Կոնստանտին Զատուլին: ՌԴ Պետդումայի պատգամավոր: Պետդումայի ԱՊՀ երկրների հարցերով Կոմիտեի փոխնախագահ, ՌԴ ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի տնօրեն, Ուղղափառության Միջխորհրդարանական Ասամբլեայի միջազգային հանձնաժողովի նախագահ, ռուս-հայկական «Լազարյան ակումբ» դիսկուրսիոն հարթակի հիմնադիր ու ղեկավար:

Զատուլինը ՀԺ-ին տված հարցազրույցում պատմում է, որ իր երկարամյա քաղաքական կարիերայի ընթացքում բազմաթիվ անգամներ եղել է ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաեւ` Արցախում, ինչով հարուցել է ադրբեջանցի գործընկերների չհիմնավորված դժգոհությունը:

- «Մեզ համար Ռուսաստանը եվրոպական քաղաքակրթության անքակտելի մաս է: Սա ոչ միայն մեր ժամանակակից, այլ նաեւ՝ մեր պատմական ընկալումն է»: Մեջբերումը ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի միտքն է, որը նա արտահայտել է «Կոմերսանտ»-ին տված հարցազրույցում: Ի՞նչ եք կարծում, իսկ Հայաստանը ինչպես է ընկալվում ժամանակակից ռուս հասարակության կողմից՝ մշակութային-քաղաքակրթական ենթատեքստում:

Առաջնահերթություն ունեցող վերաբերմունքը հայերի նկատմամբ ընդգծված է նրանով, որ Հայաստանը միակ լիարժեք դաշնակիցն է ՌԴ համար՝ Կովկասի տարածաշրջանում: Այդ կոնտեքստում կարող ենք թվել Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին, ԵԱՏՄ-ին, Ռուսաստանի ռազմաբազայի առկայությունը Հայաստանում եւ այլն: Այդ մակարդակի ինստիտուցիոնալ հարաբերություններ կովկասյան այլ պետության հետ մենք չունենք: 

-Ադրբեջանը անընդհատ թեժացնում է ինֆորմացիոն ֆոնը, առիթը բաց չի թողնում բողոքի նոտաներ ուղարկել ՌԴ ԱԳՆ: Վերջերս էլ Ձեր՝ Ղարաբաղ կատարած այցի պատճառով էին նոտա հղել ՌԴ ԱԳՆ: Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչու Ադրբեջանը պատրաստ չէ փոխել իր ռազմավարությունը՝ գոնե տեղեկատվական հարթակում:

-Եկեք հասկանաք ադրբեջանական կողմի լոգիկան: Ադրբեջանը պարտվել է Ղարաբաղի համար տարվող պայքարում: Կան զոհեր, կան փախստականներ, կան պահանջներ: Ինչո՞ւ են նրանք այդպիսի ակտիվ քարոզչական արշավ ծավալում, որովհետեւ նրանք փորձում են բառերով լցնել այն վակուումը, որը ստեղծվել է պատերազմի դաշտում պարտվելու հետեւանքով: Նրանց խոցել է կրած պարտությունը, եւ մի քանի օր առաջվա նմանօրինակ բանավեճը այդ փաստի յուրատեսակ փոխհատուցումն է:

Խնդիրը, սակայն, այն է, որ եթե ամենը այդ բանավեճով սահմանափակվեր, ապա կարելի կլիներ ասել, որ դա վատ է, բայց ճակատագրական նշանակություն չունի: Ցավոք, մենք տեսնում ենք, որ այդ քարոզչությունը պարբերաբար վեր է աճում իրական ագրեսիայի բռնկումների, ինչը տեղի ունեցավ  2016 թ.: Ամենավատը այն է, որ այդ թշնամանքը արդեն ներծծվել է ազգային ինքնագիտակցության մեջ եւ որոշ դեպքերում ձեռք է բերել այլանդակ դրսեւորումներ: Հայտնի պատմությունը արդեն հանգուցյալ Սաֆարովի հետ կապված... Իհարկե, բոլոր հասարակություններում էլ, դժբախտաբար, պատահում են նման սաֆարովներ, բայց կատարվածի ողբերգությունն ու սարսափը այն է, որ մարդասպանը Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից պաշտոնապես հերոսացվեց ու բարձրացվեց պատվանդանին: Դա խոսում է այն մասին, որ վստահել Ադրբեջանին այն խոստումների մեջ, թե ԼՂ-ն կարող է ունենալ լայն ինքնավարություն եւ գոյատեւել Ադրբեջանի կազմում, ոչ մի պարագայում չի կարելի:

-ՌԴ-ն բազմիցս հայտարարել է, որ եթե կողմերը կարողանան պայմանավորվել իրար հետ եւ գան ընդհանուր հայտարարի, ապա այդ որոշումը հարգանքով կընդունվի իր կողմից: Մենք, սակայն, տեսնում ենք, որ կողմերը չեն կարողանում պայմանավորվել: Կարո՞ղ է Ռուսաստանը ինչ-որ կերպ ազդել այն տեսանկյունից, որ բանակցությունները տեղաշարժվեն մեռյալ կետից:

- Ես կարծում եմ, որ հաշվի առնելով ստեղծված իրավիճակը եւ առաջին հերթին կողմերի միջեւ անվստահությունը, կարգավորումը կարող է իրականացվել փուլային համաձայնության տարբերակով: Այն է՝ Ադրբեջանը ճանաչում է Արցախի Հանրապետության անկախությունը եւ դրա փոխարեն հետ է ստանում այն տարածքները, որոնք այսօր հայերի վերահսկողության ներքո են եւ գտնվում են ԼՂ նախկին ինքնավար շրջանի սահմաններից դուրս: Դրա հետ մեկտեղ Լաչինի եւ Քելբաջարի ճակատագիրը պետք է որոշվի առանձին մոտեցմամբ:

Ակնհայտ է, որ ոչ Հայաստանում, եւ ոչ էլ Ադրբեջանում այդպիսի լուծման պատրաստ չեն նախ եւ առաջ ներքաղաքական նկատառումներից ելնելով: Ի՞նչ կարող են անել նման պարագայում Մինսկի խմբի համանախագահները: Նրանք կարող են փորձել թելադրել եւ ներդնել պայմաններ ինչ-որ գործարքի շուրջ, որոնք այս կամ այն կետում դուր չեն գա հակամարտության կողմերից մեկին: Ես չեմ բացառում նման  մոտեցում, եթե, իհարկե, դա ունենա իրականության հետ կապված հիմքեր: Բայց եթե նույնիսկ բոլորս համաձայնվենք նման որոշման հետ, միեւնույն է, դրա իրականացումը պահանջելու է ուժերի մեծ լարում:

Պետք է նշել, որ մեր որոշ քաղաքական գործիչների մեջ կան Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հետ բարիդրացիական հարաբերությունների հավասար զարգացման թեզի կողմնակիցներ: Ես նման մոտեցմանը դեմ եմ, քանի որ Հայաստանի հետ կապերը մեզ համար առաջնային են, թեկուզ եւ միմիայն մեր դաշինքի առկայության պատճառով:

Այո, Ադրբեջանում իրոք, ընդգծված զարգացնում են ռուսաց լեզվի դասավանդումը դպրոցներում, ռուսական ԲՈՒՀ-երն ունեն այնտեղ մասնաճյուղեր, սակայն դա ես համարում եմ բնականոն գործընթաց, քանի որ Ադրբեջանը, ինչպես եւ ավելի քիչ չափով Հայաստանը, համաեվրոպական քաղաքակրթության հետ առնչվել են Ռուսական կայսրության միջոցով: Ինչու Հայաստանն ավելի քիչ՝ քանի որ պատմականորեն Հայաստանն ունեցել է կապեր Եվրոպայի հետ, իսկ Ադրբեջանը՝ ոչ, այն իսկ պարզ պատճառով, որ նման երկիր գոյություն չի ունեցել եւ դա պատմական փաստ է՝ անկախ Ադրբեջանում տիրող կարծիքներից: Այդ պատճառով, Ադրբեջանի հետ համագործակցելու ցանկություն ունենալով հանդերձ, մենք շատ զգուշավոր դիրք ենք զբաղեցնում: Այդ դիրքը ամեն կողմից փորձում են խարխլել: Վերջին նման փորձերից են Ադրբեջանի նախագահի եւ ղեկավարության նախաձեռնությունը՝ Հայրենական Մեծ պատերազմում հաղթանակի  75-ամյակի նախօրեին փորձել ապացուցել, թե իբրեւ հայերը Հայաստանում զբաղված են նեոնացիզմի եւ ֆաշիզմի վերածնունդով եւ կոլաբորացիոնիստների գովաբանմամբ: Հենց այդ պատճառով նրանք սկսել են ակտիվորեն շահարկել Գարեգին Նժդեհի թեման: Իհարկե, ես Նժդեհին հերոս չեմ համարում: Իմ հոդվածում ես գրել եմ, որ պետք է շատ նրբանկատ լինել, քանի որ մի ազգի համար հերոս հանդիսացողները կարող են հերոս չհամարվել այլոց կողմից: Դա բնական է: Սակայն, պետք է օբյեկտիվություն պահպանել: Ես, օրինակ, չեմ կարող հասկանալ՝ ինչպես են ադրբեջանցիները ուզում Հայաստանին անարգանքի սյունին գամել Նժդեհի պատճառով այն դեպքում, երբ Ադրբեջանում տիրում է Ռասուլզադեի պաշտամունքը:

-Բայց Ռասուլզադեի շուրջ, չգիտես ինչու, նման աղմուկ չեղավ…

-Ինչո՞ւ չեղավ: Մեզ մոտ նման բաներին ուշադրություն դարձնում են: Դեկտեմբերին, «Ռեգնում» գործակալության կայքում հրապարակվեց Ալեքսանդր Խալդեյի հոդվածը, որում այդ հարցերն արծարծվում են՝ արդյո՞ք տրամաբանական եւ բարոյական են ադրբեջանական ղեկավարության ելույթները Նժդեհի հետ կապված: Հենց այն ղեկավարության, որը Ադրբեջանում ներդնում է Ռասուլզադեի պաշտամունքը: Եթե չեմ սխալվում, հոդվածը կոչվում է՝ «Նստած ապակե տան մեջ պետք չէ քարեր շպրտել»: Ինձ, օրինակ, մարդկային տեսակետից հաճելի է, երբ Ադրբեջանի նախագահն ընդգծում է, թե քանի ադրբեջանցի է մասնակցել Հայրենական Մեծ պատերազմում եւ քանիսն են նրանցից պարգեւատրվել: Բայց ցանկալի է, որ այդ թվերը մի քիչ ճշմարտանման լինեին: Ադրբեջանական իշխանությունները նշում են 128, 130 ԽՍՀՄ հերոսների մասին, բայց… Ընկերներ, դեռեւս մինչեւ ղարաբաղյան հակամարտության սկիզբը`1984 թ. հրապարակվեց խորհրդային բանակի կադրային վարչության նախկին պետ, ԽՍՀՄ բանակի գեներալ Իվան Նիկոլաեւիչ Շկադովի գիրքը, որում բերված է մանրամասն վիճակագրություն: Գրքում մասնավորապես նշված է, որ ԽՍՀՄ հերոսի կոչում են ստացել 42 ադրբեջանցի եւ 90 հայ: Գուցե նախագահ Ալիեւը, նշելով 130 հերոսի մասին, նկատի ունի նաեւ հայերի՞: Օրինակ, մարշալներ Բաղրամյանին եւ Բաբաջանյանին, որոնք ծնվել են Ղարաբաղի Չարդախլու գյուղում: Եթե դա այդպես է, ուրեմն, անկեղծ ասած, Ադրբեջանի նախագահը զբաղվում է փաստերի խեղաթյուրմամբ: 

- Պարոն Զատուլին, մոտավորապես մեկ տարի առաջ Ձեր նախաձեռնությամբ ստեղծվեց «Լազարյան ակումբը»: 2019-ի դեկտեմբերին Երեւանում տեղի ունեցավ այդ ակումբի երրորդ նիստը: Ինչպե՞ս անցավ միջոցառումը:

-Ես գտնում եմ, որ միջոցառումը հաջողվեց: Ըստ իս, այդ կարծիքին են թե հայաստանյան, թե ռուսական ԶԼՄ-ները: Միջոցառմանը մասնակցեցին նաեւ հայկական իշխանության ներկայացուցիչներ: Հույս ունեմ, որ նրանք ավելի ակտիվ մասնակցություն կցուցաբերեն մեր հաջորդ միջոցառումներին: Ակնհայտ է, որ եղավ պահ, երբ ակումբի ստեղծումը տարատեսակ կասկածներ եւ անհանգստություն առաջացրեց: Տարբեր տելեգրամ ալիքներ սկսեցին այդ կասկածները ուռճացնել: Հիշում եմ, մենք ՀՀ Ազգային ժողովի փոխխոսնակ Ալեն Սիմոնյանի հետ Աթենքում մասնակցում էինք Ուղղափառության միջխորհրդարանական ասամբլեային: Այդ ժամանակ Հայաստանում ստեղծվեց նոր բանակցային ակումբ: Դա Վազգեն Մանուկյանի նախաձեռնությամբ ստեղծված ակումբն է: Հենց այդ պահին «Բաղրամյան, 26» տելեգրամ ալիքում հայտնվեց գրառում, որտեղ իմ լուսանկարն էր դրված եւ ասվում էր, թե այդ ակումբը ես եմ ստեղծել: Նույնիսկ Ալեն Սիմոնյանը վրդովվեց՝ ինչպե՞ս կարող էր Զատուլինը մասնակցել այդ միջոցառմանը, երբ նա ինձ հետ Աթենքում էր:

Վազգեն Մանուկյանին ես վաղուց եմ ճանաչում: Նա իմ ասելով ոչինչ չի անի: Մանուկյանը ինքնուրույն մարդ է եւ ունի ինքն իր ուղին, եւ ես ոչ մի կապ չունեմ իր նախաձեռնությունների հետ:

- Պարոն Զատուլին, բայց եթե անկեղծ լինենք, հիմնական դժգոհությունը ակումբի շուրջ ձեւավորվեց այն բանից հետո, երբ անցած տարի առաջին նիստի ժամանակ Երեւանում ներկա գտնվեց Ռոբերտ Քոչարյանը եւ ներկայացրեց իր գրած գիրքը: Այդ պահին բոլորը սկսեցին մտածել, որ «Լազարյան ակումբ»-ը ֆինանսավորվում է նրա կողմից եւ ստեղծվել է հանուն նրա «փրկության»:

-Ես մեկ անգամ եւս կկրկնեմ՝ հերքում եմ բոլոր այն խոսակցությունները, թե մեր Ակումբի գործունեությունը ֆինանսավորվում է Ռոբերտ Քոչարյանի կամ նրան մոտ կանգնած որեւէ այլ կառույցի կողմից: Դա փաստ է: Մենք դիմել ենք Ռուսաստանի հայ համայնքի եւ ռուսահայ ձեռներեցների օգնությանը: Ես արդեն հայտնել եմ այն մարդկանց անունները, ովքեր մեզ օգնում են՝ Սամվել Կարապետյան, Ռուբեն Վարդանյան, Սերգեյ Համբարձումյան, Կամո Ավագումյան: Նրանք մեր աշխատանքների տարբեր փուլերում տարբեր ձեւաչափերով օգնել են մեզ: Բացի դրանից, ես ուզում եմ ուշադրություն հրավիրել, որ մեր վերջին՝ երրորդ նիստի անցկացման համար մենք ստացել ենք գրանտ Ռուսաստանի նախագահի գրասենյակից: Մեզ ֆինանսավորում է Գազպրոմը եւ ԱՊՀ երկրների ինստիտուտը, որը ես ղեկավարում եմ: Ուզում եմ մեկ անգամ եւս ընդգծել՝ մենք մեր նիստին հրավիրել էինք Հայաստանի Հանրապետության բոլոր նախագահներին:

Ես մեկ անգամ եւս կուզենայի պարզաբանել: Չնայած այն բանին, որ ներքաղաքական սուր տարաձայնությունների ֆոնին ասածս առաջ է բերում որոշակի տարաձայնություններ, սակայն ես չեմ պատրաստվում զոհաբերել իմ ընկերներից կամ ծանոթներից որեւէ մեկին հենց միայն այն պատճառով, որ այս պահին տվյալ անձը իշխանությունների համար ցանկալի դեմք չի: Ես ինքս տարիներ շարունակ իշխանությունների համար ցանկալի դեմք չեմ եղել: 90-ականներին, ըստ էության, ես ընդիմության շարքերում եմ եղել, սակայն չեն դադարել ինձ հետ շփվել: Կարո՞ղ եմ արդյոք ես, լինելով պարկեշտ մարդ, ասել. «Գիտեք, այս պահին Ձեզ վատ են  վերաբերում, այդ իսկ պատճառով ես Ձեզ չեմ հրավիրում եւ ցանկալի է, որ մենք չլուսանկարվենք միասին»: Ես նման բան չեմ անի երբեք:

ՆԱԻՐԱ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆ

armtimes.com