Կապանի Շղարշիկ բանավանում ներկայումս գործող N8 միջնակարգ դպրոցը նախկինում եղել է ադրբեջանական դպրոց, որտեղ ժամանակին սովորել է մոտ 200 ադրբեջանցի աշակերտ: 1994-95 ուստարում մերձակայքում 14 տնակ են տեղադրել, եւ բացվել է ութամյա հայկական դպրոց-մանկապարտեզ: Այդ ուսումնական տարվա սկզբում կար 15 աշակերտ, վերջում` 22, մանկապարտեզում` 9 երեխա: Հետագայում Կապանի ներկայիս զինկոմ, փոխգնդապետ Լեոնիդ Գրիգորյանի միջնորդությամբ դպրոցը 1995թ. մարտից տեղափոխվեց մինչ այդ զինվորական ստորաբաժանման զբաղեցրած շենքը եւ առայսօր այնտեղ է տեղակայված: Ի դեպ, Սյունիքի մարզում առաջին դպրոցն էր, որ Արցախյան պատերազմից հետո անվանակոչվեց զոհված ազատամարտիկ Մարտիրոս Հայրապետյանի անունով, որ հետագայում, սակայն, վերացվեց:

2005-06 ուսումնական տարվանից դպրոցը միջնակարգ է: 2013-14 ուստարվա սեպտեմբերի 1-ին դպրոցում կար 93 աշակերտ, 2014-15 ուստարում` 114 (ի դեպ, Կապանի տարածաշրջանի գյուղական եւ բանավանների դպրոցներից աշակերտների թվով ամենամեծ դպրոցն է): Նախորդ ուստարում դպրոցն ավարտել է 12 աշակերտ: Այս ուստարում յոթ աշակերտ է ընդունվել առաջին դասարան, իսկ 13 աշակերտ կավարտի: Աշակերտների թվով ամենամեծ դասարանը 11-րդ դասարանն է` 15 աշակերտով: 2015-16 ուստարում առաջին դասարան կհաճախի 7-8 երեխա:

2013-14 ուստարվա 12 շրջանավարտից 10-ն ընդունվել է բարձրագույն ուսումնական հաստատություն: Այս ուստարվա 13 շրջանավարտից 11-ն անպայման դիմելու է բուհ:
«Հաշվի առնելով դպրոցի կրթության մակարդակը, աշակերտների համար անվճար ուղեվարձը` դպրոցում տարեցտարի աշակերտների թվի աճ է նկատվում», – նշեց դպրոցի տնօրեն Գագիկ Հարությունյանը:

«Դանդի փրիշս մեթալս Կապան» ՓԲ ընկերության տնօրեն Հրաչ Ջաբրայանն է աշակերտների ուղեվարձը փոխանցում: Նրա հովանավորությամբ այս տարի աշակերտները երկու անգամ մեկնել են հեռավոր էքսկուրսիա, ինչպես նաեւ դպրոցը պրոյեկտոր է ձեռք բերել:

Դպրոցում դասավանդող 22 մանկավարժից 19-ը բարձրագույն կրթություն ունի: Ուսուցիչները հիմնականում ապահովված են դրույքաչափով. նվազագույնը` 17 դասաժամ, առավելագույնը` 24: Այս ուստարում դպրոցում աշխատող չի կրճատվել, ընդամենը ոչ մանկավարժական հաստիքներից մեկ դրույք կրճատում է արվել: Մանկավարժները համապատասխանում են իրենց պաշտոնին, նույնիսկ ինֆորմատիկայի մասնագետ ունեն, որ շատ դպրոցներում խնդիր է: Դպրոցում 40 տարվա մանկավարժական փորձ ունեցող երկու մանկավարժ է աշխատում, ովքեր այս տարի արժանացան պատվոգրի:

Նախորդ ուստարում առարկայական հանրապետական օլիմպիադայի հանրապետական փուլին դպրոցից մասնակցել է երեք աշակերտ: 2012-13 ուստարում անգլերենից դպրոցականների առարկայական օլիմպիադայի հանրապետական փուլում 3-րդ կարգի դիպլոմի է արժանացել Սուսաննա Հայրապետյանը, 2013-14 ուստարում մարզային փուլում պատմություն, ֆրանսերեն, անգլերեն առարկաներից ունեցել են մրցանակային տեղեր:

Նոյեմբերի 14-ից կազմավորվել է «Պատանի երկրապահ» ակումբը, որին 6-11-րդ դասարաններից անդամագրվել է 15 աշակերտ: Դպրոցում արդեն պատրաստվել են ԵԿՄ հավերժ նախագահ Վազգեն Սարգսյանի եւ դպրոցի պատանի երկրապահի անկյունները: «Պատանի երկրապահ» ակումբի մարզային եւ տարածքային կառույցները ստեղծվելուց հետո որպես ստորաբաժանման մասնաճյուղ դպրոցը կունենա նաեւ կանոնադրություն:

Արդեն մեկնարկած հանրապետական առարկայական օլիմպիադաներից դպրոցն ակնկալիքներ ունի, եթե ոչ հանրապետական փուլում, ապա մարզային փուլում որոշ առարկաներից հավանաբար կունենան մրցանակային տեղեր:

«Նշանակություն չունի, որ բանավանի դպրոց է: Ծնողները, գնահատելով ուսման որակի հանդեպ մեր խստապահանջ վերաբերմունքը, իրենց երեխաների կրթությունը վստահում են մեզ: Տարածված կարծիք կա, որ իբր բանավանների եւ գյուղերի դպրոցներ հաճախում են ավագ դասարանների աշակերտները` կրկնուսուցման պատճառով դասերից անհարկի բացակայելու համար: Ես վստահաբար ասում եմ, որ մեր դպրոցի ավագ դասարաններում սովորող եւ ոչ մի աշակերտ դասի հաշվին պարապմունք չի հաճախում: Ավելին ասեմ` այս ուստարում ավագ դասարան ընդունել ենք ընդամենը մեկ, իսկ միջին դասարաններ` 27 աշակերտ», – նշեց տնօրենը:

Դասարանները փայտով են ջեռուցում, քանի որ բանավանը գազիֆիկացված չէ: Դպրոցը դեռեւս սեպտեմբերի կեսերից վառելափայտի հարցը լուծել էր: Ձմեռային սեզոնին տարրական դասարաններում ջերմաստիճանը հասնում է 22-23, միջին եւ ավագ դասարաններում` 18-20-ի:
Ի դեպ, Շղարշիկ բանավանում բնակչության աճ գրեթե չի նկատվում. այստեղ պաշտոնապես գրանցվել է 150-ից ավելի մարդ, որից` 0-6 տարեկան` ընդամենը 5 երեխա, իսկ 0-18` 57-58: Թվային այսպիսի տվյալներից կարելի է ենթադրել, որ դպրոց հաճախող աշակերտները հիմնականում քաղաքաբնակ են:

Դպրոցի գերխնդիրը տանիքն է, որ հիմնանորոգման կարիք ունի: Հարցը լուծելու համար կազմվել է 17 միլիոն դրամ արժեցող նախահաշիվ եւ ներկայացվել մարզպետարան: Տանիքի անմխիթար վիճակի հետեւանքով վնասվել են մարզադահլիճը, դասասենյակները, սանհանգույցները, գույքը: Անձրեւային եղանակին դասասենյակներում դույլեր են դնում, իսկ պատերն այնքան են խոնավանում, որ գարնանը նույնիսկ սնկեր են աճում: Ուսուցիչները երբեմն կատակելով ասում են` երբ անձրեւ է գալիս, իրենք անձրեւանոցով պիտի մտնեն դասարան:

Հայ օգնության ֆոնդի «Երեխաների աջակցության կենտրոն» հիմնադրամի հովանավորությամբ ամբողջովին փոխվել է դասասենյակների գույքը, բայց նոր սեղան-աթոռները, գրատախտակները խոնավության հետեւանքով վնասվում են, նույնիսկ համակարգիչ է փչացել: «Եթե տանիքը պետության միջոցներով հիմնանորոգենք, հնարավոր է տարվա ընթացքում մի քանի դասարանի վերանորոգման համար հովանավոր գտնել», – հավաստիացրեց տնօրենը:

Դպրոցի բյուջեով, բացի աշխատավարձից, ոչինչ հնարավոր չէ անել, օժանդակ տնտեսություն դպրոցում չկա: «Վորլդ վիժն Հայաստան» կազմակերպության հովանավորությամբ կապիտալ վերանորոգվել են դպրոցի սանհանգույցները, դպրոցին տրամադրվել է երկու համակարգիչ, միջոցառումների անցկացման համար` համապատասխան պարագաներ: «Վորլդ վիժն»-ի հովանավորությամբ նաեւ դպրոցի դահլիճի բեմահարթակն են կառուցել:

«Եթե տանիքը վերանորոգվի, դպրոցն ավելի գրավիչ տեսք կստանա, որ նույնպես աշակերտների թվի ավելացման խթան կհանդիսանա: Մեզանում մի հիվանդություն էլ կա տարածված. երբեմն ուշադրություն են դարձնում ոչ թե դպրոցի ուսման որակին, այլ արտաքին տեսքին: Դպրոցի շենքային պայմանները թույլ են տալիս մինչեւ 140 աշակերտ տեղավորել», – ասաց տնօրենը: Նշենք, որ ամեն աշակերտի երկու քառակուսի մետր տարածք է տրամադրվում, օրինակ` դպրոցում տարրական դասասենյակներից յուրաքանչյուրն ընդամենը 16 քառակուսի մետր է, ստացվում է, որ ութ աշակերտից ավելի այդ դասասենյակներում հնարավոր չէ տեղավորել:

«Ուսուցչի խնդիրը նախեւառաջ աշակերտին գիտելիք տալն ու դաստիարակելն է: Եթե ուսուցիչը դասարանից դուրս է գալիս ժպտադեմ, ուրեմն այդ օրը նրա դասը լիարժեք է ստացվել: Դասարանում աշակերտների թիվը մեծ չէ, ուստի 45 րոպեն բավարար է բոլոր աշակերտներին ժամանակ տրամադրելու համար», - նշեց տնօրենը:

Ուսուցիչների հավաստմամբ` ներկայիս սերնդի ոչ թե ընդունակություններն են նվազել, այլ երեխան անտարբեր է ուսման հանդեպ: Սա պայմանավորված է նաեւ պետական քաղաքականությամբ: Ուսուցիչները թղթեր շատ են լրացնում, օրվա մեծ մասը երբեմն անց են կացնում թղթեր լրացնելով:

Կապանի N8 միջնակարգ դպրոցը հանրապետությունում այն եզակի դպրոցներից է, որ Dasaran.am կրթական ծրագրին չի մասնակցում: «Անձամբ դիմել եմ ծրագրի ղեկավարին, որ նրանք դպրոցին տրամադրեն երեք համակարգիչ` ինտերնետ կապով, որ կարողանան բարձր մակարդակով կատարել ծրագրի պահանջները: Այլապես նրանք չեն միանա ծրագրին, քանի որ դպրոցի համակարգիչներն անձրեւաջրերից փչացել են: Ուսուցիչներ կան, ովքեր համակարգիչ չունեն. ամեն օր ինչպե՞ս կարող են դիմել բարեկամին կամ հարեւանին», - պատճառաբանեց տնօրենը: Նա տեղեկացրեց, որ մինչեւ հիմա պատասխան չեն ստացել, եթե իրենց պահանջները բավարարեն, դպրոցը կմիանա ցանցին:

«Կրթությունը եւ դաստիարակությունը վստահելի ձեռքերում են: ժամանակին բոլոր պահանջները կատարում ենք. սովորողը սովորում է, չսովորողը չի էլ ձգտում հասնել սովորողին: Աշակերտներն այնքան չեն ընթերցում, որ նույնիսկ իրենց իմացածը չեն կարողանում արտահայտել:

Անտարբերությունն արդեն անցնում է թույլատրելիի սահմանները, եթե կարելի է այդպես ասել: Անտարբեր են թե՛ ծնողը, թե՛ աշակերտը: Զանազան գործերով այնքան է ծանրաբեռնվել ուսուցիչը, որ երբեմն մոռանում է իր գլխավոր խնդիրը` երեխաներին ուսում տալը», – իր մտահոգությունն է հայտնում 40 տարվա մանկավարժական փորձ ունեցող պատմության ուսուցչուհի Համեստ Հասրաթյանը: Վերջինս նշեց նաեւ, որ պետությունն ըստ արժանվույն չի գնահատում ուսուցչին, աշակերտների իրավունքները շատացել են, պատժի միջոց չկա: Ավագ դասարաններում գրեթե չեն սովորում, իսկ նախընտրած առարկաները դեռ հարց է, թե ինչպես են յուրացնում:

Տնօրենը նշեց նաեւ, որ բանավանների եւ գյուղական դպրոցների համար հնգօրյա աշխատանքային շաբաթը նպատակահարմար է հատկապես ուսուցիչների ուղեվարձի, վառելիքի խնայողության համար:

Ուսուցիչները նաեւ նշեցին, որ նորագույն տեխնոլոգիաներով դասի մատուցումը գրեթե հնարավոր չէ. պետությունը նախեւառաջ դպրոցին թող ապահովի համապատասխան տեխնիկական միջոցներով, հետո պահանջի:

ԱՐՄԻՆԵ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ