Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հունվարի 10-ին հարցազրույց տվեց ադրբեջանական լրատվամիջոցներին, որի ընթացքում աղմկահարույց բազմաթիվ հայտարարություններ արեց։ Ալիևի հարցազրույցը բուռն արձագանքի արժանացավ Հայաստանում։ Նրան օրեր անց հրապարակայնորեն արձագանքեց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝ նշելով, որ Բաքվից հնչող հայտարարությունները լրջագույն հարված են խաղաղության գործընթացին։

Ադրբեջանի նախագահը հարցազրույցի ընթացքում մեծ հաշվով ընդամենը կրկնեց այն թեզերը, որոնք վերջին ամիսների ընթացքում հնչեցվում էին Բաքվի պաշտոնական և ոչ պաշտոնական խոսնակների կողմից։ Այնուամենայնիվ, այս հարցազրույցի կարևորությունն այն է, որ Ադրբեջանի առաջնորդը հայտնի որոշ հանգամանքների մասին առաջին անգամ խոսեց ուղիղ տեքստով։

Ալիևի արած ակնառու հայտարարություններն առնչվում էին խաղաղության գործընթացի երեք կարևոր ուղղությունների՝ սահմանային փաթեթ, ապաշրջափակում և պայմանագրի իմպլեմենտացիայի մեխանիզմ կամ երաշխավորի ինստիտուտ։

Սահմանային փաթեթի վերաբերյալ Ալիևը հաստատեց այն թեզը, որը վերջին շաբաթների ընթացքում առաջ էր քաշվում խաղաղության գործընթացի մեջ ներգրավված ադրբեջանցի այլ պաշտոնյաների կողմից՝ սահմանազատման գործընթացի շուրջ պայմանավորվածությունները պետք է տարանջատել խաղաղության պայմանագրի շուրջ ընթացող բանակցություններից։

Ալիևն ուղիղ տեքստով հայտարարեց նաև, որ 1970-ականների ԽՍՀՄ զինված ուժերի գլխավոր շտաբի քարտեզները չեն կարող սահմանազատման գործընթացի հիմքը դառնալ։ Երկարատև դադարից հետո Ալիևը հայտարարեց նաև այս գործընթացում պատմական քարտեզների օգտագործման անհրաժեշտության մասին և առաջին անգամ պարզաբանեց, որ խոսքը կա՛մ Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջին հանրապետությունների շրջանի, կա՛մ էլ երկու երկրների խորհրդայնացման ժամանակահատվածի քարտեզների մասին է։

Ալիևը հրապարակայնորեն հնչեցրեց նաև սահմանային փաթեթին առնչվող մեկ այլ պահանջ, որը հավանաբար հայկական կողմին է փոխանցվել նաև փակ ձևաչափով։ Խոսքը ԽՍՀՄ փլուզումից առաջ Ադրբեջանական ԽՍՀ տարածքում ներառված ութ գյուղերից չորս ոչ անկլավային գյուղերի վերադարձի մասին է։ Այստեղ տեսնում ենք, որ Ադրբեջանը Հայաստանի վերահսկողության տակ գտնվող ութ գյուղերի խնդիրը բաժանել է երկու մասի։ Ոչ անկլավային գյուղերի վերադարձը Ադրբեջանի հայելային պահանջն է Հայաստանին։ Այն նպատակ է հետապնդում չեզոքացնել 2021 և 2022 թվականներին Հայաստանի օկուպացված տարածքներից ադրբեջանական զորքերի հետքաշման հարցը։ Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը որևէ պարագայում չի պատրաստվում լքել այդ տարածքները։

Ալիևի առանցքային մյուս հայտարարությունն առնչվում էր ապաշրջափակման թեմային։ Ադրբեջանի նախագահն ավելի հստակ կրկնեց նախկինում արված իր հայտարարությունն այն մասին, որ կա՛մ մայրցամաքային Ադրբեջանը Մեղրիով Նախիջևանին կապող հաղորդակցությունը գործելու է առանց մաքսային ու սահմանային վերահսկողության, կա՛մ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև որևէ հաղորդակցություն ընդհանրապես չի բացվելու։ Հատկանշական է, որ Ալիևը վերջին ամիսների ընթացքում առաջին անգամ խոսեց այդ երթուղու վրա անվտանգության ապահովման անհրաժեշտության մասին՝ հղում անելով 2020-ի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությանը, այսինքն՝ ռուսական ներկայության անհրաժեշտությանը։

Խաղաղության պայմանագրի հետ ուղղակի առնչություն ունեցող մյուս խնդիրը, որին անդրադարձ կատարեց Ալիևը, այսպես կոչված երաշխավորի ինստիտուտն է։ Ադրբեջանի նախագահն այս հարցում ևս ավելի հստակ ու ուղիղ տեքստով հնչեցրեց այն, ինչ մինչ այդ հայտարարում էին Բաքվի ոչ պաշտոնական խոսնակները փորձագիտական դաշտից։ Ադրբեջանը փաստացիորեն հրաժարվում է այդ մեխանիզմը ներառել փաստաթղթի մեջ և բացառում է երրորդ կողմերի ներգրավվածությունը խաղաղության պայմանագրի հետ առնչություն ունեցող հարցերում։

Ադրբեջանում իշխանամերձ փորձագետներն այս դիրքորոշման համար նոր հիմնավորում են գտել՝ խաղաղության պայմանագիրը չպետք է խախտի աշխարհաքաղաքական բալանսը Հարավային Կովկասում և գործիք դառնա Արևմուտք-Ռուսաստան դիմակայության մեջ։ Սա հետաքրքրական հիմնավորում է այն առումով, որ Հայաստանի իշխանությունները, արևմտյան հովանու ներքո խաղաղության գործընթացի մեջ ներգրավվելով, համոզված էին, որ Երևանն ու Բաքուն ունեն Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս մղելու ընդհանուր շահ։ Դիվանագիտական այս դիլետանտության հետևանքն այն է, որ Ադրբեջանը Ռուսաստանի լռելյայն համաձայնությամբ հայաթափել է Արցախը, արևմտյան հարթակներից մաքսիմալ դիվիդենտներ ստանալուց հետո Արևմուտքին զրկել է բանակցային գործընթացում առանցքային դերից, իսկ այժմ խոսում է տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական բալանսը խախտելու անթույլատրելիության մասին։

Բանակցային գործընթացին ուղղակի առնչություն ունեցող հայտարարություններից բացի Ալիևը հարցազրույցի ընթացքում շատ ավելի օդիոզ ու մաքսիմալիստական հայտարարություններ է արել։ Ու այս ամենը տեղի է ունենում մի ժամանակահատվածում, երբ թե՛ Բաքուն, թե՛ Երևանը խոսում են բանակցություններում առաջընթացի մասին։ Սա նշանակո՞ւմ է արդոք, որ Բաքուն խոչընդոտում է բանակցային գործընթացը և չի ցանկանում փաստաթուղթ ստորագրել մոտակա ամիսների ընթացքում։ Դա այդքան էլ միանշանակ չէ։ Պարզապես Ալիևի պատկերացրած խաղաղությունը տարբերվում է Հայաստանի իշխող ուժի պատկերացումներից։

Ալիևը վերջին տարիների ընթացքում բազմիցս հայտարարել է, որ Հայաստանը պարտվել է պատերազմում և պետք է պարզապես ընդունի Ադրբեջանի բոլոր պահանջները։ Մի խոսքով, Ադրբեջանը ձգտում է «հաղթողի խաղաղություն» (Victor’s peace) կնքել Երևանի հետ, որը ոչ միայն որևէ փոխզիջումներ չի ենթադրելու Բաքվի կողմից, այլև վերջինիս թույլ է տալու վերահսկողության որոշակի աստիճան պահպանել Հայաստանի նկատմամբ։ Հենց այդ նպատակով է Ադրբեջանը բոլոր առանցքային հարցերը հանում խաղաղության պայմանագրի օրակարգից, և հենց դա նկատի ունի Ադրբեջանի նախագահը, երբ սպառնում է ոչնչացնել Հայաստան մատակարարվող սպառազինությունը կամ խոսում է Հայաստանի տարածքում օկուպացրած ռազմավարական դիրքերի պահպանման անհրաժեշտության մասին։