Դարեր շարունակ հայ ժողովուրդը պատերազմներ է մղել հայրենիքի ազատության եւ անկախության, իր ինքնուրույնության պահպանման համար:

Եվ դարեր շարունակ հայ զինվորը մնացել է կռվի դաշտում՝ հաճախ անհայտության մեջ, անշիրի’մ ու անհուշարձա’ն:

Վկա՝ 5-րդ դարի հայ ազգային-ազատագրական պատերազմը, որը Վարդանանց պատերազմ կոչվեց մեր պատմության էջերում: Վարդանանց այրերից շատերն անգերեզման մնացին: Անշիրիմ մնաց նաեւ Վարդանանաց պատերազմի առաջնորդը՝ մեծահռչակ սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը (թեեւ վարկածներ կան նրա գերեզմանի գտնվելու վայրի մասին):

Հինգերորդից մինչեւ 20-րդ դարավերջը մարտի դաշտում անհայտ կորած, անշիրիմ մնացած հայ զինվորի, հայ ազատամարտիկի հիշատակի ոգեկոչման օրն է հունիսի 29-ը:

Ինչու՞ հենց այդ օրը:

Քանզի մերօրյա Ավարայրում՝ Արցախյան ազատամարտում, հենց հունիսյան այդ օրը շրջապատման մեջ հայտնված ջոկատները կենաց եւ մահու, համառ  ու  դաժան կռիվ մղեցին՝ հնարավորինս կաշկանդելով թշնամու ուժերի գործողությունները եւ արգելափակելով նրա հետագա առաջխաղացումը:

Եվ, բնականաբար, շրջապատման մեջ հայտնված հայ կամավորական ջոկատները զգալի կորուստներ ունեցան։ 1992 թվականի հունիսյան վերջին օրերը նաեւ ցավ ու վիշտ բերեցին հայ ընտանիքներին ու համայնքներին: Շուրջ ութ տասնյակ հայ կամավորների ճակատագիրը հունիսյան այդ օրերից սկսած անհայտ ու անհասցե մնաց մեր ժողովրդին: Կամավորական ջոկատներից ամենամեծ կորուստները կրեց «Արաբո» ջոկատը՝ քսանմեկ  անհայտ կորած… 

Պատերազմի ավարտից հետո հայ հանրությունը սրբությամբ հիշում եւ ոգեկոչում է կորուսյալ հայ ազատամարտիկների հիշատակը:

Յուրաքանչյուր տարի հունիսի 29-ին երախտապարտ հայորդիների երթը ձգվում է դեպի Եռաբլուր, որտեղ կայանում է հիշատակի երեկույթ` Անհայտ կորած ազատամարտիկի խաչարձան-հուշարձանի մոտ:

Որպես կանոն, երթը նախաձեռնում, գլխավորում եւ առաջնորդում են «Արաբո» ջոկատի տղաները՝ հռչակավոր հրամանատարի` Մանվել Եղիազարյանի ղեկավարությամբ։ Մեծանուն հրամանատարն անձամբ է հոգ տանում այդ օրվա հետ կապված ամեն մի դետալի ու մանրունքի մասին:

Այս հունիսի 29-ը սովորականից ավելի բազմամարդ էր ու հանդիսավոր, որին մասնակից եղան ՀՀ ՊՆ պատվո պահակախումբը եւ նվագախումբը, ինչպես նաեւ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ ու զինվորականներ:

Պետական-պաշտոնական արարողակարգը վարում էր ՀՀ զինված ուժերի գեներալ-մայոր, Քաղաքացիական հատուկ ծառայության  պետական խորհրդական Վարդան Ավետիսյանը:

Օրվա խորհրդի եւ հայ ժողովրդի արջեւ կանգնած մարտահրավերների շուրջ բանախոսեցին «Արաբո» ջոկատի հրամանատար Մանվել Եղիազարյանը, ԵԿՄ վարչության նախագահ Սասուն Միքայելյանը, ՀՀ ՊՆ փոխնախարար Դ․Բալայանը, կորած ազատամարտիկների միության խորհրդի նախագահ Ռիմա Առաքելյանը, Արմավիրի «Արծիվ 13» ջոկատի կորուսյալ հրամանատար Ռուբիկ Եղոյանի մայրը՝ Թամարա Եղոյանը եւ ուրիշներ։

Հատկապես հուզիչ էր Մ․ Եղիազարյանի՝ «Արաբոյի» Մանվելի խոսքը, որում այնքան ուսանելի դիտարկումներ կային։ Լեգենդար հրամանատարը նշեց, որ 1992 թ․ հունիսյան զոհերն իմաստավորված կորուստներ էին, քանզի ինչպես պատմիչ Եղիշեն է վկայում, «Մահ չիմացյալ մահ է, իմացյալ՝ անմահությու’ն»։

Ուրեմ, հայ քաջակորով ազատամարտիկների կորուստը կրկնակի անմահություն է, քանզի նրանք  իրենց կյանքը ոչինչ համարելով, դրեցին հայոց հայրենիքի պատվի եւ արժանապատվության զոհասեղանին։

Հանդիսավոր արարողություններից հետո սեւազգեստ հայ մայրերի, կանանց եւ քույրերի համար ընդունելություն էր կազմակերպվել երեւանյան «Մանկական մոլորակ» սրճարանում, ուր նրանց փոխանցվեցին դրամական օգնություն, պատվոգրեր եւ ամենից կարեւորը` ջերմաշունչ խոսք եւ ոգի՝ իրենց ժառանգներին առժանապատիվ ու արիասիրտ ապրեցնելու համար։

 

Արմեն Կարապետյան 

պատմական գիտությունների թեքնածու,

ՀՀ լրագրողների միության անդամ