80-ական թվականներին ականատես եմ եղել առաջին հայացքից զավեշտալի, բայց ներքին մեծ տխրություն ունեցող մի դեպքի: ժամադրվել էի ընկերոջս հետ եւ սպասում էի նրան ոչ անհայտ Լենինի անունը կրող պողոտայի փակ շուկային հարող մայթին: Այն տարիներին մեր հանրապետություն արտասահմանից այցելուներն այնքան շատ չէին, ինչպես մեր օրերում է, եւ նրանց նկատելը, հասկանալի է, դժվար չէր, մանավանդ որ իրենց հագուստ-կապուստով խիստ տարբերվում էին տեղացիներից: Նրանցից շատերի հագուստն ուղղակի նման էր ցնցոտիների: Ասում էինք՝ նրանք պրակտիկ են հագնվում:

Հայացքս դիմացի մայթին էր, որտեղից սպասում էի ընկերոջս: Նկատեցի, թե ինչպես «պրակտիկ» հագնված մի զույգ՝ աղջիկ ու տղա, մաղախ հիշեցնող ուսապարկերով, ձեռք-ձեռքի տված մայթից անցան մայրուղի: Նրանք կարծես ոչ թե ցանկանում էին հատել մեր գլխավոր քաղաքի գլխավոր մայրուղին, այլ ուղղակի զբոսնում էին պողոտայով ընթացող ավտոմեքենաների շարքերում: Երբ նրանք հատեցին փողոցը երկու մասի բաժանող լուսային բաժանարարը, նրանց ընդառաջ վազեց լավ հագնված մի երիտասարդ՝ միաժամանակ ձախ ձեռքով նշաններ անելով վարորդներին, կարծես նրանցից ներողություն խնդրելով: Հասավ նրանց, բռնեց տղայի օձիքից եւ սկսեց գոռգոռալով ինչ-որ բան ասել, բացատրել: Մեկ-երկու րոպե անց եռյակին միացավ միլիցիայի սերժանտը: Խումբը սկսեց մոտենալիմ մայթին: Իհարկե, չէի մոռացել, որ սպասում եմ ընկերոջս, բայց նաեւ ցանկանում էի իմանալ, թե գոռգոռացող երիտասարդն ինչ էր բացատրում օտարերկրացիներին: Մոտեցա, ինձ նման հետաքրքրասերները մեկ տասնյակից ավելի էին: Միլիցիայի սերժանտը հայրենասիրության դաս էր տալիս երիտասարդ մարդուն, որի ինքնասիրությունը վիրավորվել էր՝ տեսնելով, թե ինչպես են իր մայրաքաղաքի հետ վարվում նրան հյուր եկած օտարերկրացիները:

Օրենքի պաշտպանն օրինազանցներին բաց թողել, դրանք պաշտպանողի գլխին քարոզ էր կարդում:

Ինչու էր այդպես...

Զեյթունի հանրակացարանների մոտից հվանդանոց եմ գնում, ծանր հիվանդ ունենք: Ինձ հետ միկրոավտոբուս է բարձրանում երեք գեղեցկադեմ աղջիկ եւս: Դիմագծերից ենթադրում եմ, որ եվրոպական երկրներից են: Այնպես է ստացվում, որ նստում են իրարից հեռու: Նստելուն պես շարունակում են հավանաբար կիսատ մնացած զրույցը մայրենիով՝ այն էլ շատ բարձր տոնով: Հասկանալի է, իմ ուշքն ու միտքը հիվանդիս հետ է, բայց դրա հետ մեկտեղ սրանց վարվելաձեւը խորհել է տալիս: Եթե այս աղջիկներն ուսանելու են եկել Հայաստան, նշանակում է՝ մեր երկիրը նրանց հայրենիքին գերազանցում է գոնե կրթական մակարդակով, բայց հավանաբար ոչ միայն դրանով, իսկ սրանք իրենց պահում են այնպես, կարծես ավտոբուսում միայն երեքով են, ուրիշ մարդ չկա:

Դիպվածն ինձ հիշեցրեց այսօր արդեն Մաշտոցի անունը կրող պողոտայում տասնյակ տարիներ առաջ տեղի ունեցածը:

Նույնքան բարձր տոնով, ինչպես աղջիկներն էին խոսում, դիմում եմ ոչ թե նրանց, այլ կողքիս նստած տղամարդուն.

- Տեսնես իրենց երկրում սրանք իրենց այսպե՞ս կպահեն, կամ էլ կընդունե՞ն, որ օտարներն իրենց երկրում նման ձեւով հանդես գան:

Հարեւանս միայն ուսերը թոթովեց՝ ասել է թե՝ ինձ չի վերաբերվում:

Օտարերկրացի գեղեցկուհիների տհաճ շաղակրատանքի վերջը չէր երեւում: Ինձանից հետ նստած մի կին ձեռքը երկարեց նստատեղիս վրայով եւ բռնեց ինձանից առաջ նստած աղջկա ուսը, երեւի լավ էլ սեղմեց ու ասաց.

Ձեզ կարգին պահեք:

Հասկացան ու սսկվեցին: Ես մենակ չէի: Քիչ էր մնում այդ ձեռքը համբուրեմ:

Ինչու է այսպես...

Ֆրանցիսկոս պապն ասում է՝ պետք է կարողանալ հագնել ուրիշի կոշիկը, ու պարզաբանում՝ հագնել ուրիշի կոշիկը, նշանակում է զգալ այն ամբողջ տառապանքը, որ ապրել կամ ապրում է դրա տերը:

Այս բազմահարկ ու բազմապրոֆիլ հիվանդանոցի հարյուրավոր հիվանդներ յուրաքանչյուր օր հազարավոր այցելուներ են ունենում: Հիվանդանոցի շենքի ներսում մարդկային միանգամայն այլ հարաբերություններ, այլ բարքեր են, որոնք դրսի իրական կյանքի հետ կարծես ոչ մի կապ չունեն: Ոչ մի տեղ քեզ հրամայող կոչեր չկան՝ պահպանիր մաքրություն, բարձր չխոսել, չծխել, չաղմկել եւ այլն: Այստեղ յոլա են գնում առանց նման հուշումների: Յուրաքանչյուրի դեմքի վրա իրենց ցավն է, մի քիչ էլ՝ ուրիշինը: Մի քանի օր գնալ-գալուց հետո շատերն իրար դեմքով ճանաչում են, երբեմն էլ բարեւ են տալիս ու առնում: Իսկ երբ իրենց ցավը մի քիչ մեղմանում է՝ նաեւ հարցնում են դիմացինի հիվանդի վիճակից: Այստեղ կարողանում են հագնել ուրիշի կոշիկը ու եթե չեն էլ տանում դրա տիրոջ տառապանքի ամբողջ ծանրությունը, ապա գոնե զգում են այդ տառապանքի ցավը:

Դա մխիթարություն է, մեծ մխիթարություն…

Իսկ շենքի մուտքի լայն աստիճանավանդակից մի քանի քայլ այն կողմ իրար կպած հարյուրավոր ավտոմեքենաները, դար ու փոսերով, կարկատաններով ասֆալտապատ փողոցն ու մարդկանց գոռուն-գոչյունն է հիշեցնում, որ գտնվում ես ոչ թե միջնադարում, այլ 21-րդ դարի Երեւանում:

Ինչո՞ւ է այսպես:

Հիվանդին ընդունելուց հետո հարազատների հետ որոշ բացատրական աշխատանք են տանում հիվանդանոցի ներքին կարգ ու կանոնին վերաբերվող հարցերի շուրջ, մասնավորապես զգուշացնում են, որպեսզի բուժանձնակազմին, ծառայություններ մատուցողներին «շնորհակալություն» չհայտնենք, նրանք կատարում են իրենց աշխատանքը: Վերջում էլ զգուշացնում են, որ տեսախցիկներն ամեն ինչ ֆիքսում են: Եթե չենք ցանկանում, որ նրանք աշխատանքից ազատվեն, ավելի լավ կլինի ձեռնպահ մնալ նման փորձերից: Ամեն ինչ պարզ էր ու հասկանալի: Նման բարձր անունով ու բարձրակարգ հիվանդանոցին նմանատիպ երեւույթներն անհարիր են:

Մեր հիվանդին երրորդ օրը վերակենդանացման բաժնից տեղափոխեցին սովորական հիվանդասենյակ: Նա ոչ միայն քայլել, այլ նստել անգամ չէր կարողանում, իսկ խոսում էր դժվարությամբ:

Գիշերանոթի կարիք ուներ: Հայտնեցի հերթապահ քույրին:

- Թող սպասի, մաքրուհիները հինգ րոպեից կմոտենան (համաձայնեք, որ «թող սպասեն» հիմար ձեւակերպում է որեւէ շարժում կատարելու ոչ ունակ մարդու մասին): Հիվանդի հետ հինգ րոպեի փոխարեն 10 րոպե սպասելուց հետո նորից դիմեցի հերթապահ քույրին: Այս անգամ նա բարձր ձայնով, անուններ տալով կանչեց մաքրուհիներին: Եվս 10-15 րոպե, եւ հայտնվեցին նրանք ու իսկույն էլ ինձ հասկացրին, որ բաժնում միայն մեր հիվանդը չի, նրա նման շատերը կան: Ճիշտն ասած՝ դա ինձ հիշեցնել պետք չէր, ես դա գիտեի:

Գիշերանոթով մաքրուհին բարձրացրեց հիվանդի վերմակը եւ կարծես առաջին անգամ էր նման բան տեսնում՝ բայց նա արդեն արել ա… Մի խոսքով՝ այդ տանջալից օրվա ավարտին հարեւան հիվանդի խնամողն ինձ բարի խորհուրդ տվեց՝ հենց առավոտ կանուխ «շնորհակալություն» հայտնիր մաքրուհիներին: Բա տեսախցիկնե՞րը: Դրանք միայն միջանցքներում են: Երեւում է, փորձ ունի:

Հաջորդ առավոտյան հերթապահող մաքրուհիներից մեկին կանչեցի հիվանդասենյակ: Նախապես մտածել էի որտեղ հայտնել «շնորհակալությունը»՝ լվացարան-լոգարանում, զգուշությունը լավ բան է: Այդ ամբողջ ընթացքում աչքիս առաջ Մհեր Մկրտչյանի մարմնավորած հերոսն էր, որ ինստիտուտի ընդունելության քննության համար կաշառք տալու նպատակով դասախոսին քաղաքի կենտրոնից հետիոտն հասցնում է Մոնումենտ, բայց այդպես էլ չի կարողանում դա անել…

Կեսօրին մոտ հիվանդս մաքրուհիների օգնության կարիքն ունեցավ: Եկան: Նրանցից մեկը, որին առաջին անգամ էի տեսնում, ձեռքով ուժեղ խփեց սեղանին եւ համարյա գոռալով ասաց՝ մենք պատրաստ ենք (ինչին էին պատրաստ, ինչ էր ուզում ասել, չեմ հասկանում): Օգնության հասավ ընկերուհին. «Նա հազար դրամ է տվել»:

- Շատ էլ լավ է արել, - արձագանքեց շեֆը, եւ գործի անցան:

Դրանից հետո երկու շաբաթ էլ մնացինք հիվանդանոցում: Օրական հազար դրամը զգալիորեն թեթեւացնում էր հոգսս:

Ինչո՞ւ է այսպես:

Մեր հարեւանին դուրս են գրում, բուժումը պետք է տանը շարունակի: Դեղամիջոցները հիմնականում կաթիլային եղանակով է ստանում: Խնդրում է մինչեւ դուրս գրվելը վերջին նշանակումը հիվանդանոցում, բուժաշխատողների հսկողությամբ ստանա: Ասում են՝ չէ, տանը կստանաս: Կոտրած գթալի պես ես մեջ եմ ընկնում՝ բայց տանը նա կարող է այդ հնարավորությունները չունենալ: Պատասխանում են՝ հայ չի՞, մի բան կմտածի:

Ես դեռ չգիտեի, որ այդ կոտրած տաշտակի առաջ ես էլ եմ կանգնելու:

Ինչո՞ւ է այսպես...

ՌԵԴԻԿ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ