Փետրվարի 18-ին Գորիսի տարածաշրջանի սահմանամերձ բնակավայրեր այցելած պատգամավորական խմբի մեջ էր Արսեն Թորոսյանը:

Արսեն Թորոսյանը (ծնված 1982-ին) 2018 թ. մայիսի 12-ից մինչև 2021 թվականի հունվարի 18-ը ՀՀ առողջապահության նախարարն էր, այնուհետև ՀՀ վարչապետի աշխատակազմի ղեկավարը: 2021 թ. հունիսի 20-ին կայացած արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքով ընտրվել է ՀՀ Ազգային ժողովի 8-րդ գումարման պատգամավոր «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության ցուցակով, ԱԺ եվրոպական ինտեգրման հարցերի մշտական հանձնաժողովի անդամ է:

Եվ, օգտվելով պատեհությունից, մեզ հետաքրքրող մի քանի թեմայի շուրջ հարցազրույց ունեցանք նրա հետ:

Հարցազրույցը, բաղկացած երեք մասից, կներկայացնենք հաջորդաբար:

Հարցերի առաջին խումբը, բնականաբար, սահմանային գոտում ստացած տպավորությունների և մեր երկրամասի պաշտպանական համակարգի վիճակի մասին էր:

- Պարոն Թորոսյան, նախ ողջունում ենք Աժ պատգամավորներիդ՝ նման ձևաչափով ու սահմանամերձի այսօրյան խնդիրներին տեղում ծանոթանալու առաքելությամբ Գորիսի տարածաշրջան կատարած այցը:

Իհարկե, ենթադրում ենք, թե ինչ նպատակով եք ժամանել սահմանապահ գյուղեր, բայց կուզենայինք Ձեզանից լսել այդ մասին:

- Առաջին անգամ չէ, որ Աժ պատգամավորներն այցելում են առաջնագիծ՝ մարտական դիրքեր: Դեռ այն ժամանակվանից, երբ նոր էինք իշխանության եկել… 2020 թ. պատերազմից, ինչպես նաև Ադրբեջանի հետագա ագրեսիայից հետո նոր բնագծեր ունենք հատկապես արդեն հայտնի դարձած Սոթք-Խոզնավար հատվածում: Եվ առաջարկություն եղավ այս անգամ հենց այդ հատված այցելություն կատարել, իհարկե, համաձայնեցնելով մեր պաշտպանական գերատեսչության հետ:

Նպատակն էր՝ նախ՝ տեղում ծանոթանալ պայմաններին, մի քիչ՝ գուցե երրորդ կողմի աչքով դիտարկել իրավիճակը՝ ռազմաքաղաքական, աշխարհագրական առումով, ծանոթանալ զինվորների կենցաղային պայմաններին ու մնացած հարցերին, և մեր կարծիքը ներկայացնել համապատասխան մասնագետներին կամ գերատեսչություններին:

Հանդիպել ենք մեր զինծառայողներին՝ ժամկետային, պայմանագրային ու աշխարհազորային: Դրանով նաև հայտնել ենք մեր աջակցությունը, ցույց տվել, որ իրենց թիկունքին կանգնած ենք, այսինքն՝ իրենք մենակ չեն այդ կարևոր առաքելությունը կատարելիս: Եվ բոլորս՝ կլինենք ԱԺ պատգամավոր, լրագրող, շինարար, ուսուցիչ, պարտավոր ենք նեցուկ լինել զինվորականությանը, որովհետև նրանց կատարած աշխատանքն այս պահին անփոխարինելի է: Ճիշտ է, բոլորի աշխատանքն էլ կարևոր է, բայց այս պահին, հատկապես, ամենակարևորը հենց մեր զինվորականների ծառայությունն է: Եվ պետք է թե՛ հոգեպես, թե՛ մեր պետության ունեցած պարտավորությունների կատարումով նպաստենք, որպեսզի բոլոր հարցերը հնարավորինս լուծվեն՝ սպառազինությունից մինչև ճանապարհներ:

- Ձեր խոսքից հասկացանք, որ այցելության ընթացքում ստացած տպավորությունները, մարդկանց բարձրացրած հարցերը կամբողջացնեք և պատկան մարմիններին կներկայացնեք:

- Միանշանակ, որպեսզի մեր այցը, այսպես ասած, դատարկ կրակոցի չնմանվի, այլ կոնկրետ հետևանքներ ունենա: Այնպես չէ, որ բարձրացված կամ նկատված հարցերը շատ-շատ են: Անկեղծ պետք է լինեմ՝ սահմանագծում տեսանք արդեն կատարված հսկայածավալ աշխատանք: Նաև զինվորականության հետ խոսեցինք, որոնք ներկայացրին այդ աշխատանքները՝ վերջին մեկ կամ երկու տարվա ընթացքում կատարված: Բայց և մնացած հարցերի լուծումը պետք է մշտապես ուշադրության կենտրոնում լինի: Եվ ուզում եմ նաև հատուկ շեշտել՝ այս իրավիճակում, զինված ուժերի առումով, երբեք չի գալու ինչ-որ մի պահ, որ այլևս անելիք չի լինելու, միշտ կարելի է ավելի լավն անել. այսօր արեցինք նվազագույնը, վաղը կանենք ավելի լավը, գերազանցը. նոր տեխնոլոգիաներ են հայտնվում՝ դրանք կիրառության մեջ կդնենք, նոր  հնարավորություններ են ի հայտ գալու՝ դրանք կօգտագործենք: Այսինքն՝ դա մշտական գործընթաց է, և չի լինելու մի պահ, որ  ասենք՝ վերջ, այլևս անելիք չունենք…

- Այսօր գործընկերների հետ եղել եք հայ-ադրբեջանական սահմանագոտու մի շարք դիրքերում կամ, ինչպես ընդունված է ասել, առաջնագծում: Ձեր տպավորությունները մասամբ հայտնեցիք, կուզենայինք շարունակությունը լսել:

- Կարծում եմ՝ մեր տղաներն ամուր կանգնած են իրենց դիրքերում, պատրաստ են հակառակորդի յուրաքանչյուր ոտնձգություն կասեցնել: Զինված ուժերն իրենց մարտական հերթապահությունը կատարում են պատշաճ, բարձր մակարդակով: Իսկ ռազմաքաղաքական ղեկավարությունն աչալուրջ է, որպեսզի արագ լուծվեն առկա կամ առաջացող խնդիրները: Մենք էլ, ինչպես նշեցի, մեր ուժերի ներածին չափով պետք է օգնենք նրանց:

Զինծառայողների կենցաղային պայմանների մասով. մենք տեսանք բավական բարելավված վիճակ: Կրկնում եմ՝ միշտ էլ կա ավելին անելու խնդիր, և այդ մասին կխոսենք մեր գործընկերների հետ: Մնում է, որ ամեն մեկն իր պարտականությունը, իր աշխատանքը կատարի պատշաճորեն:

- Դուք հանրապետությունում իշխող քաղաքական ուժի ներկայացուցիչ եք, ճանաչված գործիչ:

Ուստի և, առիթն օգտագործելով, ուզում ենք մարզի բնակիչներին մտահոգող որոշ հարցեր արծարծել:

2022 թ. սեպտեմբերյան իրադարձությունների հետևանքով, ըստ ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պետի հայտարարության, Սյունիքում դիրքեր ենք կորցրել և՛ Մեծ Իշխանասարի հատվածում, և՛ Ներքին Հանդում: Երկու դեպքում էլ խոսքը ռազմավարական բացառիկ նշանակության հատվածների մասին է:

Հետաքրքիր է՝ տարածքային կամ դիրքային այդ կորուստների համար որևէ մեկը պատասխանատվություն կրե՞ց, թե՞ ոչ:

- Եղել է հակառակորդի, ցավոք սրտի, մեր ուժերին գերազանցող մեծաթիվ ուժերի հարձակում Հայաստանի Հանրապետության սուվերեն տարածքի վրա. ո՛չ Ղարաբաղի, ո՛չ վիճելի տարածքների վրա: Մեր զինված ուժերը կռիվ են տվել, ունեցել ենք 200-ից ավելի զոհ: Ու այդ կռվի արդյունքում հակառակորդին պատճառվել են զգալի կորուստներ: Եվ ինչ-որ մի պահի, նաև դիվանագիտական գործիքներով, կանգնեցվել է հարձակումը:

Հիմա ասել՝ ինչ-որ մեկը մեղավոր է եղել այդ կորուստների համար, կարծում եմ՝ ռազմագիտական առումով խիստ սխալ է, բայց նաև չեմ բացառում, որ կարող է որևէ մեկն իր պարտականությունը չի կատարել: Օրինակ, տագնապն ուշ տված լիներ կամ իր դիտակետը թողած լիներ և այլն, բայց մենք չենք կարող ապրիորի նման մեղադրանքներ հնչեցնել, դա նաև վիրավորական կլինի մեր զինված ուժերի համար: Նաև չեմ ուզենա, որ դա տարածվի ամբողջի վրա, իսկ եթե եղել են նման առանձին դեպքեր, ապա պատկան մարմինները պետք է դրանով զբաղվեն և քրեաիրավական գնահատական տան:

Ռազմագիտական առումով, իհարկե, սահմանագոտում կատարվող աշխատանքը մշտական պրոցես է՝ սկսած դիրքերի տեղակայումից՝ մեկը ցածր է, մյուսը՝ բարձր, մեկը ճանապարհը դիտարկում է, մյուսը՝ ոչ: Դա մշտական պրոցես է, պետք է իմանանք մեր անելիքները, բայց նաև բաներ կան, որ այս պահին արագ չես կարող փոփոխել…

- Արդյո՞ք վերը նշված պատճառներով էր վերջերս տեղի ունեցել Հատուկ նշանակության բանակային կորպուսի հրամանատարության գրեթե ողջ կազմի պաշտոնանկություն:

- Ինքս չեմ կարող պնդել կամ հերքել այդ շշուկները, բայց ասեկոսեները սովորաբար այդքան էլ ճիշտ չեն լինում: Այդքանով հանդերձ՝ անմիջական հրամանատարությունն է որոշում, թե իր ենթակայության ներքո գտնվող ստորաբաժանումները, դրանց ղեկավարներն ինչքանով են պատշաճ կատարում իրենց առջև դրված առաջադրանքը, և եթե չեն կատարում, որոշում է կայացվում ավելի լավով կամ նորով փոխարինել:

Հատուկ նշանակության բանակային կորպուսում կատարված փոփոխությունների առումով… Վստահում եմ մեր զինված ուժերի ղեկավարության որոշումներին և կարծում եմ՝ մի օրվա հարց չի եղել, մարդիկ ծառայել են երկար տարիներ, այդ ամենը հաշվի առնելով է, որ նման որոշումներ են կայացվել:

- Ինքս ռազմական գործի մասնագետ չեմ, բայց մանրամասն ճանաչում եմ Սյունիքի ամեն մի անկյուն:

Ինչպե՞ս կարող է բանակային մեկ կորպուսը (որքան էլ Հատուկ նշանակության կոչվի)՝ ըստ պատշաճի պաշտպանի Սյունիքի և՛ արևելյան, և՛ արևմտյան սահմանները:

Դրանք իրարից աշխարհագրորեն կտրված, ռելիեֆով տարբեր տարածքներ են:

44-օրյա պատերազմին հաջորդած իրադարձությունները, ցավոք, հաստատեցին Սյունիքի խոցելիությունը՝ նաև վերը նշված պատճառով:

Ձեր քաղաքական ուժը մտադրություն չունի՞ քննարկման առարկա դարձնել Սյունիքում մեր զինված ուժերի կառավարման ներկա կերպը փոփոխելու հարցը:

- Գիտեք, ես չեմ հավակնի լինել դրա գնահատողը, որովհետև մասնագետ չեմ: Ինքս հիշում եմ՝ ինչպես է դա տեղի ունեցել: Այդ ժամանակ վարչապետի աշխատակազմի ղեկավարն էի: Երբ առաջին հարձակումը եղավ Ադրբեջանի կողմից՝ 2021 թվականի մայիսի 12-ին, այդ ժամանակ էլ որոշում կայացվեց միավորել բանակային երկու կորպուսը: Եվ այդ որոշման խորքում հիմնավորումներ կային՝ խիստ մասնագիտական, ռազմագիտական: Ու եթե այդ հիմնավորումներն այլևս, այսպես ասած, գործուն չեն ու հիմա կա այլ իրավիճակ, ապա չեմ բացառում, որ կարող են լինել քննարկումներ ու վերանայումներ: Միևնույն ժամանակ կարծում եմ, որ դա ամենևին քաղաքական գործիչների, հատկապես պատգամավորների գործը չէ, նույնիսկ կարծում եմ՝ վնասակար կլինի, եթե մենք նման միջամտություններ անենք և նման խորհուրդներ տանք մեր գործընկերներին: Դա պետք է որոշեն ռազմական գործի գիտակները՝ ի պաշտոնե ու նաև մասնագիտությամբ, ամեն ինչ հաշվի առնելով՝ սկսած ճանապարհներից, աշխարհագրությունից, եղանակային պայմաններից, զորքերի համալրվածությունից, շարժունակությունից, զինատեսակների կիրառման հնարավորություններից: Բազմաթիվ գործոններ կան…

- Աշխարհում հիմա, ցավոք, շատ պատերազմների ենք ականատես:

Եվ երբ մտովի զուգահեռներ ենք անցկացնում այդ պատերազմների ու մեր շուրջը տեղի ունեցող իրադարձությունների միջև, աչքի է զարնում իրողությունը, թե որքան ենք խուսափում մեր բանակային կյանքի, սահմանամերձում կատարվող աշխատանքների շատ թե քիչ ունեցած հաջողությունները լուսաբանելուց, հանրայնացնելուց:

Ինչո՞ւ չընդլայնել թափանցիկության սահմանները և չներկայացնել լավը, դրականը, կատարվածը, չէ՞ որ հանրությունը բանակային կյանքից լավ լուրեր լսելու կարիք ունի:

- Հասկանում եմ՝ բանակը պետք է ինչ-որ չափով՝ ողջամտության սահմաններում, թափանցիկ լինի: Ոչ միայն կատարված գործի, այլև տիրող բարքերի, մարդու իրավունքների պաշտպանության, զինվորների կամ սպաների նկատմամբ վերաբերմունքի, ամեն ինչի առումով: Բայց տեսեք՝ մենք հիմա խաղաղ պայմաններում չենք, թշնամին կամ հակառակորդը, ոնց կուզեք՝ անվանեք, ցանկացած բան օգտագործում է իր պլանները՝ մեզ գրավելու պլաններն ավելի հիմնավոր դարձնելու համար: Տեսնում եք նաև՝ սոցիալական ցանցերից ինչ ինֆորմացիա են ստանում, նաև մեր զինծառայողներին խաբելով կամ (չեմ ուզում նորից հիշեցնել) կաշառելով, գնելով և այլն. չնայած դատարանը պետք է որոշի, թե որքանով են նրանք մեղավոր կամ անմեղ: Եվ զգուշավորությունը՝ այս դեպքում, մեր օգտին է և ոչ թե հակառակը: Բայց դա չի նշանակում, որ պետք է ինչ-որ բաներ պարտակենք: Ընդհակառակը՝ եթե նույնիսկ խնդիր ենք տեսնում՝ պետք է համապատասխան մարմիններին ասենք ուղիղ, առանց ֆեյսբուքների, առանց ինտերնետ կայքերի և այլն: Եվ այդ բալանսը, ինչը շատ դժվար է, պետք է գտնենք, թափանցիկության և պաշտպանվածության բալանսը:

Հիմա, օրինակ, Ուկրաինիայի դեպքում… Տեսնում եք՝ ինչքան լրահոս կա. ոչ մի անգամ չեմ տեսել որևէ դիրքի կոնկրետ տեղակայում, կոորդինատ, այսինքն՝ նույնիսկ այդ մեծ երկրում, որտեղ շատ մեծ ռազմական գործողություններ են ընթանում, նրանք հետևում են, որպեսզի ավելորդ տեղեկատվություն չարտահոսվի: Այո, կաևոր է ինֆորմացիան, բնակչությանը տեղեկացնելը, թե ինչ է կատարվում ճակատում կամ մեր դեպքում՝ առաջնագծում: Թեև ակտիվ ռազմական գործողություններ չկան այս պահին՝ բարեբախտաբար, բայց դա երբեք չպետք է լինի հավելյալ «թղթադրամ»՝ հակառակորդի ուզած տեղեկությունները տարածելու համար: Թափանցիկության և զսպվածության այդ բալանսը մենք պետք է գտնենք լրագրողների հետ մեկտեղ: Ի՞նչ բացատրություն կարող է ունենալ իրավիճակը, երբ, օրինակ, հակառակորդի հարձակումից դեռ կես ժամ չանցած, հայկական որոշ լրատվամիջոցներ գրում են ինչ-որ կորուստների, կորցրած դիրքերի և այլնի մասին, որոնք իրականությանը չեն համապատասխանում… Դրանք խուճապ են տարածում ոչ միայն թիկունքում գտնվող մարդկանց մեջ, այլ հենց այդ դիրքերը պահող զինվորների շրջանում: Եվ նման դեպքերում ծնողները կարող են զանգահարել ու առաջնագծում կռվող իրենց որդուն հարցնել՝ տղա ջան, էս ո՞նց է՝ դու չես իջել, բա թերթերը գրում են, որ հանձնվել եք արդեն…

Այնպես որ՝ պետք է կարողանանք թափանցիկությունը մեկտեղել զսպվածության, պաշտպանվածության հետ…

Հարցազրույցը՝

Սամվել Ալեքսանյանի

18 փետրվարի 2023 թ.