Միքայել Մալխասյան. «Քարտեզագրական նյութերով բանավեճը փակուղի տանող ճանապարհ է, որը շեղում է իրական քաղաքական օրակարգից՝ անվտանգության ապահովումից»

08.10.2022 21:01
2044

Մի քանի օր է՝ հայ հանրությունը քննարկում է այսպես կոչված «Հավաստի աղբյուր»-ի կողմից «Հայկական ժամանակ»-ում հրապարակված փաստաթուղթը, որում արտացոլված է իբր Ադրբեջանի կողմից Հայաստանին ներկայացված հինգ պահանջը, որի չորրորդ կետի համաձայն՝ սահմանագծման ու սահմանազատման գործընթացը երկու երկրի միջև պետք է իրականացվի 1919, 1920 թվականների քարտեզներով:

Այդ քարտեզների արժանահավատությունը ճշտելու և ընդհանրապես «քարտեզային երկխոսություն» սկսելու նպատակահարմարությունը քննարկելու համար զրույցի հրավիրեցինք Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետի հայոց պատմության ամբիոնի դոցենտ, պատմական գիտությունների թեկնածու Միքայել Մալխասյանին:

-Պարոն Մալխասյան, ի՞նչ քարտեզների մասին է խոսքը, որքանո՞վ են դրանք հիմնավոր իրավական առումով:

-Նախ՝ շատ դժվար է ասել, թե ինչքանով է հավաստի ու արժանահավատ «Հավաստի աղբյուր»-ի խոսքը: Դժվար է ասել, թե իրականում ինչ պահանջների մասին է խոսքը, թե իրականության հետ ինչ աղերս ունեն այսպես կոչված ներկայացված պահանջները:

Երկրորդ՝ եթե զուտ մասնագիտական տեսանկյունից մոտենանք, ապա անհասկանալի է, թե 1919-20 թթ. որ քարտեզներին է հղում կատարվում:

Մենք գիտենք, օրինակ, որ 1918 թ. հոկտեմբերի 30-ին ստորագրված Մուդրոսի զինադադարով ստեղծվել էր հնարավորություն Հայաստանի տարածքն ընդլայնելու՝ Թուրքիայի պարտությունից հետո: Ասել է թե՝ Բաթումի պայմանագրով մեզ տրված սահմանափակ տարածքը կարող էր ընդարձակվել, այսինքն՝ վերականգնվեր 1914-ի ռուս-թուրքական սահմանը: Կարսի մարզը նույնպես պետք է մտներ Հայաստանի մեջ...

Մեր սահմաններում փոփոխություններ եղան այլ ուղղություններով ևս...

Հաշվի առնելով այդ ամենը՝ պետք է հասկանալ՝ այդ տարիների ո՞ր ժամանակահատվածի և կոնկրետ ո՞ր քարտեզի մասին է խոսքը:

-«Հավաստի աղբյուր»-ի կասկածելի հրապարակումից հետո մամուլում հանրայնացվեց 1920 թվականին վերագրվող մի քարտեզ, որը Հայաստանը ներկայացրել է Ազգերի լիգա և որը ճանաչվել է Ազգերի լիգայի կողմից: Ընդ որում՝ նույն ժամանակ՝ 1920-ին, Բաքուն ևս քարտեզ էր ներկայացրել Ազգերի լիգա, որը չէր ճանաչվել: Այսինքն՝ ճանաչվել էր միայն Հայաստանի ներկայացրած քարտեզը: Մի՞թե դա կոնկրետ փաստարկ չէ 1920-ին վերագրվող քարտեզների առումով:

-Գիտե՞ք, թե որն է հարցը: Մենք հիմա քննարկում ենք բաներ, որոնք իրողությունների հետ կապ չունեն:

Այսինքն՝ եթե հիմա պետք է գնանք 1920 թ., ինչո՞ւ չենք կարող հասնել Պեվտինգերյան քարտեզին, որի վրա նշված են Մեծ Հայքի թագավորության հիմնական մայրուղիները, Արշակունյաց Հայաստանի հին ճանապարհները և դրանց վրա գտնվող կայանների մեծ մասը:

Եթե այդպես գնալու լինենք՝ կհասնենք մինչև Բաբելոնյան քարտեզ, մինչև Տիգրան Մեծի ժամանակներ:

Ես չեմ հասկանում՝ ինչո՞ւ է առհասարակ մեր հանրությունն ընդունում բանավեճի նման արհեստական խաղի կանոնները, ինչո՞ւ է փորձագիտական համայնքը մտնում այդ խաղի մեջ:

Շատ տարօրինակ է, որ պետական այրերն ընդունել են խաղի այդ կանոնները:

Եվ ուրեմն՝ ինչո՞ւ մտնել մի դաշտ, որ պետք չէ մտնել:

Եթե պատմական քարտեզներով սկսենք առաջնորդվել, բավականին բարդ և հակասական իրավիճակում կհայտնվենք:

Երբ Սևրի պայմանագրի կոնտեքստում քննարկվում էր Հայաստանի սահմանների հարցը՝ մեծ տերությունները փաստորեն ճանաչում էին Հայաստանի անկախությունը և հանձն առնում միայն Թուրքիայի հետ սահմանների կարգավորման խնդրի լուծումը: Վրաստանի և նորաստեղծ Ադրբեջանի հետ այդ հարցերը հետո պիտի քննարկվեին...

Այնպես որ՝ խելամիտ չէ քարտեզներով խոսելն ինչ-որ կոնկրետ ժամանակի կտրվածքով, ընդ որում՝ դա կարող է մի կողմից շատ խոցելի լինել, մյուս կողմից՝ շատ օգտակար:

-Հայաստանի ղեկավարը ՄԱԿ-ի վեհաժողովում ունեցած ելույթում կոչ արեց Ադրբեջանին՝ ցույց տալ այն քարտեզը, որով ինքը ճանաչում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը: Ադրբեջանն էլ մատնանշեց 1919-20 թթ. քարտեզը: Եվ այդպես բանավեճը նոր փուլ մտավ:

-Դա վերածվում է պատմական վեճի, ու նման զարգացումների դեպքում անընդհատ նոր փաստարկներ կբերվեն, որը վերջ չի ունենա:

Հարցն այսպես պետք է դնել՝ մենք ի՞նչ կանխավարկածից պետք է ելնենք սահմանագծում և սահմանազատում կատարելիս. այն տարա՞ծքը հիմք ընդունելուց, որ վերահսկում ենք փաստորեն, թե՞ ամեն ինչ դնում ենք հարցականի տակ:

Եթե ասում ենք՝ Խորհրդային Հայաստանի սահմաններն ենք հիմք ընդունում, ստացվում է՝ հրաժարվում ենք Արցախից: Եթե ասում ենք՝ Հայաստանի տարածքը 29.8 հազար քառակուսի կմ է, ապա հաջորդ հարցն է ծագում՝ Ադրբեջանի մատնանշած անկլավները մտնո՞ւմ են դրա մեջ, թե՞ ոչ: Ընդ որում՝ դա ամենևին էլ փոքր հարց չէ: Այսպես կոչված այդ անկլավներով են անցնում մեզ համար կենսական նշանակություն ունեցող հաղորդակցության ուղիները:

Վերցնենք, օրինակ, Տիգրանաշենը: Այնտեղով է անցնում Սյունիքի մարզից, Արցախից, Իրանի Իսլամական Հանրապետությունից դեպի կենտրոն ձգվող միակ ճանապարհը:

Եթե դա տալիս ենք թշնամական պետությանը, ի՞նչ ենք ակնկալում, ինչպե՞ս ենք պատկերացնում մեր երկրի հետագա բնականոն գործունեությունը:

Նույն խնդիրն է Տավուշի մարզում.  եթե Վրաստանին կապող միջպետական ճանապարհի 2 կմ-ից ավելի տարածքը հայտնվի  թշնամական պետության վերահսկողության ներքո, ապա պատկերացնել կարելի է, թե ինչ խնդիրների կբախվենք:

Սրանք հարցեր են, որոնք ինչ-որ թվեր, քարտեզներ վկայակոչելով չես կարող լուծել:

Կամ՝ ի՞նչ ենք հասկանում խորհրդային քարտեզ ասելով:

Հասկանում ենք 1991-ի դրությամբ քարտե՞զը, որը խորհրդային երկրի ներքին ակտերով է սահմանվել:

Բայց չէ՞ որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը մինչ այդ՝ 1920 թվականից, նույն պետության մաս են կազմել, որոշ ժամանակ էլ՝ 1922-36 թթ. Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանը մեկ այլ վարչական միավորման՝ Անդրֆեդերացիայի մեջ են եղել:

Այդ ժամանակներում, ամենատարբեր մակարդակներում, ամենատարբեր պատրվակներով և հատկապես տնտեսական նկատառումներից ելնելով՝ տարածքների փոխանակումներ են արվել քանիցս: Ինչպե՞ս վարվել այդ ամենի հետ:

Կամ Գորիս-Կապան ճանապարհը, որ հիմա շրջափակված է...

Ասում են Խորհրդային Ադրբեջանի տարածքով է անցել:

Հիմա՝ հարց. եթե այդ ճանապարհը Խորհրդային Ադրբեջանի տարածքով է անցել, ապա ո՞նց է պատահել, որ Խորհրդային Հայաստանի կառավարությունը, հանրապետության բյուջեից, երկու անգամ հատկացումներ է կատարել տվյալ ճանապարհը կառուցելու, այնուհետև հիմնանորոգելու համար...

Եվ ուրեմն՝ պետք չէ ակնկալել, թե թշնամին կառաջարկի մեզ համար ընդունելի ձևաչափ: Նրանք քարտեզ են առաջարկում և ասում՝ Երևանը պետք է մերը լինի. հետո՞...

-Ամիսներ առաջ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահն ակնարկեց, թե ՌԴ գլխավոր շտաբի տնօրինության տակ են Ադրբեջանի և Հայաստանի սահմաններն արտացոլող քարտեզները: Եվ իբր դրանք կդրվեն սեղանին, եթե պահը վրա հասնի:

-Ենթադրում եմ՝ խոսքը 1920-ական թվականների մասին է, որովհետև գլխավոր շտաբը հենց այդ ժամանակ է քարտեզագրությամբ զբաղվել:

Հետագայում այդ գծագրումները դրվել են ադմինիստրատիվ քարտեզագրման հիմքում, և այդ ամենն աստիճանաբար մասնագիտական հարթակ է տեղափոխվել:

Եվ չգիտեմ՝ ինչո՞ւ են ադրբեջանցիները նախընտրելի համարում 1919-20 թթ. քարտեզները:

Այդ դեպքում ի՞նչ է պատրաստվում անել Հայաստանի Հանրապետությունը. մեր կողմից  փաստացի վերահսկվող սահմանների՞ց էլ ինչ-որ բան զիջել...

Եվ ուրեմն՝ ինչո՞ւ ենք մտնում այդ օրակարգի մեջ, չեմ հասկանում:

Մեզ համար շահեկան կլիներ,  այդ սկզբունքով  առաջնորդվելու դեպքում, 1920-ականների քարտեզները հիմք ընդունել, որովհետև այդ ժամանակ Խորհրդային Հայաստանի սահմանները շատ ավելի ընդարձակ էին, քան ԽՍՀՄ փլուզման պահին եղած սահմանները: Այդ ժամանակ խոսքը մոտ 31 հազար քառակուսի կմ տարածքի մասին էր, դրանից հետո՝ աստիճանաբար, մեզանից տարածքներ են անջատել:

-Եվ, այդ բոլորով հանդերձ, ի՞նչ անել, ի՞նչ ունենք հակադրելու այս իրավիճակում:

-Նորից ասեմ՝ քարտեզագրական նյութերով բանավեճը փակուղի տանող ճանապարհ է, որը  շեղում է իրական քաղաքական օրակարգից՝  անվտանգության ապահովումից:

Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է առաջնորդվի բացառապես իր շահերով:

Եթե քարտեզներով լինի՝ Տիգրան Մեծի ժամանակների կամ Սևրի պայմանագրով նախատեսված քարտեզները կդնենք սեղանին: Եթե նույնիսկ Ադրբեջանի մատնանշած փաստաթղթերով առաջնորդվենք, ապա Նախիջևանը, Կարսը, Արարատ լեռան շրջակայքը, այլ տարածքներ Հայաստանի Հանրապետության մաս պիտի լինեն...

Ուստի և պետք է ելնենք հետևյալ կանխավարկածից՝ այսքան տարածքը ՀՀ փաստացի տարածքն է, Արցախի այսքան տարածքը բնիկ հայերով բնակեցված տարածք է...

Եվ ուրեմն՝ պետք է ջանք գործադրել, որ այդ տարածքները շարունակեն մնալ հայկական պետության սահմաններում: Այլապես՝ եթե շարունակում են զիջել մեր կողմից փաստացի վերահսկվող տարածքներ, ապա դա ինքնաոչնչացման ճանապարհ է…

Հարցազրույցը՝

Սամվել Ալեքսանյանի

Վրաստանի տուրիստական կազմակերպությունն իր էջից հեռացրել է Լոռու մարզին վերաբերող աղմկահարուց գրառումը, որով կիսվել էր Զուրաբիշվիլին

05.11.2024 00:30

Հայ դատի Ամերիկայի հանձնախմբի դիրքորոշումը՝ ԱՄՆ նախագահական ընտրություններին ընդառաջ

04.11.2024 21:36

Վրաստանի նախագահի հերթական խառնակչությունը՝ հեռանալուց առաջ․ Վահե Սարգսյան

04.11.2024 20:34

Զուրաբիշվիլին մի շարք հայկական հուշարձաններ ներկայացրել է իբր թե «պատմական Վրաստանի» մաս

04.11.2024 20:06

Իրանի նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանը կմասնակցի COP29-ին

04.11.2024 19:44

«Ճանապարհային դեպարտամենտ» հիմնադրամը վարորդներին հորդորում է երթևեկել ձմեռային անվադողերով

04.11.2024 15:39

ԿԽՄԿ աշխատակիցները հերթական անգամ տեսակցել են Բաքվում պահվող հայ գերիներին

04.11.2024 15:30

Վաղը Մոսկվայում Հայաստանի դեսպանն իր հավատարմագրերը կհանձնի Պուտինին

04.11.2024 14:51

Սահմանադուռ և սահմանապահ Ագարակ քաղաքը 75 տարեկան է

04.11.2024 13:17

Գորիսում առաջին անգամ անցկացվեց պատանիների բռնցքամարտի միջազգային մրցաշար

04.11.2024 12:20

Ռոբերտ Ղուկասյանը մասնակցել է մարզում առաջին անգամ կազմակերպված «Սյունյաց թևեր» սպորտային-տեղեկատվական փառատոնին

03.11.2024 22:46

Սիսիանի «Զանգեր» կոչվող հատվածում ձյուն է տեղում. տեսանյութ

03.11.2024 21:43