Ինչպես արդեն նշել ենք, հոկտեմբերի 14-ին Վենետիկի հանձնաժողովի պաշտոնական կայքում հրապարակվել է Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքը Ստամբուլյան կոնվենցիայի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության վերաբերյալ, որը մինչ օրս՝ ավելի քան 1 ամիս անց, չի թարգմանվել հայերենով` չնայած ՀՀ Արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանի հավաստիացումներին, որ կարծիքը հրապարակվելուն պես այն կթարգմանվի հայերեն։

Ավելի քան ակնհայտ է, որ Արդարադատության նախարարությանը ավելի քան 1 ամիս անհրաժեշտ չէ 23 էջ պարունակող կարծիքը թարգմանելու համար։ Ուստի հարց է առաջանում, թե ինչու՞ մինչ այս պահը չի հրապարակվում Ստամբուլյան կոնվենցիայի ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության վերաբերյալ դրական եզրակացությամբ կարծիքը։

Խնդիրը պայմանավորված է կարծիքում տեղ գտած մի շարք վիճահարույց դրույթներով և Վենետիկի հանձնաժողովի կողմից արված հատուկ շեշտադրումներով, որոնք, ենթադրում ենք, Կառավարության, մասնավորապես` Արայիկ Հարությունյանի շուրջ առաջացած աղմուկի պայմաններում նախարարությունը չի ցանկանում հանրայնացնել։

AntiFake.am-ը ձեռնամուխ է եղել կարծիքում տեղ գտած վիճահարույց դրույթների թարգմանությանը, որոնք ներկայացնում ենք ստորև։

Նախ նշենք, որ Վենետիկի հանձնաժողովը հատուկ կարծիքն արտահայտել է այն հարցերի շրջանակներում, որոնք առաջադրել է ՀՀ արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանը։ Վենետիկի հանձնաժողովը հատուկ շեշտել է, որ գնահատականներ տալիս այդ հարցերի շրջանակներից դուրս չի եկել։ Այսպես.

Այս համատեքստում բարձրացված հիմնական հարցերն են.

ա) Ստամբուլան կոնվենցիան անհրաժեշտ չէ.

բ) Ստամբուլյան կոնվենցիան պարունակում է որոշակի տերմիններ և հասկացություններ, որոնք հակասում են քննարկվող երկրի ազգային սահմանադրությամբ ամրագրված պայմաններին և հասկացություններին.

գ) Ստամբուլան կոնվենցիան կհանգեցնի օրենսդրական փոփոխությունների, որոնք կհակասեն քննարկվող երկրի ազգային սահմանադրությանը.

դ) Ստամբուլյան կոնվենցիան ներմուծում է գերհզոր իրավասություններ ունեցող մարմին.

ե) Ստամբուլյան կոնվենցիան նոր պարտավորություններ է բերում ապաստան տրամադրելու օրենսդրության ոլորտում:

23. 3-րդ հոդվածի (գ) մասում սեռի տերմինը սահմանելով` Ստամբուլյան կոնվենցիան ընդունում է, որ կանանց նկատմամբ բռնությունը ոչ միայն բխում է տղամարդկանց և կանանց միջև կենսաբանական տարբերություններից, այսինքն ՝ սեռից, այլ հիմնականում բխում  է «սոցիալական կառուցվածքային դերերից», վարքից և հատկանիշներից, որոնք տվյալ հասարակությունը համապատասխան է համարում կանանց և տղամարդկանց համար»: Նման կարծրատիպային գենդերային դերերը նպաստում են հասարակության մեջ կանանց ենթակայության կարգավիճակի  և կարող են հանգեցնել կանանց նկատմամբ վնասակար պրակտիկայի և բռնությունը ընդունելի դարձնելուն մասնավոր ու հասարակական ոլորտներում:

24. Սեռի և գենդերի հիմքով կանանց խտրականության արգելքը ճանաչվել է մարդու իրավունքների բազմաթիվ պայմանագրերով: Արդյունքում, գենդեր տերմինը, ինչպես նաև գենդերային կարծրատիպերի հիմքով պատճառված վնասը ճանաչվել են ՄԱԿ-ի մի շարք պայմանագրային մարմինների, ինչպես նաև` ՄԻԵԴ-ի կողմից: Ըստ CEDAW կոմիտեի` գենդեր տերմինը վերաբերում է «կանանց և տղամարդկանց «սոցիալապես կառուցված ինքնություններին, հատկանիշներին և դերերին, ինչպես նաև` բիոլոգիական տարբերություններով պայմանավորված հասարակության սոցիալական և մշակութային նշանակությանը, ինչը հանգեցնում է կանանց և տղամարդկանց միջև հիերարխիկ հարաբերությունների, ինչպես նաև տարանջատում է որպես ուժով և իրավունքներով օժտված տղամարդկանց և առավելություն չունեցող կանանց»:

25. Գենդերային վնասակար կարծրատիպերի դեմ պայքարի համար, CEDAW- ի 5-րդ հոդվածը և, ավելի քիչ չափով, CEDAW- ի 2-րդ (f) հոդվածը մասնակից պետությունների համար ստեղծում են հստակ պարտավորություններ՝ ձեռնարկելու համապատասխան միջոցներ այդպիսի սոցիալական և մշակութային օրինաչափությունները վերացնելու համար: Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների հանձնաժողովը (այսուհետ՝ «ՏՍՄԻՀ») նույնպես նշել է, որ սեռը «ազդում է տղամարդկանց և կանանց` իրենց հավասար իրավունքներից օգտվելու հնարավության վրա»: ՏՍՄԻՀ-ի խոսքերով` սեռի հասկացությունը ներառում է «մշակութային ակնկալիքներ և ենթադրություններ կանանց և տղամարդկանց պահվածքի, վերաբերմունքի, անհատականության առանձնահատկությունների և ֆիզիկական և մտավոր կարողությունների մասին՝ հիմնված բացառապես տղամարդկանց կամ կանանց ինքնության վրա»: Նմանատիպ մոտեցում ենք գտնում Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի ընդհանուր մեկնաբանության մեջ տղամարդկանց և կանանց միջև հավասարության մասին, որում շեշտվում է, որ «ամբողջ աշխարհում կանանց կողմից իրենց իրավունքներից օգտվելիս անհավասարությունը խորապես ներդրված է ավանդույթների, պատմության և մշակույթի մեջ` ներառյալ կրոնական վերաբերմունքը: »:

27. Ի լրումն կանանց նկատմամբ բռնություն տերմինի սահմանմանը` Ստամբուլյան կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի «բ» մասը նախատեսում է նաև ընտանեկան բռնության հասկացության սահմանում: Համապատասխանաբար, ընտանեկան բռնությունը վերաբերում է «ֆիզիկական, սեռական, հոգեբանական կամ տնտեսական բռնության բոլոր գործողություններին, որոնք տեղի են ունենում ընտանիքի կամ ընտանեկան միավորի ներսում, կամ նախկին կամ ներկա ամուսինների կամ զուգընկերների միջև»: Ընտանեկան բռնության գենդերային չեզոք սահմանումը ընդունում է, որ տղամարդիկ, երեխան, նաև տարեցները կարող են լինել ընտանեկան բռնության զոհ:  Այնուամենայնիվ, ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ ընտանեկան բռնության հետևանքով տուժածների մեծամասնությունը կանայք են: Ուստի ընտանեկան բռնությունը բռնության մեկ այլ ձև է, որը հստակ գենդերային բնույթ է կրում:

28. Ստամբուլյան կոնվենցիան պայքարում է ընտանեկան բռնության դեմ` անկախ ընտանիքից կամ ընտանեկան միջավայրից, որտեղ այն տեղի է ունենում: Ընտանեկան բռնությունը կարող է հանգեցնել ինտիմ զուգընկերների միջև բռնությունների, ներկայիս կամ նախկին ամուսինների և համատեղ ապրող զուգընկերների միջև, ինչպես նաև տարբեր սերունդների երկու կամ ավելի ընտանիքների անդամների միջև սերունդների միջև բռնություն գործադրել: Քանի որ դրա նպատակը կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության դեմ պայքարն է, որտեղ էլ որ դա տեղի ունենա, Ստամբուլյան կոնվենցիան չի սահմանափակում դրա կիրառումը օրինական ամուսնացած զուգընկերներով, այլ այն տարածվում է բոլոր զուգընկերների վրա` անկախ նրանից` ամուսնացած են, թե ոչ, անկախ նրանց նույն կամ տարբեր սեռի ներկայացուցիչներ լինելուց: Զոհերի ոչ մի խմբավորում չի բացառվում պաշտպանությունից` նրանց ընտանեկան կարգավիճակի կամ Կոնվենցիայով նախատեսված խտրականության այլ հիմքերով:

31. Ստամբուլյան կոնվենցիան ապահովում է պաշտպանություն խտրականությունից՝ առանց հիմքերի սահմանափակման՝ ներառյալ գենդերային ինքնությունը և սեռական կողմնորոշումը:  Ստամբուլյան կոնվենցիայի դրույթները կիրառելով առանց խտրականության ՝ գենդերային ինքնության և սեռական կողմնորոշման հիմքերով` Կոնվենցիան ընդունում է, որ յուրաքանչյուրը կարող է լինել ընտանեկան բռնության զոհ:

33. ՄԻԵԴ-ն իր մեկնաբանության մեջ թույլ է տալիս դիմորդներին, որոնք խտրականության են ենթարկվում իրենց սեռական կողմնորոշման և (կամ) գենդերային ինքնության հիման վրա, հղում անել ՄԻԵԴ խախտված 14-րդ հոդվածի վրա` ՄԻԵԴ-ի մեկ այլ էական իրավունքի հետ միասին:

35. Մարդու իրավունքների հանձնաժողովը, իր հերթին, գտել է, որ 2-րդ հոդվածի 1-ին մասով և ICCPR 26-րդ հոդվածով «սեռ»-ին հղում անելը ներառում է նաև սեռական կողմնորոշումը:  Իր իրավասության շրջանակներում Մարդու իրավունքների հանձնաժողովը գտնում է, որ մասնակից պետությունները պետք է ապահովեն, որ իրենց տարածքում գտնվող բոլոր անձինք օգտվեն ICCPR-ով ամրագրված իրավունքներից, ինչպես նաև օրենքի առջև հավասար պաշտպանության իրավունքից` առանց որևէ խտրականության ենթարկվելու՝ ներառյալ սեռական կողմնորոշումը (հոդված 2 (1) և 26-րդ հոդված)։

36. CESCR-ն ընդունել է տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների խտրականության վերաբերյալ ընդհանուր մեկնաբանություն, որում ճանաչվում է, որ անձի ICESCR-ի իրավունքներից օգտվելը չի կարող սահմանափակվել նրա սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հիման վրա: CESCR– ը հստակ ընդունել է, որ ICESCR- ի 2-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «այլ կարգավիճակի» չափանիշները ներառում են սեռական կողմնորոշում և գենդերային ինքնություն: Որպես հետևանք, անձի սեռական կողմնորոշումը կամ գենդերային ինքնությունը ICESCR- ի 2-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված խտրականության արգելված հիմքերի թվում է:

37. Ի վերջո, UNCAT-ի ներքո ստանձնած պարտավորությունների կատարման վերաբերյալ մասնակից պետությունները պետք է ապահովեն, որ UNCAT-ը կիրառվի բոլոր անձանց համար՝ անկախ նրանց սեռական կողմնորոշումից կամ տրանսգենդերային ինքնությունից:

45. … Այն նաև եվրոպական առաջին գործիքն է, որն այս երևույթները բացահայտորեն կապում է գենդերային վնասակար կարծրատիպերի հետ: Վերջապես, այն ստեղծում է նոր միջազգային մարմին (GREVIO - տե՛ս VD, ստորև) նման միջոցառումների իրականացումը վերահսկելու համար: Ստամբուլյան կոնվենցիայի վավերացումը, որպես լրացում այս «գործիքով» պահպանվող արժեքների նկատմամբ նորմատիվ պարտավորությունների ստանձնմանը, այսուհետ Կոնվենցիայի կողմ հանդիսացող պետությունների համար նաև որոշակի նոր միջոցներ գործի դնելու պարտավորություն է սահմանում և պետությունը ենթարկում է ԳՐԵՎԻՈ-յի մոնիթորինգային ընթացակարգին: Հենց այս նոր տարրերն են քննարկումների առարկա եղել Ստամբուլյան կոնվենցիայի հետ կապված:

62. … Այն նաև խրախուսում է պետություններին լուծել կանանց նկատմամբ բռնության կառուցվածքային պատճառները՝ ձեռնարկելով «անհրաժեշտ միջոցներ կանանց և տղամարդկանց սոցիալական և մշակութային վարքագծի փոփոխությունները խթանելու համար՝ կանխելով կանխակալությունները, սովորույթները, ավանդույթները և մնացած բոլոր փորձերը, որոնք հիմնված են կանանց թերարժեքության գաղափարի կամ կանանց և տղամարդկանց կարծրատիպային դերերի վրա »։

Կոնվենցիան պարզապես հաստատում է, որ գենդերային ինքնությունը տեղ է գտնում սեռի, գենդերի, ռասայի, գույնի, լեզվի, կրոնի, քաղաքական կամ այլ կարծիքի, ազգային կամ սոցիալական ծագման, ազգային փոքրամասնության հետ ասոցիացիայի, ունեցվածքի, ծննդյան, սեռական կողմնորոշման, տարիքի, առողջության վիճակի, անաշխատունակությանը, ամուսնական կարգավիճակի, գաղթականի կամ փախստականի կարգավիճակի կամ այլ կարգավիճակով պայմանավորված` խտրականության արգելքի հիմքերի շարքում: Սա նշանակում է, որ անհատին չի կարող մերժվել բռնությունից պաշտպանել կամ զոհի կարգավիճակ տրամադրել, և մերժել այդ կարգավիճակից բխող իրավունքները՝ իր գենդերային ինքնության պատճառով: Գենդերակիր (non-binary), տրանսգենդեր, տրանսսեքսուալ և այլ անձինք այս առումով ունեն նույն իրավունքներն, ինչ և ցանկացած այլ անձ։

66. … Չնայած գենդերային ինքնությունը բացահայտորեն չի նշվում արգելված հիմքերի շարքում, սակայն Հայաստանի Սահմանադրական դատարանը կարող է հիմնավորված համարել, որ այն գտնվում է «այլ անձնական հանգամանքների տակ»: Դժվար է տեսնել, թե ինչպես կարելի է հակասահմանադրական համարել գենդերային ինքնության հիման վրա խտրականության արգելումը բռնությունից պաշտպանվածության ոլորտում, և, հավանաբար, գրեթե բոլոր մյուս ոլորտներում: Շատ ավելի հեշտ է տեսնել, թե ինչպես դա կարող էր տեղի ունենալ հակառակ իրավիճակում (եթե բռնությունից պաշտպանվածությունըչի տրվել որոշակի անձանց իրենց գենդերային ինքնության պատճառով)։

99. … Բացատրական զեկույցի 313-րդ կետը հստակորեն սահմանում է, որ պետությունները «ցանկության դեպքում» կարող են ընդլայնել Կոնվենցիայի մեկնաբանությունը այն գեյերի, լեսբուհիների, բիսեքսուալների կամ տրանսգենդերների  նկատմամբ, ովքեր նույնպես կարող են բախվել գենդերային հետապնդումների և բռնությունների որոշ ձևերի:

Այսպիսով, թարգմանելով Ստամբուլյան կոնվենցիայի վերաբերյալ Վենետիկի հանձնաժողովի հատուկ կարծիքի վիճահարույց հատվածները` գալիս ենք այն եզրակացության, որ, այնուամենայնիվ, Կոնվենցիան պարունակում է դրույթներ, իրավակարգավորումներ, որոնք, ճիշտ է, քողակվում են բռնության բացառության և խտրականության արգելքի քողի ներքո, սակայն իրականում իրենց մեջ թաքնված վտանգներ են պարունակում, քանի որ մի շարք առանցքային պարտականություններ, ինչպիսիք են՝ ԼԳԲՏ անձանց մասով ներպետական օրենադրության փոփոխությունը, դպրոցներում համապատասխան  դասաժամերի ընտրման և դրանց մատուցման ձևը, թողնվում է պետության հայեցողությանը և հատկապես այն ժամանակաշրջանում, երբ երկրի վարչապետը և իշխող ուժը իրենց աջակցությունն են հայտնում ԼԳԲՏ անձանց, ընդ որում` իշխող ուժի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ տարիներ շարունակ սնվել են այնպիսի օտարերկրյա հիմնադրամների կողմից, որոնք իրենց ստեղծման օրվանից զբաղվել են ԼԳԲՏ անձանց ուռճացված քարոզով:

Հեղինակ՝ Վլադիմիր Մկրտչյան