Հուլիսի 4-ից 14-ն անցկացվող Կապանի միջազգային երաժշտական փառատոնն ընդմիշտ կմնա Սյունիքի մարզի և մասնավորապես Կապանի հոգևոր-մշակութային պատմության մեջ:

Փառատոնի ընթացքի մասին ամենօրյա հրապարակումներից զատ՝ «Սյունյաց երկիրը» հանդիպումներ է ունենում փառատոնին մասնակցող երաժշտական խմբերի ղեկավարների, ճանաչված երաժիշտների հետ:

Հերթական հանդիպումը ժողգործիքների «Մենուա» խմբի ղեկավար Նորայր Քարտաշյանի հետ էր:

- Պարոն Քարտաշյան, մեր ընթերցողը նախևառաջ կուզենա ծանոթանալ Ձեզ հետ, խնդրեմ

- Ծնվել եմ 1967 թ. օգոստոսի 25-ին՝ Տավուշի շրջանի Այգեձոր գյուղում, տոհմիկ որմնադիրների ընտանիքում: 1977-1982 թթ. սովորել եմ Դիլիջանի Անդրեյ Բաբաևի անվան երաժշտական դպրոցի  կլարնետի դասարանում: 1982-1986 թթ. սովորել եմ Երևանի Առնո Բաբաջանյանի անվան երաժշտական ուսումնարանի դուդուկի բաժնում: Ուսմանը զուգընթաց ուսումնասիրել եմ հայկական ժողնվագարանները, մասնավորապես՝ հովվական բլուլը (սրինգ)՝ զարգացնելով և նոր շունչ հաղորդելով մոռացված գործիքին: Տիրապետում եմ հայկական ժողովրդական գործիքներին (բլուլ, դուդուկ, զուռնա, շվի, պկու, պարկապզուկ): 1990 թ. սկսած համագործակցում եմ տարբեր խմբերի և արտիստների հետ: Թողարկել եմ երեք ձայնասկավառակ՝ «Հին պատմություններ» (2005 թ.), «Ծառաստան» (2010 թ.), «Նորայր Քարտաշյան և Վան նախագիծ» (2012 թ.): Մի քանի տասնյակ ստեղծագործության հեղինակ եմ: 1988 թվականից դասավանդել եմ երաժշտական դպրոցներում՝ փոխանցելով գիտելիքներս երիտասարդներին: 2010 թ. հիմնադրել եմ «Վան Project» նվագախումբը և «Մենուա» խումբը: «Վան Project» խմբով կատարել եմ բանահավաք գործունեություն Արևմտյան Հայաստանի տարբեր շրջաններում՝ հավաքելով հայկական երաժշտություն: Վերականգնել եմ հայկական երկփող պարկապզուկը, որը ներդրվել է «Մենուա» խմբում: Հիմնական նպատակս է կորսված հայկական երաժշտության վերականգնումը և փոխանցումը երիտասարդ սերնդին:

- Իսկ հիմա ծանոթանանք ժողգործիքների «Մենուա» խմբին:

- «Մենուա» խումբը հիմնադրվել է 2010 թ.: Այն նպատակ ունի ներկայացնել հայկական գործիքային երաժշտության ավանդույթները՝ պրոֆեսիոնալ մեկնաբանությամբ: Իր նվագացանկում ներառել է հայկական ֆոլկլորային ստեղծագործություններ, նաև ստեղծագործություններս: Խումբը ներկայացնում է հայկական փողային նվագարանների հինգ ընտանիքը՝ դուդուկ, բլուլ, շվի, պարկապզուկ և զուռնա: Խմբի նպատակն է՝ լինել օրինակ երիտասարդ երաժիշտների համար, ովքեր ապագայում պիտի ներկայացնեն ազգային հարուստ երաժշտական ժառանգությունը:

Խմբում վեց հոգի ենք, օգտագործում ենք փողային գործիքներ, թավջութակ, հարվածային գործիք: Երգիչներ չունենք, սա զուտ գործիքային պրոֆեսիոնալ խումբ է:

- Ինչպե՞ս ընդգրկվեցիք Կապանի միջազգային երաժշտական փառատոնի ծրագրում:

- Ընկերներս դիմեցին, և ես առանց երկմտելու համաձայնվեցի, որովհետև սա առաջին փառատոնը չէ, նաև Արցախում ենք նման փառատոն կազմակերպել: Ինձ շահագրգռում է հանգամանքը, որ դրանով ծառայում եմ երկրիս, մեր երեխաներին: Ու նման փառատոների բազմիցս եմ մասնակցել, որոնց թվարկումը պատշաճ չեմ համարում:

Մի խոսքով՝ շատ եմ արել ու դեռ պետք է անեմ: Մտածում եմ՝ Բարձրյալը մեզ տվել է այդ շնորհն ու մենք էլ պարտավոր ենք այն փոխանցել երեխաներին, ծառայեցնել մարդկանց: Դա ամենակարևոր գաղափարն է, որով առաջնորդվում եմ: Այս փառատոնին մասնակցելու մոտիվն էլ դա է:

- Մեզ հետաքրքրեցին դուդուկի հետ կապված Ձեր որոնումները և, այսպես ասած, նորամուծությունները: Ի դեպ, վերջին տարիներին շատ ենք լսում դուդուկի հետ կապված բանավեճերի մասին՝ հարևան ազգերի հետ:

- Մենք կարող ենք բանավիճել բոլորի հետ և անընդհատ՝ ո՞վ է ստեղծել այդ գործիքը և այլն: Նրանք ասում են՝ հայերն են վերցրել մեզանից: Իմ կարծիքով ոչ միայն պետք չէ մտնել այդ բանավեճերի մեջ, այլև ուշադրություն չդարձնել ընդհանրապես: Պարզապես պետք է լավ նվագել այդ գործիքով: Մեր ազգը շատ լավ է նվագում դուդուկ գործիքի վրա, մեր կատարողական մակարդակը շատ անգամ բարձր է հարևան ազգերի ներկայացուցիչների կատարողական մակարդակից: Եվ այն տեղ չի թողնում   վիճելու նույնիսկ դուդուկի ծագումնաբանության շուրջ:

- Հայազգի դուդուկահարների մասին խոսելիս առաջին հերթին և ակամա հիշում ենք Վաչե Հովսեփյանի, Ջիվան Գասպարյանի բարձր անունները...

- Կարծում եմ՝ երաժշտության մեջ չի կարելի կատեգորիկ գնահատականներ տալ, որովհետև յուրաքանչյուր կատարող, յուրաքանչյուր վարպետ իր հոգեկան աշխարհն ունի: Իսկ հայ ժողովուրդն այդ ոլորտում լավ վարպետներ ունեցել է: Հին դուդուկահարներից կարող եմ նշել Մարգար Մարգարյանին, Լևոն Մադոյանին... Իրենք կատարելագործել և բարձրացրել են այդ արվեստը, ինչն էլ նպաստել է, որ մյուսներն իրենց լսելով առաջ գնան:

Այո, Վաչե Հովսեփյան, Ջիվան Գասպարյան, Գեորգի Մինասով... Այս վարպետներից յուրաքանչյուրը շատ մեծ գործ է կատարել տվյալ ոլորտում, բայց  ոճային տարբերություններ ունեին՝ երաժշտական իմաստով: Եվ յուրաքանչյուրն իր գեղեցիկ նկարագրով մտել է հայկական երաժշտության պատմության մեջ: Բոլորը փայլում են իրենց յուրովի գույներով...

- Կարո՞ղ ենք փաստել, որ գեղեցիկ այդ ավանդույթները շարունակվում են նորօրյա դրսևորումներով:

- Այո, այդպես է: Ունենք բավականին լավ երիտասարդներ, որոնց կատարողական մակարդակն ասվածի վկայությունն է:

Ես, օրինակ, երբ սկսել եմ նվագել, դասեր եմ առել 20 և ավելի  վարպետից: Այսօրվա սկսնակն ավելի շատ վարպետների է ունկնդրում, ավելի շատ տեղեկացված է: Ունենք շատ լավ վարպետներ, ամեն մեկն՝ իր ոճով: Այսինքն՝ երեխան ունկնդրելով՝ ընտրություն անելու, կողմնորոշվելու լայն հնարավորություններ ունի:

- Ձեր խմբի նվագացանկի մասին, ի՞նչ սկզբունքով եք ձևավորում, ազգային-համամարդկային արժեքների հանդեպ Ձեր վերաբերմունքը:

- Ազգայինը դա մեր արմատն է՝ առանց որի չես կարող ոչինչ անել: Բայց այսօրվա իրողությունները չեն կարող անդրադարձներ չունենալ մեր մտածելակերպի վրա: Դրա համար էլ դուդուկներ ստեղծեցի, որպեսզի դրանք բազմաձայն հնչեն, ինչի շնորհիվ մեր երաժշտությունը հնչեղության նոր տարրեր է պարունակում: Արդյունքում՝ այսօր միայն ավանդական երաժշտություն չենք նվագում, այլ նաև պրոֆեսիոնալ ժամանակակից երաժշտություն: Նպատակն այս է՝ նոր շունչ, նոր մոտեցում, նոր միտք մատուցել եկող սերունդներին:

Ժողովրդական գործիքներ-ոչ ժողովրդական գործիքներ. դրանց ավանդական սահմաններն էլ, կարծեք, ջնջված են, որովհետև նվագում ենք գործեր, որոնք ժամանակակից են երաժշտական հնչեղությամբ, իսկ եթե դատենք ավանդական չափանիշներով, ապա ժողովրդական չեն:

- Ձեր պատասխաններից վերստին եզրակացնում ենք՝ երաժշտությունը զարգացող «օրգանիզմ» է, ինչը Ձեզ մղում է ժամանակակից շունչ տալ երաժշտությանը:

- Եթե անդրադառնանք երկու հարյուր և ավելի տարիներ առաջ գոյություն ունեցած միջավայրին, ապա Արևելյան Հայաստանն ամբողջապես մտնում էր Պարսկաստանի կազմի մեջ, նաև մշակութային տեսակետից: Եվ, բնականաբար, դա իր ազդեցությունն է ունեցել մեր երաժշտական արվեստի վրա: Հետո միացանք ռուսական կայսրությանը, որի մշակութային ազդեցությունը նույնպես կար ու կա: Այդ ազդեցություններն արտացոլվեցին երաժշտական ամենատարբեր ոլորտներում ու տարբեր ձևերով: Այսինքն ժամանակը և միջավայրը չեն կարող ազդեցություն չունենալ երաժշտական արվեստի վրա:

Օրինակ, մեր «ռաբիս»-ը պարսկական երաժշտության ինտերպրետացիա է...

Կոմիտասը գնաց և բանահավաքչություն արեց, մեր երգարվեստի ընդերքից պեղումներ արեց ու ֆիքսեց նոտաներով, որի շնորհիվ մեծ քանակությամբ երգեր փրկվեցին կորստից...

Այսօրվա իրողություններն էլ իրենց ազդեցությունն ունեն...

- Ժամանակակից երաժշտություն, տեխնիկական նոր հնարավորություններ, բայց արդյո՞ք նոր ստեղծվող երաժշտական գործերը տեղավորվում են մեր դավանած արժեքային համակարգում:

- Հարցիդ հարցով պատասխանեմ. ինչո՞ւ Ռուսաստանից երբ  երգիչ է գալիս ու դահլիճները լցվում են, իսկ Ռուբեն Հախվերդյանի համերգը, օրինակ, չի կարող նման հետաքրքրության արժանանալ, և դա այն դեպքում, երբ Ռուբեն Հախվերդյանի արվեստն արժեք է: Նույն վերաբերմունքը կարող եք տեսնել նաև մյուս կատարողների համերգների դեպքում:

Հիմա՝ որքանո՞վ է այդ իրողությունը համապատասխանում մեր արժեքային համակարգին:

Այո, նորի մեջ ամեն ինչ չէ, որ կարող է արժեք լինել մեզ համար, բայց, հավատացեք, մնայուն արժեքներ նույնպես ստեղծվում են. դրանք դասականի տիրույթում են, ազգային արվեստի դաշտում են...

Կան, իհարկե, «սեզոնային» երգեր. կկատարվեն վեց ամիս, երկու տարի... և դուրս կմղվեն մարդկանց հիշողությունից:

- Իրական արվեստը և շոու-բիզնեսը, կարծեք, մրցույթի մեջ են: Կարողանո՞ւմ եք գործիքային խմբով այդ մրցույթին դիմանալ:

- Մենք նվագում ենք սպեցիֆիկ երաժշտություն, որը, բնականաբար, հաշվարկված չէ մեծ լսարանի համար. ովքեր հասկանում են՝ շատ լավ, ովքեր չեն հասկանում՝ կաճեն և ժամանակի ընթացքում կհասկանան:

Շոու-բիզնեսի ոլորտում մենք մրցակցելու խնդիր չունենք...

Նորից ասեմ՝ սպեցիֆիկ երաժշտությունը հաշվարկված չէ մեծ լսարանի համար, բայց այս դեպքում քո ազգային մշակույթը պահելու խնդիր է առաջանում, այլապես «մետրոպոլիայի» արվեստը կշարունակի դոմինանտ լինել: Ասել է թե՝ ազգային մշակույթը պահելու և զարգացնելու համար պետական հովանավորություն պետք է լինի, այլապես խնդիրներ կունենանք…

Դժվար է պատկերացնել, որ սիմֆոնիկ նվագախումբը, օրինակ, կարող է գործել առանց պետական դոտացիայի, նույն մոտեցումը պետք է լինի մի շարք այլ խմբերի հանդեպ:

- Ենթադրում ենք՝ Ձեր գլխավորած խումբն էլ պետական հովանավորության կարիք ունի:

- «Մենուա» անսամբլը պետական աջակցություն կամ հովանավորություն չի ստանում, մեր գործունեությունը հիմնված է մարդկային նախաձեռնությունների վրա, և ես դա նորմալ եմ համարում: Ի վերջո, եթե հետադարձ հայացք ձգենք, արվեստի ոլորտի շատ-շատ լավ գործեր հիմնված են եղել ու հիմնված են անհատների նախաձեռնության վրա:

 Երբ պետությունը չի կարողանում արժեհամակարգ ձևավորող խմբերին աջակցություն  ցույց տալ, ապա ծնվում են անհատներ...

- Հասցնո՞ւմ եք մասնակցել փառատոների-մրցույթների՝ հանրապետության կամ աշխարհի մասշտաբով:

- Վերջին անգամ «Մենուա» խմբով ընտրվել ենք աշխարհի լավագույն 50 խմբերի մեջ. մասնակցում էինք գերմանացիների հիմնադրած «World music expo» ցուցահանդեսին: Դա 2018 թվականին էր:

- Ի՞նչ նախագծեր կամ ծրագրեր ունեք առաջիկա ժամանակաշրջանի համար:

- Եվ «Մենուա» խումբը, և իմ կողմից հիմնադրված «Վան» նախագիծը (հիմնադրված 2009 թվականին) դրսի հետ կապված բազմաթիվ ծրագրեր ունեն:

 «Վան» խմբում ունենք ոչ միայն գործիքային մաս, այլև երգիչ-երգչուհիներ: Խմբում սերնդափոխություն է տեղի ունեցել, և առաջիկայում սկսում եմ «Վան»-ի նոր նախագծի մեկնարկը:

- Փորձենք եզրափակել մեր զրույցը՝ կապանյան ՁԵր տպավորությունները լսելով:

- Հուլիսի 4-ից Կապանում եմ: Առաջին անգամ Կապանն ինձ գերել է դեռևս 1991-ին: Երևանի բարբառով չեն խոսում, ինքնատիպություն կա, ժողովուրդը բարի է, հյուրընկալ, ակտիվ մշակութային կյանք կա...

Այս օրերին մի քանի անգամ հավաքել եմ երիտասարդների, երեխաների, նաև երաժշտության ուսուցիչների խմբեր ու վարպետաց դասեր անցկացրել:

Կարծում եմ՝ նման դասերը չափազանց կարևոր են բոլոր այն բնակավայրերում, որոնք հեռու են մայրաքաղաքից: Նույնը՝ Սփյուռքի, Արցախի պարագայում:

Սիրում եմ մանկապարտեզներ, դպրոցներ այցելել և նվագել երեխաների համար, երեխաներին գործիքների հետ ծանոթացնել. դա իմ տարերքն է, փոքրիկներին ավելի շատ եմ սիրում, քան մեծերին:

Եվ, ի վերջո, Ջիվանին է ասում՝ «Երկիրը ուսյալ զավակին է փայփայում մոր պես, անկիրթ ցեղերը թափառական՝ կուգան ու կերթան»: Սյունիքի հերոսական ժողովուրդն իր ապրած կյանքով ծանոթ է այդ իմաստնությանը: Մեր հարևան անկիրթ ցեղերին նաև մշակութային զենքով պետք է դիմակայենք: Հենց այդ նպատակն է հետապնդում նաև Կապանի միջազգային երաժշտական փառատոնը, որը, հիրավի, մեծ իրադարձություն է ոչ միայն Կապանի և Սյունիքի, այլև Հայաստանի մշակութային կյանքում:

Հարցազրույցը՝

Սամվել Ալեքսանյանի

07.07.2023