որ կարճ ժամանակով ընտրված գյուղապետը կամ քաղաքապետն ավելի պատասխանատու կլինի:

- Ղեկավար ընտրվելու դեպքում, ինչպիսի աշխատանքային որակներ եւ փորձ էլ ունենաս, միեւնույն է, առաջին տարին ճանաչողական է լինում: 4-5 տարին օպտիմալ ժամանակաշրջան է. անպատասխանատու մարդը մեկ տարում էլ անպատասխանատվություն կցուցաբերի, 4-5 տարում էլ: Եվ ընդհանրապես՝ ես կողմ եմ ընտրությունների քանակի պակասեցմանը, ընտրությունների օբյեկտիվության բարձրացմանը: Ժողովուրդը պիտի հավատ ունենա ընտրության հանդեպ, որ այն դրական փոփոխություններ կբերի: Այդ ժամանակահատվածը բավական է հեռանկարային ծրագրեր կազմելու եւ դրանք կյանքի կոչելու համար: Այսօր իմ ղեկավարած համայնքում ընթացքի մեջ գտնվող ծրագրեր կան, որոնց պտուղները 10 տարի հետո ենք քաղելու: Եթե կրճատվի ղեկավարման ընթացքը, դա կհանգեցնի ավելի կարճաժամկետ ծրագրերի իրականացման, համայնքի ղեկավարն օրախնդիր հարցեր կլուծի, եւ ավելի շատ ցուցադրական կողմին ուշադրություն կդարձնի: Զարգացման տրամաբանությունն ավելի շատ հուշում է հեռանկարային ծրագրեր կազմել:

- Համայնքի ղեկավարի ուղղակի կամ անուղղակի ընտրություն է սահմանվել: Իհարկե, այս հարցը կորոշակիացվի ընտրական օրենսգրքով: Բայց արդյո՞ք համայնքի ղեկավարի անուղղակի ընտրությունն ընտրողին իշխանությունից հեռացնելու վտանգ չի պարունակում: Այդ դեպքում, կարող ենք ստույգ ասել, համայնքի ղեկավարը պատասխանատու է լինելու միայն իրեն ընտրող ավագանու անդամների առջեւ:

- Քանի դեռ ընտրական օրենսգրքով հստակեցված չէ այդ կետը, վաղ է եզրակացություններ անել: Բայց ոչ վաղ անցյալում շրջանային կամ քաղաքային խորհուրդներն էին շրջանի կամ քաղաքի ղեկավար ընտրում, ու դա ամենեւին էլ խանգարող հանգամանք չէր:

- Սահմանադրական փոփոխությունների արդյունքում արդյո՞ք հստակեցված է տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ տարածքային կառավարման մարմնի (մարզպետարանի) հարաբերությունը:

Ըստ էության տարածքային կառավարումն այսուհետ եւս իրականացվելու է առանց տարածքային կառավարման մասին օրենքի, ինչպես մինչեւ հիմա՝ ՀՀ նախագահի հրամանագրերով:

Հոդված 160-ն ազդարարում է. «Կառավարությունը մարզերում իր տարածքային քաղաքականությունն իրականացնում է մարզպետների միջոցով»: Այդքանը: Մինչդեռ, նույն հոդվածի համաձայն՝ Երեւանում տարածքային կառավարման առանձնահատկությունները սահմանվում են օրենքով, թեեւ Երեւանը կունենա համայնքի կարգավիճակ:

Չե՞ք կարծում, որ առանց տարածքային կառավարման սկզբունքների սահմանադրական ձեւակերպման շատ հարցերում՝ համայնք-մարզպետարան հարաբերություններում անհստակություններ կլինեն:

- Գործող մի շարք օրենքներում շատ հստակ է սահմանազատվում մարզպետարանների եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները: Այսինքն՝ լիազորությունների եւ պարտավորությունների սահմանները ներառված են ճյուղային օրենքներում: Այնուհանդերձ վատ չէր լինի, որ ունենայինք տարածքային կառավարման մասին օրենքը, իսկ դա սահմանադրության շրջանակում լուծվող հարց չէ: Մի խոսքով՝ այս հարցը քննարկման կարիք ունի, եւ մենք ժամանակ ունենք քննարկելու:

- Վերադառնանք տեղական ինքնակառավարման հարցերին:

Հոդված 182-ը սահմանում է «Համայնքի խնդիրները եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները»:

Ըստ այդ հոդվածի 2-րդ կետի. «Պետական մարմինների լիազորությունների առավել արդյունավետ իրականացման նպատակով դրանք օրենքով կարող են պատվիրակվել տեղական ինքնակառավարման մարմիններին»:

Ի՞նչ եք կարծում, ո՞ր լիազորությունը, մասնավորապես, պետական մարմիններից նպատակահարմար է փոխանցել տեղական ինքնակառավարման մարմիններին:

- Այդպիսի փորձ ունենք արդեն. տեղական ինքնակառավարման մարմիններին են պատվիրակված արդարադատության նախարարությունից ՔԿԱԳ-ի, գյուղատնտեսության նախարարությունից՝ անասնաբուժական, առողջապահության նախարարությունից՝ սանիտարահիգիենիկ եւ հակահամաճարակային ծառայությունները: Ցանկալի կլիներ՝ կատարվեր սննդի անվտանգության վերահսկողության, հասարակական կարգի պահպանման, փրկարարական ծառայության, բուժծառայության եւ հանրակրթության, ինչպես նաեւ հանրային սպասարկման (գազ, ջուր, էլէներգիա) լիազորությունների վերանայում՝ համայնքապետարանում դրանց ավելացման միտումով:

- Մի հարց էլ համայնքի բյուջեի, տեղական հարկերի եւ տուրքերի առնչությամբ:

Համայնքի բյուջեն, ըստ էության, այսուհետ եւս ձեւավորվելու է համայնքի սեփականություն հանդիսացող հողից եւ գույքից:

Արդյո՞ք համայնքի բյուջեի եկամտի ձեւավորման այդ աղբյուրները բավական են համայնքի կենսունակ, լուրջ բյուջե ձեւավորելու համար:

- Այս հարցը հնարավոր է կարգավորել միայն երկրի տնտեսական աճին զուգահեռ: Ներկայումս մեր երկիրն ավելին տալու հնարավորություն չունի: Եթե պետությունն ունենա բավականաչափ գումար, ապա տարբեր ճանապարհներով այն կտրամադրի համայնքին:

- Հոդված 12-ին անդրադառնանք՝ «Շրջակա միջավայրի պահպանությունը եւ կայուն զարգացումը»:

Սահմանադրության նոր նախագծում կարդում ենք՝ «հաշվի առնել պատասխանատվությունն ապագա սերունդների առջեւ»:

Ի՞նչ եք կարծում, մեզանում հանքարդյունաբերության ծավալների օրավուր մեծացմամբ կկարողանա՞նք պատշաճ պատասխանատվություն ստանձնել ապագա սերունդների առջեւ:

- Շատ բարդ եւ պատասխանատու ոլորտ է, որը պետական ռազմավարության տեսանկյունից պիտի դիտարկել: Սիրողական մակարդակով չի կարելի այդ հարցին պատասխանել: Անհրաժեշտ է համապատասխան ինֆորմացիա, մասնագիտական մոտեցում, խոր ուսումնասիրություն նման հարցին պատասխանելու համար: Եթե սահմանադրությամբ մենք նման պատասխանատվություն ենք ստանձնում, ապա նշանակում է` տեր կկանգնենք դրան: Ի վերջո, դա այն ոլորտը չէ, որ աչքաթող անենք:

- Եվ վերջին հարցը՝ Ձեր համայնքի բնակիչները եւ մասնավորապես հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք ունեցող քաղաքացիները ծանո՞թ են սահմանադրական փոփոխությունների նախագծին:

- Սահմանադրության նախագծի բոլոր դրույթներին միջին քաղաքացին, բնական է, որ չի կարող տիրապետել: Իմ կարծիքով՝ իր քվեով ՀՀ քաղաքացին վստահությունն է արտահայտելու, նախեւառաջ, տեղական իշխանությունների հանդեպ. պատասխանելու է հարցին՝ իշխանությունը ճի՞շտ ուղով է ընթանում, թե՞ ոչ: Սա, իմ կարծիքով, վստահության յուրօրինակ հանրաքվե է: Սյունիքում, համոզված եմ, «Այո»-ի բարձր ցուցանիշ է արձանագրվելու, որ կպայմանավորվի նախեւառաջ այն աշխատանքի արդյունքով, որ մարզում իրականացվել է, այն ազնիվ վերաբերմունքով, որ ձեւավորել ենք ընտրողների հանդեպ:

Այս օրերին շատ են խոսում վարչական ռեսուրս կիրառելու մասին, որ չի համապատասխանում իրականությանը: Բնական է, ես՝ որպես ՀՀԿ անդամ, իմ քարոզչությունն եմ անցկացնում՝ ելնելով կուսակցության դիրքորոշումից եւ ծրագրային դրույթներից: Եթե չեն հավատում ընտրությունների արդարացի անցկացմանը, համեցե՛ք, կարող են այդ օրը գալ Ագարակ եւ հետեւել հանրաքվեի ողջ ընթացքին: Կրկնեմ ասածս. հանրաքվեի ընթացքում կարեւոր նշանակություն է ունենալու այն հանգամանքը, թե որքանով է տվյալ տարածքի ընտրողը վստահում իր իշխանությանը:

Իսկ մեկնարկած քարոզարշավին, իմ կարծիքով, պակասում են առավել մասնագիտական բացատրությունը եւ մատչելիությունը:

ԱՐՄԻՆԵ ՀԱՐՈւԹՅՈւՆՅԱՆ