Հարցազրույց Հակոբ Ղազանչյանի հետ

Այցեքարտ

Ծնվել է 1959 թ., բեմադրիչ, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ:

Հայ բեմադրիչ, Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդական արտիստ Երվանդ Ղազանչյանի և Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդական արտիստուհի Գալյա Նովենցի որդին է:

1982 թվականին ավարտել է Մոսկվայի Լունաչարսկու անվան Թատերարվեստի պետական ինստիտուտի ռեժիսուրայի ֆակուլտետը։ 1984-1988 թվականներին գլխավորել է Կապանի Ալեքսանդր Շիրվանզադեի անվան պետական թատրոնը, 1989-1996 թվականներին` Գյումրիի Վարդան Աճեմյանի անվան պետական թատրոնը, 1997-2017 թվականները Երևանի Պատանի հանդիսատեսի պետական թատրոնը։ 2017 թվականից Երևանի Հ. Պարոնյանի անվան թատրոնի գլխավոր ռեժիսորն է: Հայաստանում և արտերկրում բեմադրել է վելի քան 150:  Մասնակցել է բազմաթիվ միջազգային թատերական փառատոների։ 1994 թվականին նկարահանել է «Վերջնագիծ» լիամետրաժ խաղարկային ֆիլմը։ 2007 թվականից Հայաստանի Թատերական գործիչների միության նախագահն է, Երևանյան Միջազգային թատերական "ԱՐՄՄՈՆՈ" և Շեքսպիրյան փառատոների հիմնադիրը։ 2004 թվականին հիմնադրել և գլխավորում է Թատրոնի միջազգային ինստիտուտի (ՅՈՒՆԵՍԿՕ) Հայաստանյան ազգային կենտրոնը։

- Պարոն Ղազանչյան, նախ՝ որպես մեր զրույցի նախաբան՝ ինչպե՞ս եք գնահատում թատրոնի ներկա վիճակը հանրապետությունում:

- Ոչ մի երկրում այնպես չի լինում, որ ամեն ինչ լավ լինի, բնականաբար, թատերական ոլորտում էլ կան թերացումներ: Պիտի ասեմ՝ կան բավականին հետաքրքիր թատրոններ, ուշագրավ բեմադրություններ, դերասաններ: Նրանց, ում համարում էինք երիտասարդներ, արդեն միջին սերունդ են, արդեն  իրենց որոշակի, դրական ներդրումն ունեն ժամանակակից թատրոնի կայացման գործում:

- Փորձենք առանձին հայացք ձգել մարզային (համայնքային) թատրոնների և մասնավորապես Գորիսի ու Կապանի պետական դրամատիկական թատրոնների ներկա վիճակին:

-Կապանի թատրոնում բավականին փոփոխություններ են տեղի ունենում, հետաքրքիր շունչ է  եկել թատրոն, ինչն ուրախալի է և ինչը հատուկ մրցանակով գնահատվեց «Արտավազդ» մրցանակաբաշխության ժամանակ: Միանշանակ՝ լավին պետք է լավ ասել, որովհետև երկու կարծիք լինել չի կարող:

Գորիսի թատրոնում կան ծրագրեր, որոնք հուշում են, համենայն դեպս մեզ, որ այդտեղ էլ մոտ ապագայում հետաքրքիր փոփոխություններ կլինեն: Բայց մոտ ապագայում: Կարծում եմ՝ կանխագուշակումները ճիշտ դուրս կգան…

- Մարզային կամ շրջանային կամ համայնքային թատրոնները վերջին մոտ 90 տարում ոչ սովորական ճանապարհ են անցել: 1930-ականներին Սյունիքի բոլոր շրջաններում բացվեցին շրջանային պետական թատրոններ: 1940-ականներին դրանց մեծ մասը փակվեց: 1950-ականների վերջին նորից թատրոններ փակվեցին՝ իրենց տեղը զիջելով ժողովրդական թատրոններին: Այսօր էլ՝ անկախ Հայաստանի պայմաններում, ոչ միանշանակ է վերաբերմունքը մարզային (համայնքային) թատրոնների հանդեպ. ոմանք գտնում են, որ դրանք անհրաժեշտ են, ոմանք էլ մարզային (համայնքային) թատրոնների կարիքը չեն տեսնում: Ձեր կարծիքը՝ այսօր մեզ պե՞տք են մարզային (համայնքային) թատրոնները, թե՞ ոչ:

-  Թատրոնները շատ չեն լինում, քիչ են լինում, ովքեր կարծում են, որ թատրոն պետք չէ, մոլորության մեջ են, և երբեք չի կարելի որևէ թատրոնի կոնկրետ ներկա վիճակով որոշում կայացնել՝ ապագայի մասին: Եթե որևէ թատրոնում աշխատանքները վատ են գնում, բնավ էլ չի նշանակում, որ այն պիտի փակվի: Դա ենթադրում է, որ այդտեղ որոշակի  միջամտություններ են պետք պետության կողմից: Եվ ամենակարևորը՝ անհրաժեշտ է, որ տեղական իշխանությունները ցանկանան լավ թատրոն ունենալ: Ես ասել եմ և շարունակում եմ կրկնել՝ եթե համայնքապետն ուզենա համայնքում լավ թատրոն ունենալ, լավ թատրոն կլինի: Եթե մարզպետը ցանկանա մարզում լավ թատրոն ունենալ, թատրոնը կլինի: Լավ թատրոնը  միայն շենքը չէ. Օրինակ, Գավառի թատրոնի համար հրաշալի շենք կառուցվեց և տրվեց թատրոնին: Բայց  առայժմ ոչ մի դրական բան ասել չեմ կարող թատրոնի մասին: Շենք կառուցելը շատ կարևոր է, բայց քիչ է: Պետք է մտածել, թե ինչպես անել, ինչպես ստեղծել պայմաններ, որ ստեղծագործական ճիշտ պրոցեսներ ընթանան այդ թատրոնում: Թատրոն փակել-չփակելու հարցը չեմ ուզում քննարկել: Այդ թեման հիմնականում բարձրաձայնում են մարդիկ, ովքեր թատրոնից ոչինչ չեն հասկանում ու բացարձակ թատրոն չեն հաճախում: Իսկ hանդիսատեսին միշտ թատրոն պետք է: Դրա վառ օրինակը՝ Հրազդանում թատրոնը ոչ պետական է: Վերջերս «Համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպության» կարգավիճակ ստացավ և մարդիկ հրաշալի աշխատում են, կարևոր պրոցեսներ են տեղի ունենում այնտեղ՝ հանդիսատեսը թատրոնի տեղն իմացավ, շատ լավ թատերախումբ է հավաքվել, շատ խոստումնալից հեռանկար է նախանշվում, այնպես որ՝ տեղական իշխանությունների վերաբերմունքը շատ կարևոր է, և ուզում եմ ընդգծել, որ  հաջողության առույծի բաժինը պայմանավորված է տեղական իշխանություններով: Նախարարությունը տարիներ շարունակ ավելի շատ մայրաքաղաքի թատրոններով է զբաղվում, դրան հավելած՝ Վանաձորի և Գյումրիի թատրոններով: Մարզային թատրոններով պիտի զբաղվեն տեղական իշխանությունները:

- Եվ, այդ բոլորով հանդերձ, ի՞նչ է այսօր պակասում մարզային (համայնքային) թատրոններին:

- Մարզային, համայնքային մի քանի թատրոն ունենք. խնդիրները տարբեր են, չեմ կարող միանշանակ պատասխան տալ բոլորի համար: Թատրոնում միշտ ինչ-որ  բան պակասում է: Երբեք թատրոններում իդեալական չի լինում, կարևորն այն ցանկություններն են ու նպատակները, որոնք թատրոնը դնում է իր առջև:

- Հիմա կա՞ն ժողովրդական կոչումով թատերական ինքնագործ խմբեր, որոնք ժամանակին համարվում էին գեղարվեստական ինքնագործունեության բարձրագույն դրսևորում կամ միջանկյալ օղակ պետական թատրոնների ու գեղարվեստական ինքնագործ խմբերի միջև:

- Ցավոք, չկան ժողովրդական թատրոնները, ընդհանրապես ժողովրդական  կոլեկտիվները լուրջ կարգավիճակ էին խորհրդային ժամանակաշրջանում: Դրանք ցավոք չկան, վերացել են...

- Կարծեք, ինգնագործ թատերական խմբերն էլ մնացել են անցյալում, այդպե՞ս է:

- Չէ, այդպես չէ, հիմա դրանց ինքնագործ ասել մի քիչ ճիշտ չէ, որովհետև կան համայնքներ, որոնք ունեն թատերական խմբեր: Տեղեր կան, որտեղ նորմալ, հետաքրքիր աշխատում են, մի այլ տեղ կատարյալ ինքնագործունեություն է, և ավելի լավ է և ավելի լավ է չլինեին այդ տեսակով: Դա էլ հարաբերական է՝ ով որտեղ ինչ կուզի, կարող է ստեղծել:

- Հատկապես միջին և ավագ սերնդի ներկայացուցիչները հաճույքով են հիշում հանրապետության առաջատար թատրոնների, նշանավոր արտիստների հյուրախաղերը...

Մի՞թե այլևս անցյալ ժամանակով պիտի խոսենք այդ մասին:

- Դարձյալ պիտի վկայակոչեմ տեղական իշխանությունների ցանկությունը: Հայաստանի  թատերական  գործիչների միությունը, ի թիվս Հանրապետության այլ մարզերի, մի քանի տարի առաջ կազմակերպեց ՛՛Թատերական Սյունիք՛՛ փառատոնը: Հանրապետության տասից ավելի  առաջատար թատրոններ հյուրընկալվեցին Սյունիքում: Խորհրդային շրջանում թատրոնները  հատուկ ֆինանսավորում էին ստանում պետությունից, որպեսզի մեկնեն մարզեր, շրջաններ՝ բեմադրություններով, հյուրախաղերով հանդես գան, այսինքն՝ դա պետության մշակութային  քաղաքականության  բաղկացուցիչն էր: Այժմ, հյուրախաղային ծախսերը հանելու համար թատերախումբը հույսը պիտի դնի վաճառված տոմսերի վրա, իսկ դա այսօր ռեալ չի:

      Գիտեմ՝ և՛ մարզերը, և՛ քաղաքային համայնքները բյուջեում  գումարներ են նախատեսում մշակութային միջոցառումների  համար: Կարծում եմ՝ ճիշտ կլինի, որ այդ բյուջեից մասհանումներ անեն նման միջոցառումների համար:

- Թատրոն-հասարակություն կապը հատկապես մարզերում լուրջ փորձությունների է ենթարկվում: Մի՞թե թատրոնը կորցրել է երբեմնի հմայքը, նշանակությունն ու առաքելությունը, և մի՞թե հնարավոր չէ շատ թե քիչ վերականգնել, ակտիվացնել թատրոն-հասարակություն կապը:

- Փորձությունները կապվում են, ցավոք սրտի, քաղաքական իրավիճակի հետ: Քաղաքականությունը հիմա սողոսկում է ամեն տեղ՝ ընտանիքներ, դպրոցներ, բուհեր նաև թատրոններ, որոնք չեն կարողանում զերծ մնալ այդ ամենից: Ճիշտ կլինի, որ մշակութային դաշտն ապաքաղաքականացվի և երբեք, ոչ մի պարագայում, ոչ մի տեղ (մարզում, քաղաքում) իշխանափոխությունից հետո կադրային ջարդ չսկսվի: Եթե այդ կադրերը պիտանի են, ուրեմն պիտի համատեղ աշխատել, օժանդակել, ընդառաջել:

- Իսկ  հնարվո՞ր է ակտիվացնել թատրոն- հասարակություն կապը:

- Թատրոնը հենց նրա համար է, որ ակտիվ լինի, ապահովի այդ կապը: Որտեղ այդ կապը կա՝ այնտեղ կա լավ թատրոն: Որտեղ այդ կապը բացակայում է՝ ուրեմն պիտի հակառակը մտածել:

-  Համացանցի աննախադեպ ակտիվացում, տեսալսողական մեդիայի բում... Ի՞նչ եք կարծում, թատրոնը կդիմանա՞ այդ մրցակցությանը:

- Միանշանակ կդիմանա: Թատրոնին շատ ոլորտներ ժամանակին փորձեցին նեղել, նույնիսկ երբ սոցիալական ցանցը չկար: Ե՛վ հեռուստատեսությունը, և՛ կինոն փորձեցին թատրոնին դուրս մղել: Կարծում եմ՝ թատրոնին ոչ ոք չի կարող նեղել, և ընդհանրապես թատրոնն իր դարերի պատմության մեջ  սովոր է, որ իրեն անընդհատ նեղեն:

- Պարոն Ղազանչյան, թատերական քննադատությունը, թատերագիտությունն ի՞նչ մակարդակ ունեն մեր օրերում. ունե՞նք լուրջ քննադատներ:

- Ավելի շատ լրագրողական դաշտն է գրում թատրոնների մասին, իսկ թատերագիտական դաշտում դեմքերը այսօր սակավ են, նրանց նույնիսկ մի ձեռքի վրա կարելի է հաշվել: Էլի կրկնեմ վերը նշածս միտքը՝ ցավոք սրտի, ամեն ինչ քաղաքականացվում է, այդ թվում և թատերագիտությունը: Այդ ամենով հանդերձ  ունենք լուրջ թատերագետներ, բայց նրանք էլ լուրջ դաշտ չունեն: Մամուլը, սոցիալական կայքերը մեծ դժվարությամբ են  տեղ հատկացնում լուրջ թատերախոսություններին: Պետք է քաղաքական ինչ-որ ենթատեքստ լինի, որպեսզի տպագրվի, այն էլ՝  որոշակի կրճատումներով: Անցել են այն ժամանակները, երբ գլխավոր մամուլը տեղ էր հատկացնում Լևոն Հախվերդյանին, Ռուբեն Զարյանին, Վադիմ  Մելիքսեթյանին, Հենրիկ Հովհաննիսյանին, Վարսիկ Գրիգորյանին, Գևորգ Աբաջյանին, որոնց ծավալուն հոդվածներն առանց խմբագրման, առանց լուրջ միջամտության  տպագրվում էին այդ թերթերում: Հիմա ընդգծված կեցվածք պիտի ունենաս, թե որ դաշտում ես դու գտնվում, և այդ մամուլն ում շահերն է պաշտպանում:

- Խաղացանկային քաղաքականության մասին կուզենայինք հարցնել... Առhասարակ կա՞ նման միասնական քաղաքականություն պետական մակարդակով, թե՞ ոչ:

Արդյո՞ք թատրոնը մեր ժամանակներում կարողանում է ներկայացնել այն, ինչ հետաքրքրում է հանդիսատեսին, ինչին սպասում է լսարանը:

- Ոչ, հիմա թատրոններն ազատ են, Ձեր ասածը պարտադրված էր Խորհրդային Միության օրոք: Այն ժամանակ պարտադիր խաղացանկում պիտի ունենանայիր հայ դասական և ժամանակակից  դրամատուրգի ստեղծագործություն, նույն համամասնությամբ ռուս և արտասահմանցի դրամատուրգների պիեսներ: Այսինքն՝ պիտի հավասարակշռված լիներ խաղացանկը: Հիմա նման խնդիր չկա: Թատրոններն են որոշում իրենց քաղաքականությունը:

- Արդյո՞ք թատրոնը մեր ժամանակներում կարողանում է ներկայացնել այն, ինչ հետաքրքրում է հանդիսատեսին, ինչին սպասում է  լսարանը:

- Նայած թատրոն, նայած հանդիսատես: Թատրոնի խնդիրն այն է, որ հասարակության բորբոքված գոտիները տեսնի և ըստ այդմ կառուցի իր աշխատանքը: Կան ներկայացումներ, որ հնարավոր է Կապանում շատ լավ ընդունվեն, բայց մյուս մարզերում չընկալվեն, նույնը՝ հակառակը, այնպես  որ՝ դա տվյալ  տարածաշրջանի հանդիսատեսի հետ կապված կոնկրետ խնդիր է:

- Դուք 1984-89 թվականներին գլխավորել եք Կապանի Ալեքսանդր Շիրվանզադեի անվան պետական դրամատիկական թատրոնը: Ուշագրավ ի՞նչ հուշեր ունեք այդ օրերից, և, եթե կարելի է, փորձեք զուգահեռ անցկացնել այն ժամանակվա ու մերօրյա թատրոնի միջև:

- Դա  համեմատելու բան չէ, քանզի մենք ապրել ենք ուրիշ երկրում, այլ օրենքներով, ուրիշ պահանջներով: Երբեք չէի ցանկանա համեմատություն անել: Յուրաքանչյուր ժամանակաշրջան ունի իր թատրոնը: Ինչ վերաբերում է ինձ՝ ապա իմ ամենավառ, ամենաջերմ հիշողությունները կապված են Կապանի հետ, որի հետ կապը  ոչ մի դեպքում չկտրեցի, և ամեն մի այցելություն Կապան ինձ համար տոն է, հաճույք է, և առիթը բաց չեմ թողնում, որպեսզի կտրեմ հեռավորությունը և  լինեմ այստեղ:

- Հատկապես կապանցիների հիշողության մեջ մնացել է Ձեր բեմադրած Եղիշե Չարենցի «Կապկազ թամաշան» 1980-ականների կեսին: Մի քանի խոսք այդ մասին:

- Այդ պիեսն իմ ձեռքի տակ կար. նայելով թատրոնի դերասանական կազմին, զգացի, որ դերաբաշխումը կստացվի: Ցավոք, այդ դերասաններից ոմանք այսօր մեզ հետ չեն՝ Վազգեն Սարգսյանը, Կամո Արզումանյանը, Հրաչյա Գաբրիելյանը, Ստեփան Ղազանչյանը: Այդ ներկայացումը մի շնչով ստեղծվեց, քանզի այնքան ճիշտ էին դերերը բաշխված, որ հաջողությունը երկար սպասել չտվեց:

- Մեր զրույցում բազմաթիվ հարցեր արծարծեցինք. այդ խնդիրների լուծման գործում և ընդհանրապես հանրապետության թատերական կյանքի աշխուժացման առումով ի՞նչ դերակատարություն ունի Հայաստանի թատերական գործիչների միությունը, որը գլխավորում եք Դուք 2007-ից:

- Թատերական գործիչների միությունը հասարակական կազմակերպություն է, և մեր ցանկությունները շատ հաճախ  հնարավորությունների հետ չեն համընկնում, բայց մենք փորձում ենք տեսնել լավը, անցկացնում ենք «Արտավազդ» մրցանակաբաշխությունը, փորձում ենք միջամտել  կադրային քաղաքականության ոլորտում, մանավանդ այն հարցերում, երբ մեզ այդ մասին խնդրում են: Զբաղվում ենք նաև մեր ոլորտին առնչվող բազմաթիվ այլ խնդիրներով:  Անցկացնում ենք տարբեր թատերական միջոցառումներ, փառատոներ: Ինչ որ հնարավոր է՝ անում ենք, այսօրվա դրությամբ մենք լոբբիստներ ենք թատերական դաշտում, և ամեն ինչ պիտի անենք, որ հայ թատրոնում ստեղծագործական միտքը շարունակվի:

- Բոլոր բնագավառներում խիստ է դրված սերնդափոխության խնդիրը.  արդյո՞ք թատրոնի և կինոյի ինստիտուտը հաջողում է կադրեր պատրաստել մերօրյա թատրոնի համար:

- Միանշանակ, այսօր թատրոնների երիտասարդ կադրերն այդ բուհի շրջանավարտներն են: Ինստիտուտը կատարում է իր դերը և թատրոններին մատակարարում  հետաքրքիր, տաղանդավոր  դերասաններ, ռեժիսորներ:

- Շնորհակալություն հարցազրույցի համար:

- Ես էլ շնորհակալ եմ ընձեռված հնարավորության համար:

Հարցազրույցը՝

Վահրամ Օրբելյանի