Վազգեն Սարգսյանի գերդաստանի եւ սյունեցիների միջեւ յուրօրինակ արյունակցություն կա՝ ձեւավորված ու թրծված Արցախյան պատերազմի դժնդակ օրերին: Այդ մերձավորությունը շարունակվեց եւ նոր դրսեւորումներ ունեցավ Սպարապետի եղբոր՝ Արամ Սարգսյանի վարչապետության շրջանում: Նա ձգտեց շարունակել Սպարապետի՝ Սյունիքի զարգացմանը միտված քաղաքականությունը: Եվ այն օրերի համար անսովոր քայլերի դիմեց՝ կառավարության արտագնա նիստ Կապանում՝ մարզի բնակչության  մտահոգությունները տեղում քննարկելու համար, այցելություն Մեղրու տարածաշրջանի հարավարեւելյան գյուղեր՝ Նռնաձորում (Նյուվադի), Շվանիձորում, Ալվանքում ոռոգման ջրի՝ տարիներով չլուծված խնդիրը կարգավորելու, ոռոգման համակարգում սակագնային քաղաքականությունը հօգուտ մեղրեցու վերանայելու առաքելությամբ: Առավել կարեւոր էր Ագարակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը հոգեվարքից հանելու նրա նախաձեռնությունը: Արամ Սարգսյանի եւ «Զանգեզուրի ՊՄԿ» ՓԲ ընկերության գլխավոր տնօրենի՝ երանելի եւ բազմերախտ Մաքսիմ Հակոբյանի անկեղծ ջանքով մի քանի օր անց վերագործարկվեց Ագարակի կոմբինատը՝ հարկադիր պարապուրդից ու անհուսալի կացությունից դուրս բերելով մոտ հազար հանքագործի:

Այնպես որ՝ Սյունիքում իբրեւ օրինաչափ եւ սպասված քայլ ընդունվեց Արամ Սարգսյանի՝ Ազգային ժողովի ընտրությունների թիվ 12 ընտրատարածքում «Ելք» դաշինքից պատգամավորի թեկնածու առաջադրվելը:

Իսկ ընտրատարածք կատարած հերթական այցելության ժամանակ զրույցի հրավիրեցինք Արամ Սարգսյանին՝ ակնկալելով ստանալ մեր ընթերցողին մտահոգող մի շարք հարցերի պատասխան:

---

- Պարոն Սարգսյան, որքանով տեղեկացանք, սա «Ելք» դաշինքի ներկայացուցիչների երկրորդ այցն է Սյունիքի մարզ:

- Այո, սա երկրորդ այցն է, առաջին այցի ժամանակ՝ քարոզարշավի շրջանակում, եղել ենք երեք օրով: Որպես մեծամասնական ընտրակարգով առաջադրված թեկնածու, այցելել եմ Ագարակ, Մեղրի, Քաջարան, Կապան, Գորիս, Սիսիան քաղաքներ, բուկլետներ եմ բաժանել, փողոցներում քարոզչություն արել, Կապանում նույնիսկ երեկոյան ժամերին բակային հանդիպումներ  կազմակերպել:

- Հետաքրքիր է, որ ռեյտինգային համակարգին մեծամասնական անվանեցիք:

- Մեխանիզմն ինքը մեծամասնական է, անկախ այն բանից, որ սահմանադրության մասնագետները եւ Ընտրական օրենսգիրքը փոփոխողները համարում, թե այն վարկանիշային է, առաջադեմ է: Ըստ իս՝ շատ ճիշտ կլիներ ու շատ ավելի բարոյական ու անկեղծ, եթե ասվեր, որ դա մեծամասնական ընտրակարգ է, եւ Ազգային ժողովի 50 տոկոսը ձեւավորվելու է մեծամասնական ընտրակարգի հենքի վրա: Ընդ որում՝ թշնամանքն էլ ավելի քիչ կլիներ, որովհետեւ Հայաստանի նման երկրում, որտեղ պատգամավորի 1500-ից ավելի թեկնածու է առաջադրված եւ բոլորն էլ բարեկամներ ու գաղափարակիցներ ունեն: Այդ ամենը հանգեցնում է չպարպվող թշնամանքի… Եվ պայքար է ընթանում նաեւ նույն թիմի ներսում, հիմնականում՝ իշխանական, ընդդիմադիր թիմերում չեմ տեսնում նման պայքար, որովհետեւ ընդդիմադիր թիմերի համար այդ քանակի թեկնածու առաջադրելը բավականին բարդ էր՝ մարդկային, նաեւ նյութական ռեսուրսի առումով, որ պակաս կարեւոր չէ. 100-ից ավելի թեկնածուի միայն բուկլետների ծախսը մեծ գումար է կազմում: Լուրջ թվերի մասին է խոսքը, իսկ Հայաստանն այդքան հարուստ երկիր չէ, եւ թեկնածուներն էլ այդքան միջոցներ չունեն:

- Երբ իմացանք, որ Արամ Սարգսյանն առաջադրվել է «Ելք» դաշինքի կողմից թիվ 12 ընտրատարածքում, շատերս ուրախացանք, քանզի Ձեր գերդաստանը համարում ենք նաեւ Սյունիքինը, որովհետեւ Վազգեն Սարգսյանին իսկապես մերն ենք համարել ու համարում, Սյունիքում է գործել բավականին տեւական ժամանակ, մնայուն գործեր արել: Ի՞նչ դրդապատճառներ ունեցաք, որ հենց Վայոց ձորն ու Սյունիքն ընդգրկող N12 ընտրատարածքում առաջադրվեցիք:

- Իհարկե, հարազատության զգացում կա, չգիտեմ՝ դա կապված է եղբորս գիտակցական կյանքի լուրջ մասի՝ Սյունիքի տարածաշրջանում գործելո՞ւ, թե՞ իմ գործունեության հետ, բայց մեր ընտանիքի՝ ավագ եղբորս եւ իմ ճակատագրի հիմնական ուղղությունները տարբեր առումներով խաչվել են Սյունիքի մարզի հետ: Եղբայրս իր գրողական, հրապարակախոսական, լրագրողական գործունեությունը «Գարուն» ամսագրում սկսել է Մեղրու մասին հոդվածով, վերնագիրը եթե չեմ սխալվում՝ «Հայի վերջին խելքը»: Դրանից հետո, երբ պաշտպանության նախարար էր,  գտնում էր, որ Ղարաբաղի թիկունքը, Ղարաբաղի առաջին օգնություն ցուցաբերողը, առաջին ձեռք մեկնողը եւ այդ օգնությունը տեղ հասցնողը Սյունիքի մարզն է: Եվ Վազգենն այստեղ հիմք դրեց՝ Արցախին առաջին օգնությունը հասցնելու հարցում, եւ Սյունիքը դարձավ իր աջ ձեռքը բոլոր առումներով: Այնուհետեւ Վազգենը դարձավ Հայաստանի Հանրապետության պետնախարար Սյունիքի հարցերով: Ըստ ամենայնի դա տարածքային իշխանության կարգավիճակ էր, նույնիսկ մի բան էլ ավելի: Շատ ուրախ եմ, որ Սյունիքի մարզում եղբորս հիշատակը տակավին թարմ է, գնահատում են նրան: Եվ նախընտրական այս հանդիպումներին նրա մասին բոլորն էլ դրական են արտահայտվում:

Ամենակարեւորի մասին եմ ուզում ասել, որ կապված է եղբորս կյանքի ավարտի հետ: Այսօր էլ համոզված եմ՝ հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունը տեղի ունեցավ Մեղրին զիջելու գնով Ղարաբաղի հարցի լուծման տարբերակը մերժելու պատճառով: Այդ ոճրագործությանը զոհ գնաց նաեւ Կարեն Դեմիրճյանը. երկուսով դեմ էին այդ տարբերակին: Դրանից անմիջապես հետո Հայաստանի հանրապետական կուսակցության եւ երկրապահ կամավորների միության խնդրանքով ստիպված էի նստել եղբորս աթոռին, ինչը շատ դժվար էր. թշնամուս անգամ չեմ ցանկանա նման վիճակում հայտնվել: Բայց հասկացա, որ հարազատիդ կորցնելուց հետո ոչ թե վրեժխնդրությամբ պիտի լցվես, այլ շարունակես նրա կիսատ թողած գործը: Այն ժամանակ Ագարակ քաղաքի հրապարակում, բազմաթիվ լրագրողների ներկայությամբ, նաեւ «Հայլուր» ծրագրով հայտարարեցի, որ գոյություն ունի այդպիսի տարբերակ (Մեղրու), որին որպես վարչապետ դեմ եմ, եւ քանի վարչապետ եմ, այդ տարբերակը չի գործելու: Լավ պատկերացնում էի, որ իմ այդ հայտարարությունն այնքան էլ անվնաս չէ, անվտանգ չէ: Բայց դա պարտավոր էի ասել Վազգենից հետո:

Դրանից հետո իմ գործունեությունը թե՛ մտավոր, թե՛ կատարած գործերի առումով մի կարեւոր ժամանակահատված այս մարզին էր նվիրված: Առաջինը՝ կառավարության արտագնա նիստ նախաձեռնել եւ անցկացրել եմ մարզկենտրոն Կապանում: Կառավարությունը դուրս էր եկել իր նստավայրից, գնացել տարածաշրջան, որտեղ մարզի բնակիչներն իրենց հուզող հարցերն էին ուղղում հանրապետության վարչապետին, նախարարներին: Կառավարության բոլոր անդամներին՝ իրենց մեքենաներով տարել եմ հանրապետության ամենահեռավոր, հարավային գյուղը՝ Նյուվադի (այժմ՝ Նռնաձոր): Հետո բողոքեցին, թե մեր մեքենաները կոտրվեցին դարուփոսերի մեջ: Բայց չէի կարող նախարարներին ցույց չտալ, թե որտեղից է սկսվում Հայաստանը:

- Օրակարգում, որքանով հիշում ենք, նաեւ Ագարակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի վերագործարկման խնդիրն էր այն ժամանակ:

- Այդպես է, բայց դրանից առաջ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի գործունեությունն էլ վտանգված էր: Այն տեխնիկական հագեցվածության առումով լուրջ խնդիրներ ուներ, որովհետեւ նյութական միջոցներ չուներ արտադրությունը թարմացնելու: Կոմբինատի արտադրանքը վաճառում էր՝ ով ասես, բացի կոմբինատի ղեկավարությունից: Եվ, «ով ասես» վաճառողներին հովանավորում էր հանրապետության այն ժամանակվա գործող նախագահը, ով էլ հայ օլիգարխներից մեկի հետ «Մաքուր երկաթ» կոչվող ձեռնարկությունում մոլիբդենից ֆերոմոլիբդեն էր ստանում: Մի խոսքով, թույլ չէին տալիս, որ կոմբինատը սեփական միջոցներ ունենա: Այս թեման քննարկեցի Մաքսիմ Հակոբյանի հետ եւ արգելեցի որեւէ միջնորդի կողմից խտանյութը վաճառելը՝ այդ հնարավորությունը տալով կոմբինատի տնօրենին: Նաեւ իմ ու «Արարատցեմենտի» գլխավոր ինժեների եւ Մաքսիմ Հակոբյանի համագործակցությամբ Քաջարանում դրվեց ֆերոմոլիբդենի երկու վառարան: Եվ այն շահույթը, որ գնում էր «Մաքուր երկաթ» ընկերությանը, մնաց կոմբինատին: Դրա շնորհիվ կոմբինատը ոտքի կանգնեց ու փրկվեց սնանկացումից: Ստեղծվել էր մի վիճակ, որ կոմբինատով հարստանում էին բոլորը, բացի կոմբինատից: Նաեւ խոստացել էի Ագարակի կոմբինատը վերագործարկել: Լուրջ ծախսեր էին անհրաժեշտ, իսկ կառավարությունը եւ վարչապետի հիմնադրամն այդքան գումար չունեին, առավել եւս հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունից հետո մարդկանց հավատը կորել էր, բյուջեի մուտքերը սակավ էին: Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատն էլ օգնեց, որ միասին վերագործարկենք Ագարակի կոմբինատը: Խոստումս տալուց յոթ օր հետո կոմբինատը սկսեց աշխատել:

- 2008-ի ընտրությունների ժամանակ այլ դաշինքով էիք, մարդիկ հետաքրքրված են, թե հանրապետության հիմնադիր նախագահի հետ դաշինքն ինչո՞ւ շարունակություն չունեցավ:

- Բազմաթիվ անգամներ եմ այդ հարցին պատասխանել: Ինձ համար քաղաքականությունն ունի գաղափարական լուրջ տրամաբանություն: Ինձ համար քաղաքականությունն ինքնանպատակ չէ, համարում եմ, որ քաղաքականությունը բարոյականություն է պահանջում, եթե անկեղծ ես քո ժողովրդի առաջ:

Հանրապետության առաջին նախագահը հանրապետության զարգացման ուղիները եւ մոտեցումներն ամբողջությամբ տեսնում էր եվրասիական մոդելի մեջ: Մշտապես դրա կողմնակիցը չեմ եղել: Համոզված եմ, որ տնտեսության մեջ ներդրումներ անելու նպատակով Հայաստանի իշխանությունները դիմում են Արեւմուտքին, գնում են Եվրոպա՝ Եվրասիական միության անդամ լինելով: Մի օրինակ բերեմ. Վրաստանում անցած տարի 2 մլրդ դոլարի ներդրում են արել, Հայաստանում՝ 192 մլն դոլարի՝ պատկերացնո՞ւմ եք, եթե Հայաստանում երկու միլիարդ դոլար ներդրվեր՝ սոցիալական ու բարոյահոգեբանական ինչ վիճակ կլիներ:

Երկրորդ՝ մեր իշխանություններն էլ ասում են, որ Եվրասիական միության մեջ մտնելով՝  մեր երկրի անվտանգությունն են ապահովում: Մինչդեռ ապրիլյան պատերազմը եւ Հայաստանի սահմանում տեղի ունեցած դեպքերը (վերջին դեպքը՝ Տավուշում), գալիս են ապացուցելու, որ անվտանգության երաշխիքներ չկան: Դա ինձ համար ի սկզբանե ակնհայտ էր, իսկ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը կարծում էր, որ մենք դատապարտված ենք Եվրասիական միության մեջ լինելու եւ չենք կարող այլընտրանք ունենալ: Քաղաքական առումով ես այդ մոտեցման կողմնակից չէի, չեմ եւ հիմա էլ եմ կարծում, որ այդպես չէ: Որովհետեւ Արեւմուտքում ֆինանսական միջոցներ կան, Արեւմուտքն ու Եվրոպան Վրաստանում ներդրումներ են անում՝ իմանալով, որ Վրաստանն ասոցիացման համաձայնագիրը ստորագրած երկիր է, եւ այդտեղ ներդրված գումարներն ապահովագրված են եվրոպական բանկերի միջոցով, իսկ Եվրասիական միությունը որեւէ երաշխիք չի տալիս, ինչի համար այստեղ փող չեն ներդնում:

Երրորդ՝ մոտավոր հաշվարկներով վերջին ութ տարում տասը միլիարդ դոլար դուրս է տարվել Հայաստանից: Եվ այդ գումարի առյուծի բաժինը դուրս է եկել ոչ թե Ռուսաստան, այլ Եվրոպա, որովհետեւ այդ փողը Ռուսաստան տանելու վստահությունը չունեն: Մտավախություն ունեն, որ Ռուսաստանում այդ փողը կկորցնեն:

ՄԵնք քննարկում ենք, թե ինչ մոդել ենք ուզում: Եթե Եվրոպայում ավելի ապահով է, եթե եվրոպական կրթական եւ առողջապահական համակարգերն ավելի առաջադեմ են, օգտագործում ենք իրենց դեղամիջոցները, բուժվում Եվրոպայում, ապա նախապատվությունը պիտի տանք եվրոպական մոդելին: Առավել եւս անվտանգության հարցն էլ լուծվում է այդկերպ:

Չորրորդ հարցը կապված էր այսպես կոչված հրաշալի եռյակի կամ քառյակի հետ, ինչի մասին ասում էր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը: Ես մշտապես կարծիքին եմ եղել, որ ճիշտ չեն այն ուժերը, ովքեր մարտի 1-ից հետո, երբ տասը մարդ զոհվեց, գնացին նախագահական նստավայր եւ ասացին՝ մեզ երեք նախարարական պորտֆել տվեք: Այս հանգամանքը մեզ համար վիրավորական էր. հայտնեցի, որ չեմ մասնակցի նման գործարքի: Իմ ամբողջ քաղաքական գործունեության ընթացքում բազմաթիվ դեպքեր են եղել, որ ես սխալ եմ եղել, բայց ժողովուրդն ասել է՝ այս մարդն ազնիվ է, մեր ընկերն է՝ անկախ նրանից՝ ճիշտ է անում, թե սխալ: Բայց երբ ընդդիմությունն էլ իշխանության նման ամեն գնով պատրաստ է իշխանության հասնելու կամ իշխանությունը պահելու, այդ դեպքում ինչ տարբերություն իշխանության եւ ընդդիմության միջեւ: Իրենք դառնում են նույնը, դա ամենամեծ վնասն էր, որ հասցվեց Հայաստանի ընդդիմությանը, ինչի պատճառով այսօր բացակայում է հավատն ընդդիմության հանդեպ: Կարծում եմ՝ մեղավորը եռյակ-քառյակ ձեւավորումներն էին, որոնք ընդդիմադիր հանրությանը համոզեցին, որ քաղաքականությունն անբարոյականություն է…

- Երեք քաղաքական ուժ՝ «Լուսավոր Հայաստան», «Հանրապետություն», «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունները միացան՝ համաձայնության գալով՝ համատեղ քաղաքական գործունեություն ծավալել: Մի քանի խոսք «Ելք» դաշինքի մասին:

- Ինձ համար քաղաքական գործունեությունը, պետությունը, ընտանիքը մոդելներ են, որոնք իրար շատ նման են: Համարում եմ, որ «Ելք» դաշինքն ընտանիքի նման է, որտեղ կան ընտանիքի տարեցներ եւ երիտասարդներ, շատ ավելի երիտասարդներ, եւ այդ ներդաշնակությունը կա: Երբ որ չկան որոշակի տարեցներ, այդ ընտանիքի մանուկները մեծանում են առանց ծնողների ջերմության, որն անընդունելի է: Ճիշտ է, իրենց տեղը գտնում են կյանքում, իրենց գլուխը պահում են: Բայց լավ է, որ մեծերի հովանու ներքո են մեծանում: Երբ չկան ջահելներ, դա էլ շատ վատ է, քանի որ ծերերը պարփակվում են իրենց հուշերի մեջ, եւ ոչ մի դրական փոփոխություն տեղի չի ունենում: «Ելք» դաշինքը գաղափարապես ճիշտ է կառուցված, չի կարող փլուզվել: Դաշինքի գործունեության ընթացքում ոչ մի կորուստ չենք ունեցել, դաշինքում ոչ մի խժդժություն չի եղել, ոչ մեկը ներսից հայտարարություն չի արել, այլ մեղվի փեթակի պես աշխատել ենք:

- Ինչպես երեւում է, նախընտրական քարոզարշավի համար նաեւ աշխատանքի բաժանում եք կատարել:

- Այնպիսի մեխանիզմներ էին մշակվել, որ նախընտրական քարոզարշավի առաջին փուլում տարբեր ուղղություններով պիտի աշխատեինք. տարածքը մեծ էր, ժամանակը՝ քիչ, հասցնելու խնդիր կար: Արարատից մինչեւ Ագարակ ինքս եմ այցելություններ կատարում, մյուս ուղղությամբ՝ Էդմոն Մարուքյանը՝ մայրաքաղաքից մինչեւ Նոյեմբերյան, Երեւանում Նիկոլ Փաշինյանն է քարոզարշավ իրականացնում, Գեղարքունիքի մարզում, Հրազդանի տարածաշրջանում՝ Սասուն Միքայելյանը: Քարոզարշավի անդրանիկ փուլը համարում էինք հանրությանը ներկայանալու փուլ, որ մարդիկ տեղեկանային «Ելք» դաշինքի մասին, իմանային ովքեր են ներկայացնում դաշինքը, եւ նախորդ այցելությունս Սյունիքի մարզ այդ նպատակին էր ուղղված: Առաջին այցը շատ ոգեւորեց ինձ այն առումով, որ ոչ միայն դաշինքն են ճանաչում, այլեւ հիմնադիրներին մեկ-մեկ գիտեն: Համարում եմ, որ քարոզարշավի առաջին փուլի աշխատանքը մեղվի փեթակի աշխատանք էր: Եթե ամենահեռավոր գյուղում գիտեն «Ելք» դաշինքի մասին, դա քրտնաջան աշխատանքի մասին է խոսում: Կան քաղաքական ուժեր, որոնք տարիներ ի վեր գործում են, բայց ժողովուրդը նրանց չգիտի: «Ելքը» մի երեք ամսվա ձեւավորված դաշինք է՝ նոր անունով, նոր տարբերանշանով, արդեն ճանաչում են, եւ նույնիսկ ոմանք սպասելիքներ ունեն: Երկրորդ փուլում արդեն երեքով կշրջագայենք ողջ Հայաստանում, մարտի 28-29-ին կլինենք Կապանում՝ Էդմոն Մարուքյանի եւ Նիկոլ Փաշինյանի հետ:

- Պարոն Սարգսյան, «Հայկական ժամանակ» թերթի մարտի 16-ի համարում կարդացինք՝ հետընտրական շրջանում չի բացառվում, որ «Ելքը» իշխանություն ձեւավորելու համար կոալիցիա կկազմի, այդ թվում «Ծառուկյան» դաշինքի հետ: Որքանո՞վ է հավաստի այդ տեղեկատվությունը:

- Նախ՝ հետընտրական շրջանի մասին: Այդ դեպքում գործում է երկու տարբերակ: Առաջին տարբերակով արդար ընտրություններից հետո յուրաքանչյուր ուժ, քանի տոկոս հավաքել է, համարում է, որ արդար է, շնորհավորում է հաղթող ուժին, եւ հանրությունն ինչ քանակությամբ քվե իրեն տվել է, այդ քանակությամբ քվե ունենալով՝ գնում է Ազգային ժողով՝ իր պարտականությունները կատարելու:

Երկրորդ տարբերակը հետեւյալն է՝ եթե խախտումներով անցնեն ընտրությունները, ընդ որում՝ կոպիտ խախտումներով, ապա տեղի կունենան հետընտրական գործընթացներ: Այն մարդիկ, ովքեր դժգոհ են լինում ընտրության արդյունքներից, համարում են, որ իրենց քվեն կեղծվել է, իսկ նրանք կարող են լինել իշխանական ուժերից մինչեւ ծայրահեղ ընդդիմադիրներ, գնում են այն վայրը, որտեղ բողոքում են ընտրություններից, դիցուք, Ազատության հրապարակ: Այդտեղ արդեն հանրությունն է որոշում, թե այդ մարդուն թողնի՞ գա հրապարակ, թե՞ չթողնի: Փորձը ցույց է տալիս, որ նման դեպքերում հասարակությունը միշտ միավորվելուն կողմ է լինում, որովհետեւ համար մեկ թիրախը տեսնում է խախտող ուժին: Ես տեսել եմ, որ մարդիկ բացարձակ արժանիք չունեն ու կարծել եմ՝ հարթակ բարձրանալու դեպքում նրան կսուլեն, բայց ծափահարել են, որ մարդն ինքնամաքրման պրոցես է ապրում այդ շրջանում: Սա հրապարակային գործունեության առումով:

Մյուս գործունեության առումով, ինչի մասին ակնարկեցիք, որ գրված էր «Հայկական ժամանակ» թերթում, ասեմ՝ դա վերլուծական հոդված էր, որի ամբողջ իմաստը կառուցված էր տեսական հենքի վրա: Վերջում եզրահանգում կար. Ծառուկյանն առաջին հերթին կոալիցիա կկազմի իշխանության հետ, ՀՅԴ-ն էլ, «Հայկական վերածնունդ» կուսակցությունն էլ: Սրանցից որեւէ մեկն ընդդիմության հետ կոալիցիա չի կազմի: Տեսական առումով՝ եթե հանրապետականը հավաքել է 42 տոկոս, մյուս մասը՝ 58 տոկոսը հավաքեն ընդդիմադիր ուժերը, ապա վերջիններս կարող են միավորվել, կառավարություն կազմել եւ որոշել, թե ով է վարչապետը, ով է Ազգային ժողովի նախագահը: Նման տեսական տարբերակ հնարավո՞ր է: Այո, հնարավոր է: Նման տեսական տարբերակից «Ելք» դաշինքը պիտի՞ օգտվի, իհարկե պիտի օգտվի, որովհետեւ հանրությունն այդ քվեն տվել է քեզ, որ դու փոփոխություն անես: Ժողովուրդն ուզում է համակարգային փոփոխություն, իսկ դու պիտի գնաս եւ իշխանափոխություն անես, փոխես այն համակարգը, ինչը գործում է: Դու պիտի գնաս հանրային պահանջարկին ընդառաջ: Բայց նման իրավիճակ Հայաստանում հնարավո՞ր է: Միանշանակ՝ ոչ: Որովհետեւ իշխանությունն ունի հաճախորդ ուժեր: Մեծահարուստը Հայաստանում չի կարող ընդդիմադիր լինել, դա կեղծ ընդդիմություն է, իշխանության պատվերով ստեղծված ընդդիմություն. բալանսավորված ուժեր կան, որ մտել են այդ արանքը. ՀՅԴ-ն բացահայտ ասում է՝ ինքը պատրաստ է կոալիցիա կազմել, «Հայկական վերածնունդ» կուսակցությունը՝ նույնպես: Նաիրա Զոհրաբյանն էլ ասում է, որ պատրաստ չեն կոալիցիա կազմել եւ այլն:

- Պարոն Սարգսյան, տեսանելի է «Ելք» դաշինքի հանդեպ հանրային վերաբերմունքի աշխուժացում, ակտիվացում, եւ, կարծես, վարկանիշի աճ, հատկապես Սիսիանում, Կապանում, Մեղրիում: Քաղաքական ինը ուժ մրցապայքարի է ելել, բոլորն էլ իրենց ծրագրերն են առաջարկում: Ինչո՞ւ ընտրողը պիտի «Ելքի» հետեւից գնա:

- Առկա քաղաքական ուժերից միայն «Ելքն» է, որ Սյունիքի վերաբերմամբ կոնկրետ ծրագիր է մշակել: Սյունիքին վերաբերող մասն ինքս եմ գրել: Այդտեղ ասվում է, որ մեր՝ իշխանության գալուց հետո Սյունիքի տարածաշրջանում, բնապահպանական վիճակը հաշվի առնելով, որեւէ վայրում մետաղաձուլական գործարան պիտի կառուցվի: Խտանյութ վաճառելով՝ հանքարդյունաբերությունը չի կարող լինել այն լոկոմոտիվը, որ տեղից պիտի պոկի մեր արդյունաբերությունը: Ուստի համոզված ենք՝ նման գործարան կառուցել է պետք: Իմանալով, թե Խորհրդային Միության օրոք ինչու մետալուրգիական գործարան կառուցվեց Ալավերդիում, այլ ոչ թե Սյունիքում, համարում ենք, որ այդ հնարավորությունը կա, ինչի արդյունքում կստանանք վերջնական արտադրանք՝ պղինձ: Բայց պղնձի ձուլակտորն էլ չենք համարում վերջնական արտադրանք, եւ տարեցները կհիշեն, որ Հայաստանում կար կաբելի լուրջ արտադրություն՝ մեծ գործարաններ թե՛ Երեւանում, թե՛ Գավառում, որոնք Հայաստանի այն ժամանակվա ամենալուրջ ձեռնարկություներն էին, նրանցից մի մասը՝ միութենական նշանակության: Պղնձի, ավելի ստույգ՝ պղնձալարի վրա մեկուսիչ դնելով՝ դառնում էր կաբել՝ մեծ պահանջարկ ունեցող, որ կրկնակի ավելացնում էր պղնձի գինը, նաեւ ապահովում 4-6 հազար աշխատատեղ: Այդ հնարավորությունը մենք տեսնում ենք:

- Ինչպես երեւում է, բնապահպանական խնդիրը Ձեր տեսադաշտում է, բայց մտահոգության  տեղիք է տալիս ընդերքի օգտագործման ներկայիս կերպը, մի այլ հուզող խնդիր է սյունիքյան դատարկվող գյուղերը…

- Մեզանում իսկապես կա սահմանամերձ գյուղերի խնդիր, որոնք օրավուր դատարկվում են, լուրջ խնդիր է գյուղական համայնքներում արտադրվող մթերքների իրացումը, գյուղացին կրակն է ընկնում իր արտադրածի ձեռքը: Եթե ընտանիքում բոլորը՝ հայր, մայր, զավակներ, տատիկ, պապիկ, գյուղատնտեսությամբ են զբաղվում, այդ ընտանիքը չի կարողանում ոտքի կանգնել եւ հարստանալ: Գյուղատնտեսությամբ զբաղվող ընտանիքում պիտի լինի մեկը, որ ամեն ամիս աշխատավարձ ստանա, այսինքն՝ կանխիկ գումար մտնի ընտանիք: Որովհետեւ գյուղատնտեսության առանձնահատկությունն այն է, որ գարնանը ցանում ես, աշնանը՝ բերք ստանում: Այս առումով գյուղում լրացուցիչ զբաղվածության հնարավորություն պիտի ստեղծել, որ ընտանիքի անդամներից մի մասը կարողանա կայուն աշխատավարձ ստանալ: Իսկ երբ կան խոշոր հիմնարկ-ձեռնարկություններ, դրանց կողքին առաջանում են բազմաթիվ մանր ձեռնարկություններ՝ մասնաճյուղեր, որոնք պիտի գործեն գյուղական համայնքներում, նաեւ մանր ու միջին բիզնեսը զարգացնելու հնարավորություն կտան: Բայց ամենակարեւորն այն է, որ պետությունը չպիտի թողնի, որ գյուղացու ստեղծած արտադրանքը փչանա:

- Հաջորդ հարցը համայնքների խոշորացմանն է առնչվում, այդ խնդրում երկու իրարամերժ կարծիք կա. մարդկանց մի մասը կարծում է, որ դա ճիշտ ճանապարհ է, իսկ մյուս մասն այն համոզմունքն ունի, որ հոգեվարքի մեջ մտնող մեր գյուղերին վախճանի հասցնող ամենակարճ ճանապարհը խոշորացումն է. ունենք համայնքներ, որոնք մեկ տարի է՝ խոշորացվել են, բայց չի երեւում դրական արդյունքը: Եվ, այնուհանդերձ, որքանով տեղյակ ենք, համայնքների միավորման նոր ծրագիր է առաջադրված մեր մարզում՝ ընտրություններից հետո: Ձեր տեսակետը խնդրո առարկայի վերաբերյալ:

- Համակարծիք եմ Ձեզ հետ, ըստ իս օպտիմալացում պիտի անեն կառավարման մարմիններում, ոչ թե ներքեւներում: Թող նախարարությունները խոշորացվեն, ես իմ վարչապետության շրջանում 23 նախարարությունը դարձրել եմ 19-ը, ոչ թե համայնքներն եմ խոշորացրել: Նախարարությունների ծառայողական մեքենաների վառելիքի ծախսն այդ գյուղերի բյուջեից ավելին է: Երկրորդ՝ եթե ուզում ենք գյուղերի մասին մտածել, ապա դեմքով պիտի շրջվել դեպի գյուղեր, կանգնել գյուղացու կողքին: Ձեր նշած մոտեցումն այս օրինակին է նման. եթե ընտանիքը վատ է ապրում, հայրը երեք որդիների ասում է՝ եկեք, ինձ հետ ապրեք, վառելափայտ կտնտեսեք, բայց միասին ապրելով՝ հարսներն իրար հետ գժտվում են, որդիները կանանց վեճի պատճառով իրար հետ են կռվում, հետո կռիվը հասնում է ծնողներին եւ այսպես շարունակ: Արդյունքում ի՞նչ է ստացվում. խնայում են մի քիչ վառելիք, բայց ընտանիքը քայքայվում է: Սա շատ կոպիտ սխալ է: Նույնը՝ կրթական համակարգում. լավագույնը համարվում է շվեդականը, մի դասարանում վեց աշակերտ է սովորում: Մեզ մոտ 30-40 աշակերտին մի ուսուցիչ է ընկնում: Դա անդրադառնում է կրթության որակի վրա: Կառավարման խնդիրը պայմանավորված է ճիշտ օրենքներով: Իսկ գյուղացիները՝ հինգ տուն են, թե 500, պիտի ընտրեն իրենց համայնքի ղեկավարը:

- Գիտե՞ք՝ ինչն է զարմացնում, Իրան-Հայաստան գազատարն անցնում է Սյունիքով, իսկ բազմաթիվ գյուղեր, որոնց տարածքով անցնում է գազատարը, գազիֆիկացված չեն: Պատճառաբանում են՝ քանի որ տվյալ գյուղի գազիֆիկացումը շահութաբեր չէ, ուստի գյուղացին չի կարող օգտվել կապույտ վառելիքից:

- Գիտե՞ք, գազիֆիկացման, գազի գնի գոյացման խնդիրը մեր երկրի ամենամեծ հանելուկներից է. երբ հարցնում ես՝ ինչպե՞ս է ստացվում, որ նույն Վրաստանը, որ Եվրասիական միության անդամ չէ, ում քաղաքական հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ այնքան էլ բարվոք չեն, ավելի էժան գազ է մատակարարում իր բնակչությանը, քան Հայաստանը, վկայակոչում են գազիֆիկացման մակարդակը: Որ Վրաստանում այսքան գյուղ է գազիֆիկացված, իսկ Հայաստանում գրեթե 90 տոկոսը: Եվ քանի որ գազիֆիկացվել է, նշանակում է փող է ծախսվել, ներդրում է արվել: Եվ այդ ամենը հաշվարկել են ինքնարժեքի մեջ, ուստի մեր ունեցած գազն ամենաթանկն է: Այժմ, երբ պետք է մի գյուղ գազիֆիկացնել, ասում են՝ եթե անենք, ինքնարժեքն ավելանալու է, դուք էլ ցանկանում եք, որ գազի գինն իջեցնենք, իր ծախսը չի ծածկում, չենք անում: Այս կարգի խնդիրները լուծման մի տարբերակ ունեն, դա տնտեսության մեջ մրցակցություն ունենալն է: Երկիրը պիտի ունենա ոչ թե մեկ էներգամատակարար, մեկ գազամատակարար, ինչպես ասենք, «Գազպրոմ-Արմենիան» է, այլ մի քանի: Հայաստան պիտի մտնեն ռուսական, թուրքմենական, իրանական գազը, այդ դեպքում գնորդը պիտի որոշի՝ ում գազն է գնում, մրցակցություն կլինի, յուրաքանչյուր մատակարար իր գազի գինը կիջեցնի, որ իր ապրանքը գնեն, եւ իրենք էլ շահագրգռված կլինեն, որ իրենց ապրանքը հասցնեն քո դուռը… Այն, ինչ հիմա կա Հայաստանում, աբսուրդ է, որովհետեւ գազ վաճառողը պիտի իր ապրանքը բերի քո դուռը եւ խնդրի, որ գնես: Մյուս մատակարարն էլ իր ապրանքը պիտի բերի եւ դու նայես, թե որն է էժան ու գնես: Սա է մեխանիզմը: Իսկ քանի որ հանրապետության էներգետիկ համակարգը «Գույք՝ պարտքի դիմաց» ծրագրով ամբողջությամբ օտարվեց, ու Հայաստանը ստիպված եղավ ունեցած 20 տոկոս բաժնեմասն էլ պարտքի դիմաց տալ, ապա… Գործող վարչապետն էլ ասում է՝ համարում եմ, որ դա լավ գործարք էր:

- Տեղափոխվենք այլ ոլորտ: Ինչպե՞ս եք գնահատում նախընտրական վիճակը հանրապետությունում, տպավորություն ունենք, որ նոր Ընտրական օրենսգիրքը, բազում թերություններով հանդերձ, կեղծիքների ճանապարհն ինչ-որ չափով փակել է, դա մի կողմից, մյուս կողմից՝ մեզ մոտ՝ Սյունիքում, ասես, առայժմ խաղաղ է, իսկ հանրապետության կտրվածքով ինչպե՞ս եք գնահատում նախընտրական իրավիճակը:

- Ունենք այն, ինչ ունենք, այսօր անցում ենք կատարում խորհրդարանական կառավարման մոդելի, որ իրավական առումով իր մեջ նոնսենս ունի: Այս ընտրություններից հետո բացառիկ լիազորություններով վարչապետ պիտի ունենանք, բայց այդ վարչապետը չի կարող իր լիազորությունները գործադրել մինչեւ 2018 թվականը, քանի դեռ Սերժ Սարգսյանը վայր չի դրել հանրապետության նախագահի լիազորությունները: Փաստորեն ունենալու ենք երկու պաշտոնյա, ովքեր բացառիկ լիազորություններ ունեն: Խնդիրն այն է, թե բացառիկ լիազորություններով երկու անձն ինչպես են կարգավորելու իրենց փոխհարաբերություններն այդ մեկ տարում:

Հանրային ընկալման մեջ շատ բարդ է այս ընտրությունը ներկայացնել որպես խորհրդարանական: Իշխանությունը ներկայացնում է որպես այդպիսին, որովհետեւ խորհրդարանական ընտրություններում ընդվզում չի լինում: Ընդվզումը լինում է նախագահական ընտրությունների ժամանակ, եւ հիմնականում  սահմանադրությունը փոխեցին՝ այդ հանգամանքը հաշվի առնելով:

Երկրորդ խնդիրն այն է, որ սահմանադրությունը փոխեցին՝ գործող նախագահին գործելու հնարավորություն տալու համար: Չգիտեմ՝ Վիգեն Սարգսյանը որքանո՞վ է համոզված, որ ինքը պաշտպանության նախարար կլինի 2018-ից հետո կամ Կարեն Կարապետյանը որքանո՞վ է համոզված, որ վարչապետ կմնա: Ես հարյուր տոկոսով համոզված եմ, որ այդպես չի լինի… Այս առումով հանրապետական կուսակցությունը մտածել է, որ, ի վերջո, ինքն է հաղթելու, վարչապետը լինելու է իր թեկնածուն, նախագահն էլ իրենն է, այդ հարցի կարգավորման կարիք չկա եւ անցումային այդ տարում իրար հետ գլուխ կհանեն: Իշխանությունները ռեյտինգային մեխանիզմը մտցնելով՝ քաղաքական ընտրությունն իջեցրին տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների մակարդակի: Իշխանությունը մտածել է, որ ինքը 100 տոկոսով հաղթելու է եւ համաձայնել է արդար ընտրությունների կանոններ մտցնել խաղի մեջ: Առաջին՝ դա ընտրացուցակների հրապարակումն է, երկրորդ՝ մատնահետքերի կիրառումը, երրորդ՝ դրոշմանիշ, որ փակցվում է ծրարում գտնվող քվեաթերթիկին, չորրորդ՝ ընտրատեղամասում տեսախցիկների առկայությունը: Իմ կյանքի փորձը ցույց է տալիս, որ իշխանությունները միշտ ինքնավստահություն են ունեցել: Յուրաքանչյուր ընտրության ժամանակ մտածել են, որ իրենց ունեցած վարչական եւ նյութական ռեսուրսների օգնությամբ իրենք հաղթելու են: Եկել է քվեարկության օրը, եւ տեսել են, որ բնավ էլ այդպես չէ: Եվ գործընթացներ են տեղի ունեցել. ասենք, արհեստականորեն ավելացվել է մասնակիցների քանակը: 1999 թվականին, ի դեպ՝ ամենաակտիվ խորհրդարանական ընտրություններն էին՝ Կարեն Դեմիրճյանի եւ Վազգեն Սարգսյանի մասնակցությամբ, մեկ միլիոնից ավելի ընտրող մասնակցեց ընտրությանը: Դրանից հետո ահռելի արտագաղթ եղավ, բայց 2012-ի ընտրություններին մասնակցեց 1,6 միլիոն մարդ, որ ամենաչկայացած, «անհավես» խորհրդարանական ընտրություններն էին: Այս ընտրությունների ժամանակ գործող օրենքով չափից դուրս բարդ է լինելու ընտրակեղծիքների դիմել: Այսինքն՝ ակնհայտ հնարավորություն կա, որ գործող իշխանությունը լուրջ փաստի՝ պարտվելու փաստի առաջ կանգնի:

- Պարոն Սարգսյան, Դուք Սյունիքում եք եւ որպես քաղաքական ուժի ղեկավար, հետաքրքիր է իմանալ Ձեր դիտարկումները հայ-ադրբեջանական շփման գծի, մեր անվտանգության երաշխիքների, մեր ապահովվածության վերաբերյալ: Այդ հարցերի հանդեպ Սյունիքում ավելի մեծ հետաքրքրություն կա:

- Գիտե՞ք, ամեն մի ժողովուրդ ինքն է իր անվտանգությունն ապահովում: Հայ ժողովուրդը հաղթանակներ ունեցել է այն ժամանակ, երբ որ հույսն իր վրա է դրել՝ Սարդարապատից սկսած: Հին ժամանակներից էլ կարելի է օրինակներ բերել: Եթե հիշում եք Արցախյան պատերազմի առաջին տարիներին խորհրդային բանակն աջակցում էր Ադրբեջանին: Ամբողջ աշխարհն ասում էր, որ Ադրբեջանը վեց միլիոն բնակչություն ունի, մենք երեք, որ իրենց պետական բյուջեն կրկնակի մեզնից ավելի է, որ իրենք բազմաթիվ բազաներ ու հենակետեր ունեն, իսկ Հայաստանը չուներ, որ խորհրդային զինտեխնիկան մնացել էր իրենց, իսկ ռուսներն այդ զինտեխնիկան հանել են Հայաստանից, որ մենք մի քանի շաբաթում պարտվելու ենք: Բայց մենք հույսներս դրեցինք մեզ վրա, կռիվ տվեցինք թե՛ ադրբեջանական, թե՛ վերջինիս օժանդակող խորհրդային բանակի դեմ: Եվ, ի վերջո, ունենք անկախ Արցախ եւ ազատագրված տարածքներ, որոնք ապահովում են Արցախի անվտանգությունը: Այսինքն՝ այն պետությունը, որ հույսը դրեց այլ երկրի, այլ ուժի աջակցության վրա, ցանկացած պահի կարող է խաբվել: Եվ մենք մի քանի անգամ խաբվել ենք: Կարծում եմ՝ 1915 թվականի ցեղասպանությունը նման խաբեության հետեւանք էր:

Մեր բանակը չի կարող լինել այլ մակարդակի, ինչ մեր երկրի գյուղատնտեսությունն է, առողջապահությունը: Կարող է մի քիչ ավելին լինել երիտասարդների հայրենասիրական մղումների շնորհիվ: Ոչ ավելին: Բայց 21-րդ դարում պետք չէ այդ երիտասարդին խրամատում թողնել անպաշտպան: Մենք ապրում ենք այնպիսի ժամանակներում, որ կարող էինք գոտիներս մի քիչ ձգել, բայց ունենալ այնպիսի ինժեներական կառույցներ, որոնց վրա նույն «Смерч»- ները չեն ազդում կամ դիպուկահարի գնդակը չի դիպչում: Զինվորը կարող էր այդ ինժեներական կառույցում, մոնիտորի առջեւ նստած, հետեւել սահմանին: Նոյեմբերյանում հակառակորդի դիվերսիան ցույց տվեց, որ գիշերային դիտարկման սարքեր օգտագործելով՝ կարողացան հետ շպրտել հակառակորդին: Այնպես որ՝ երբ սեփական ներուժը կենտրոնացնում ենք մեր ձեռքում, լուրջ խնդիր ենք լուծում:

Ինչ վերաբերվում է Մինսկի խմբի բանակցային գործընթացին, թե՛ Վիեննայում, թե՛ Մոսկվայում կայացած բանակցությունների ժամանակ երկու խնդիր դրվեց. առաջին՝ մեծացնել Կասպրչիկի հանձնաժողովի կազմը՝ 15-ից հասցնելով 150 հոգու, երկրորդ՝ մշտադիտարկման սարքեր տեղադրել եւ ապահովել սահմանի թափանցիկությունը՝ ակնհայտ դարձնելու համար, թե որ կողմն է նախահարձակ եղել, որից հետո միայն խաղաղության պայմաններում, փոխվստահության մթնոլորտ ձեւավորելով, նախագահները կարող են հանդիպել ու բանակցել խնդրի լուծման տարբերակների մասով: Այս տարբերակն առաջարկում են թե՛ Միացյալ Նահանգները, թե՛ Եվրոպան: Կա նաեւ տարբերակ, որ կոչվում է Լավրովյան պլան, որի արմատը Մադրիդյան սկզբունքներից տարբերվում է նրանով, որ եթե վերջինում խոսվում է «տարածքներ կարգավիճակի դիմաց» տարբերակի մասին, ապա Լավրովյան սկզբունքներում խոսվում է «տարածքներ խաղաղության դիմաց» սկզբունքի մասին: Սա անթույլատրելի սկզբունք է, որը մերժել է նաեւ Սերժ Սարգսյանը, ով «Բլումբերգ» լրատվական գործակալությանը տված հարցազրույցում նաեւ այդ մասին բարձրաձայնել է: Սա մերժելի տարբերակ է մեզ համար, եւ չեմ ընդունում հայ քաղաքական դաշտի այն փորձառու գործիչների հորդորները խաղաղության վերաբերյալ, որովհետեւ այն ամենին, ինչ հայկական կողմն «այո» պիտի ասեր, ասել է: Ադրբեջանին դա չի բավարարում եւ օր օրի ավելին է ուզում: Իսկ քանի դեռ միջազգային հանրության այս պահանջները բավարարված չեն, որեւէ փոխզիջման մասին խնդիր բարձրացնելը թե՛ բանակցային, թե՛ հոգեբանական, թե՛ դիվանագիտական առումներով համարում եմ կոպիտ սխալ:

- Պարոն Սարգսյան, «Ելք» դաշինքի հաղթանակի հնարավորություններն ինչպիսի՞ն են:

- Շատ-շատ բարդ է, նոր սահմանադրությամբ, նոր Ընտրական օրենսգրքով, պատգամավորի թեկնածուների այս առատության պայմաններում որեւէ գնահատական տալն անշնորհակալ գործ է, եթե չասենք որեւէ մեկը չի կարող տալ: Որեւէ մեկը չի կարող ասել, թե այս ընտրություններն ինչ արդյունք կարող են տալ: Շատ կցանկանամ, որ առաջիկա ընտրություններն անցնեն անցնցում, ընտրություններից հետո չլինեն հետընտրական պրոցեսներ, որովհետեւ դրանք սովորաբար ավելի ցավոտ, ավելի ծանր են տարվում, քան պատերազմական գործընթացներում ունեցած կորուստները: Ես տեսնում եմ, որ «Ելք» դաշինքն ունի ճանաչում, քաղաքական-գաղափարական մոտեցումներ: Եթե դրանց կողմնակիցները սրանից հինգ տարի առաջ անհամեմատ ավելի քիչ էին, այսօր եվրոպական մոդելի պետություն ունենալու կողմնակիցներն անհամեմատ ավելի շատ են: Ուրախ եմ, որ «Ելքը» գաղափարական դաշինք է, որ մենք ընդհանուր հայտարարագիր ունենք մեր մոտեցումների առումով, որ ապագայում նաեւ տեսնում ենք մեկ կուսակցություն դառնալու հնարավորությունը: Ես համարում եմ, որ այս ընտրությամբ չի սկսվում եւ ավարտվում «Ելք» դաշինքի գործունեությունը, եւ ընդհանրապես մեզ տեսնում եմ Հայաստանի ապագա կառավարման գործընթացի ամենավերին տեղերում՝ անկախ այն բանից, դա կլինի խորհրդարանական այս ընտրություններո՞ւմ, թե՞ տեղի կունենա 2018-ի փոփոխությունից հետո, 2019-ին, բայց ակնհայտ է, որ համակարգ է փոխվում, իսկ համակարգի փոփոխման արդյունքում համակարգի անդամները հեռանում են, դա քաղաքագիտական օրենք է՝ համաշխարհային փորձով հաստատված: Ես չգիտեմ, թե որքանով են հանրապետականները գիտակցաբար կատարել այդ փոփոխությունները, բայց աշխարհի բոլոր երկրներում այդպես է եղել: Համակարգի փոփոխությունից հետո համակարգի անդամները հեռացել են…

Զրույցը՝
ՍԱՄՎԵԼ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆԻ
ՎԱՀՐԱՄ ՕՐԲԵԼՅԱՆԻ