Օրերս ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար Հակոբ Արշակյանը, խոսելով ռազմարդյունաբերության հատկացումների մասին, նշել է, որ գիտահետազոտական և փորձակոնստրուկտորական աշխատանքների մասով 2017-ին հատկացվել է 1.6 մլրդ դրամ, 2018-ին՝ 2.4 մլրդ դրամ, 2019-ին՝ 3.8 մլրդ դրամ, 2020-ին հատկացումը փաստացի կազմել է 3.3 մլրդ դրամ, դրան գումարվել է լրացուցիչ 3.4 մլրդ դրամ՝ պատերազմի մեկնարկին զուգահեռ: 2021-ին նախատեսվում է 4.6 մլրդ դրամի չափով հատկացում:

Որքանո՞վ է արդարացված հատկացումների ավելացումը, արդյո՞ք այդ միջոցները չեն փոշիացվում այս տարբերակով: Նշենք, որ ռազմատեխնիկական գիտնականներից և մասնագետներից կազմված կոնստրուկտորական բյուրոներ չստեղծվեցին, ինչպես առաջարկում էին փորձագետները, երբ Ռազմարդյունաբերության կոմիտեն հանվեց ՊՆ ենթակայությունից:

Այս և այլ հարցերի շուրջ 168.am-ը զրուցել է ՀՀ ԶՈւ գլխավոր շտաբի նախկին պետ, գեներալ-լեյտենանտ Արտակ Դավթյանի հետ։

– Ռազմարդյունաբերության կոմիտեն Պաշտպանության նախարարությունից դուրս բերվեց և տեղափոխվեց Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություն, սակայն այդ համակարգային մոտեցումները մինչև վերջ չտարվեցին, այդ թվում՝ կազմակերպչական առումով: Դրա համար արդյունավետության այն իրավիճակը, որ հիմա կա, պիտի ասեմ, որ հետագայում էլ այն բավարար չի լինելու Ռազմարդյունաբերական կոմիտեի աշխատանքում: Ինչ վերաբերում է գիտատեխնիկական, փորձակոնստրուկտորական բյուրոներին, միանշանակ ողջունելի տարբերակ է: Դրա վերաբերյալ որոշակի աշխատանքներ իմ ժամանակ սկսվել էր, բայց արդյունք չկար դեռ՝ ժամանակի առումով, օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներով: Ես հիմա տեղեկատվություն չունեմ, թե ինչ փուլում են այդ աշխատանքները: Բայց կարծում եմ, որ պետք են այդպիսի բյուրոներ, որոնք գիտականորեն և ավելի համակարգային կառաջարկեն հարցերի լուծման տարբերակները:

Իսկ այն, ինչ մեզ մոտ կա, փորձի մեթոդներով է. ստացվեց՝ ստացվեց, չստացվեց՝ չստացվեց: Այսինքն, շատ բաներ, որ մերոնք անում են, կիրառություն չի գտնում: Միգուցե այս կամ այլ պատճառով լավ է: Կա՛մ էլ՝ դրա կարիքն է վերացած լինում, կա՛մ ինքնարժեքն է բարձր լինում, կա՛մ չենք կարողանում դնել սերիական արտադրության: Գումարների փոշիացման մասով ես չպատասխանեմ, բայց եթե մենք ամեն ինչ փորձենք սարքել, և կիրառության մեջ չդրվի, իհարկե, գումարները կփոշիանան: Իսկ եթե վերցնենք կոնկրետ նմուշ, կոնկրետ ժամկետներով, ապա այս դեպքում էլ, իհարկե, գումարները պետք է մեծ լինեն և նպատակային: Բայց ավելի լավ է չորսը լինի, քան քսանը, երեսունը՝ միջակ և ոչ արդյունավետ:

– Կարո՞ղ եք բերել կոնկրետ օրինակ, որ փորձեր են արվել, փորձաքննություն է կատարվել, սակայն արդյունքը բավարար չի եղել, ուստի զինատեսակը կիրառության մեջ չի մտել:

– Բավականին շատ կան, ես հիմա թիվը կոնկրետ չնշեմ: Բայց ոչ թե արդյունքը բավարար չի եղել, այլ այս կամ այն պատճառով մնացել է որպես նմուշ՝ սկսած պահանջարկի նվազումից՝ մինչև ինքնարժեքի բարձրացում, երբ այն ավելի թանկ է, քան, եթե նմանօրինակ բնութագրերով մենք գնենք: Կամ ուղղակի չեն կարողանում արտադրել, քանի որ համապատասխան արտադրական հզորություններ չկան: Մյուս կողմից, եթե վերցնենք, թե վերջին հինգ տարում ինչ ենք մենք արտադրել, ցանկը նայենք, և ինչն է ընդունված զինված ուժերում, որ մենք արտադրում ենք, միանգամից տարբերությունը կտեսնեք:

Երեք, հինգ տարի առաջ ցուցահանդեսներ էինք անում և ասում էինք, որ մենք ի վիճակի էինք արտադրել կամ արտադրում ենք երեսուն կամ այսքան տեսակի սպառազինության նմուշներ, իսկ հիմա մի քանի նմուշ է ընդամենը: Տարբերությունը խոսում է այն մասին, որ կարողությունները և արտադրանքը կար, բայց պահանջարկը՝ ոչ:

– ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար Հակոբ Արշակյանը հայտարարել է, որ հրետանու ու ականանետերի արկերի, նռնակների հայկական Զինված ուժերի պահանջարկն այս տարվանից ամբողջովին կարտադրվի Հայաստանում։ Որքանո՞վ է սա իրատեսական:

– Այստեղ շատ «ստորջրյա» խութեր կան, կսպասենք՝ տեսնենք, թե ինչպես են հաղթահարվում:

– Իսկ մենք ռազմական նշանակության ի՞նչ արտադրանք կարող ենք արտահանել, որի մասին այդքան վստահորեն խոսում է ԲՏԱ նախարար Հակոբ Արշակյանը:

– Այդ առումով մեր հնարավորությունները, կարողությունները սահմանափակ են, եթե վերաբերում են նոր միջոցներին և երկրներին, որովհետև տվյալ շուկան շատ հագեցած է, մրցակցությունն էլ՝ շատ ուժեղ: Շուկա գրավելը շատ բարդ է, եթե մեզ հաջողվի մտնել շուկա, դա կարելի է համարել հաղթանակ: Ժամանակին մենք որոշակի քայլեր կատարեցինք, մասնավորապես, Դավիթ Գալստյանի (Պատրոն Դավո։- Մ.Պ.) հետ պայմանավորվել էինք, որպեսզի ինքն օգտագործի իր արտասահմանյան գրասենյակների կարողությունները մեր արտադրանքներն արտահանելու, դրանք գովազդելու, միջազգային շուկա մտնելու համար: Թե հիմա ինչպես կստացվի, ես չգիտեմ, բայց այն ժամանակ մենք ակտիվ աշխատում էինք այդ ուղղությամբ, որովհետև Դավիթ Գալստյանի կարողությունները, կապերը և այս բիզնեսի մեջ լինելը չօգտագործելը ճիշտ չէր լինի, և մենք փորձեցինք դա օգտագործել, ուղղակի մնաց կիսատ:

– Տեղեկություններ եղան, որ պատերազմի օրերին նվիրատվություններ են եղել զրահաբաճկոնների, և որ առհասարակ, ռազմական նշանակության արտադրանքի նվիրատվություններ արվում են ԲՏԱ նախարարության միջոցով, որովհետև այս դեպքում լուրջ փորձաքննության խնդիր չի լինում:

– Ես նման տեղեկություն չունեմ: Կարող եմ ասել, որ իմ ժամանակով նման բան չի եղել, Ռազմարդյունաբերության կոմիտեով դրանք չեն անցել: Իսկ զրահաբաճկոնների մասով կար համագործակցություն, արտադրվում էին զրահաբաճկոնների որոշակի նմուշներ, ՊՆ-ն գնում էր: Այլ հարց է, որ ամեն տարի պահանջները խստացվում էին, և շատ անգամ այդ պահանջները չէին բավարարվում: Սա սովորական գործընթաց է:

– Երեկ համացանցում փաստաթղթային ապացույցներ հրապարակվեցին, որ ՀՀ ղեկավարությունը Սյունիքի հետ կապված գաղտնի փաստաթուղթ է ստորագրել, որով, ըստ էության, ՀՀ-ն Իրանին կապող գլխավոր և ռազմավարական առումով կարևորագույն ավտոճանապարհի մի հատվածը հայտնվել է ադրբեջանական տիրապետության տակ՝ Սյունիքը կանգնեցնելով անվտանգային լրջագույն խնդրի առջև։

– Ճիշտն ասած, այս մասին տեղյակ եմ այնքանով, որքանով լրատվամիջոցներում այդ տեղեկությունը տարածվել է: Չտիրապետելով դրա հետ կապված մնացած նրբություններին կամ մոտեցումներին՝ մեկնաբանություն անելը ճիշտ չեմ գտնում: Որքանով դուք եք տեղյակ, այնքանով էլ՝ ես, որ նման պայմանավորվածություն կա, բայց թե որտեղ, ինչ՝ ավելացնելու բան չունեմ:

– Իսկ եթե պատերազմից հետո ստեղծված վիճակը վերցնենք, որքանո՞վ է Սյունիքի, ըստ այդմ էլ՝ ՀՀ-ի անվտանգությունը պաշտպանված:

– Եթե անմիջապես անվտանգությունից խոսենք, հարցը պետք է ուղղվի ԳՇ-ին, ՊՆ-ին: Իսկ եթե ընդհանուր անվտանգության մասին է խոսքը, պետք է նայենք բոլոր ասպեկտները: Մենք այս վիճակից սկսել ենք մեր առաջին պատերազմը, երբ Կապանի օդանավակայանի հետ կապված նույն պատկերն էր, Գորիս-Կապան ճանապարհի մասով՝ նույնպես, փակ էր Շուռնուխի հատվածը:

Այսինքն, մենք ունեցել ենք անվտանգության այդ վատ վիճակն այն ժամանակ: Հիմա ունենք այն, ինչ ունենք: Զինված ուժերը բավականին մեծ քայլեր են կատարել անվտանգության ապահովման իրենց մասով: Իհարկե, եթե դիրքերը լինեին ավելի հեռու, անվտանգության առումով ավելի ապահով կլիներ: Ես կարծում եմ՝ բացի ռազմականից, շատ մեծ ուշադրություն պիտի դարձվի տնտեսական բաղադրիչին և մարդկանց քանակին: Բնակիչները պիտի Սյունիքից չգնան, և որքան կարող ենք՝ պետք է մարդկանց քանակն ավելացնենք:

Դա անվտանգության ամենամեծ երաշխիքը կդառնա, երբ բոլոր տեղերը կլինեն բնակեցված, բնակիչների քանակը՝ շատ, տնտեսապես էլ՝ զարգացած: Դրան զուգահեռ՝ զինված ուժերն իրենց անելիքը կանեն: Եթե շեշտը դնենք միայն ռազմական բաղադրիչի վրա, վերջնական հաշվով պարտվելու ենք: Ռազմական բաղադրիչն ունի իր սահմանները, եթե մնացած բաղադրիչները չկատարենք, ռազմական բաղադրիչի արդյունավետությունը կիջնի, և վաղը մենք կարող ենք ավելի մեծ խնդիրների առաջ կանգնել:

– Բայց տեղի բնակիչներն իրենց հերթին անվտանգության երաշխիքներ են պահանջում, մենք տեսանք, որ իրենց տներից մարդկանց հանեցին:

– Կան համայնքներ, որոնք անմիջապես սահմանին մոտ չեն, օրինակ, Տաթևի խոշորացված համայնքը, վերցնենք Քաջարանը, Ագարակը: Այսինքն, այստեղ բնակիչն ադրբեջանական դրոշ անմիջապես չի տեսնում, ուստի նախ սկսենք այստեղից: Ընդհանուր պիտի նայենք, ոչ թե 4-5 գյուղի վերաբերյալ խոսենք: Օրինակ, եթե Խնձորեսկը զարգացնենք, կզարգանա նաև Ներքին Խնձորեսկը, և այլն: Եթե հատկացնենք շենք-շինություն, ֆինանսական աջակցություն տրամադրենք՝ թեկուզ անասունների տեսքով, մարդիկ կբնակվեն, չեն գնա:

– Վերջերս տեղեկություն եղավ, որ Ներքին Խնձորեսկ գյուղի մոտակայքում ադրբեջանցի զինվորականները վրաններ են տեղադրել ու սպասում են, որ հայկական կողմն ազատի տեղանքը, և մարդիկ անասուններին չեն կարողանում արոտավայր տանել: Խոսում են Մեղրիի միջանցքի մասին:

– Մեղրու միջանցքի մասով որևէ կոնկրետ լուծում կամ առաջարկ չկա, համենայնդեպս, ես տեղյակ չեմ: Ամենաբարձր մակարդակով ասել են, որ խոսքը կոնկրետ Մեղրու մասին չէ, թեպետ միջանցքի մասին խոսակցություններ կան, դա կարող է լինել նաև այլ հատվածով: Միգուցե, ես չեմ կարող ասել, երբ որ հստակեցվի, թե ինչի մասին է խոսքը, ոնց է դա կատարվելու՝ վերահսկողական մեխանիզմների տեխնիկական մասով, նոր կարող ենք խոսել:

Այսինքն, դա ՌԴ սահմանապահ զորքե՞րն են վերահսկելու, ինչ-որ հատվածում՝ նաև մե՞ր սահմանապահ զորքերը, մեր մաքսային մարմիննե՞րը․․․ քանի որ ոչ մի բան դեռ չկա, դատողություններ անել չեմ կարող:

Ինչ վերաբերում է արոտավայրերի խնդրին, ապա այդ խնդիրը մենք ունենալու ենք, քանի որ տարածքներ կորցրեցինք: Այս դեպքում անասունների քանակը կարող է նվազել, ուստի պետք է կառավարությունն անասնապահությունը զարգացնի այն հատվածներում, որտեղ նման խնդիր չկա, իսկ որտեղ կա, այլ ոլորտ զարգացնենք, որ մարդիկ աշխատանք ունենան: Բոլորն իրար հետ պետք է աշխատեն, որպեսզի լուծումներ գտնեն: Կան համայնքապետեր, որոնք հակաիշխանական են, սա չի նշանակում, որ նրանց հետ չպետք է աշխատել, և հակառակը՝ համայնքապետն անկախ իր հայացքներից՝ չի կարող չաշխատել իշխանության ներկայացուցիչների հետ, եթե իրապես ցանկություն կա բնակիչների խնդիրներին լուծում տալ:

– Ռազմական հարթություն վերադառնանք. ՊԲ ապագայի մասին ի՞նչ կասեք, կարծես թե պարզ է՝ պայմանագրային տարբերակի են անցնելու: Հրապարակումներ կան, որ Հայաստանի քաղաքացիները ծառայելու են բացառապես հանրապետության սահմաններում։

– Ես միանշանակ չէի ասի, որ նման որոշում կա, որ չպետք է ՀՀ-ից գնան կամ չգնան: Եթե հիմա չեն տանում, դա դեռ ոչինչ չի նշանակում. կարծում եմ՝ լուծման տարբերակներ կգտնեն: Ես հիմա վերջնական բան չեմ կարող ասել: Իսկ պայմանագրային ծառայության համար մարդկային ռեսուրսներ են պետք, կամ պետք է այնպիսի պայմաններ ստեղծվեն, որ այստեղից կամավորական հիմունքներով գնան: Այսինքն, մարդկային ռեսուրսների կառավարման խնդիր ունենք:

– Ըստ Ձեզ՝ որքանո՞վ է նպատակահարմար ռազմական դրության պահպանումը:

– Այս հարցով առաջին հերթին դիմել ՊՆ-ին, ԳՇ-ին, երկրի ղեկավարությանը, որովհետև շատ հարցեր կան, որոնք չերևացող են. սահմանային հատվածներն ավելացել են, հիմա կոնկրետ խնդիրների կատարման համար պե՞տք է ռազմական դրության պահպանումը, թե՞ պետք չի:

Հասարակությունը գուցե հիմա չի տեսնում ռազմական դրության սահմանափակումները, պահանջները, քանի որ մեծ մասը վերացվել է, բայց զինված ուժերի պահով պիտի ասեմ, որ այն ճկունություն է հաղորդում ԶՈՒ ղեկավարությանը:

Զորավարժության, ուժերի մոբիլիզացիայի առումով՝ ռազմական դրությունն այլ կարգավիճակ է տալիս հրամանատարներին՝ խնդիրները կատարելու առումով:

Չմոռանանք, որ ռազմական դրության ժամանակ գործում է իրավական այլ ռեժիմ, հատկապես զինվորական հանցագործությունների, իրավախախտումների վերաբերյալ, և այլն: Այսինքն, մենք պետք է այս տեսակետից նայենք հարցին:

Ես չեմ ուզում քաղաքական դաշտ մտնել, որ խոսում են վարչապետի հրաժարականի մասով: Կրկնում եմ՝ զինվորականության մասով որոշակի ճկունություն է տալիս ռեսուրսների սահմանափակ վիճակում, որ իրենց խնդիրները կարողանան արդյունավետ կատարել: Դա է, իմ կարծիքով: