Բնապահանության եւ ընդերքի տեսչական մարմնի նախկին ղեկավար Արթուր Գրիգորյանը հունվարի 21-ին՝ նշանակումից յոթ ամիս անց, վարչապետի որոշմամբ ազատվել է աշխատանքից: Ազատումից մեկ շաբաթ առաջ նրան փոխանցել են փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանի առաջարկությունն աշխատանքից ազատվելու դիմում գրելու մասին, ինչը Գրիգորյանը չի արել: Այնուհետեւ եղել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի որոշումը:

Ինչո՞ւ եւ ինչպե՞ս  է Գրիգորյանն ազատվել աշխատանքից: 

Սիվիլնեթի Թաթուլ Հակոբյանը զրուցել է Արթուր Գրիգորյանի հետ:

-Ումի՞ց իմացաք, որ ազատվել եք աշխատանքից, որտեղի՞ց իմացաք: Զանգեցին եւ հայտնեցի՞ն, թե՞ կառավարության կայքից տեղեկացաք, որ էլ չեք աշխատելու:

-Իմանալն անակնկալ էր, բայց այնպես չէ, որ ինձ այդ մասին չէին ակնարկել կամ տեղեկացրել, որ կա այդպիսի տրամադրվածություն: Ամեն դեպքում զրույցի ընթացքում այդ մասին կխոսեմ՝ ներկայացնելով ամբողջական պատկերը:

-Դուք ամռանն եք սկսել աշխատել այդ պաշտոնում, ե՞րբ իմացաք, որ ուզում են Ձեզ ազատել այդ աշխատանքից:

-Դժվար է այդ հարցին ուղիղ տեքստով պատասխանել, որովհետեւ տարբեր խնդիրների վերաբերյալ կային տարբեր մոտեցումներ: Ամեն դեպքում ցանկանում եմ համակարգված ներկայացնել երկու հարց. առաջինը՝ ի՞նչ պատճառով եւ երկրորդ՝ ի՞նչ ձեւով: Քանի որ կա հանրային հետաքրքրվածություն, չեմ ուզում գործող կառավարությանը քննադատել կամ ներկայացնել ինչ-ինչ խնդիրներ: Մարդիկ ունեն քաղաքական թիմ, ես այդ թիմի մաս չէի կազմում, բայց իրենք ինձ ներգրավեցին կառավարության գործընթացում, ինչի շնորհիվ մեծ փորձ ձեռք բերեցի եւ շատ արժեքավոր ինֆորմացիա, եւ դա շատ գնահատելի է: Այդ առիթով միայն իմ գոհունակությունը կարող եմ հայտնել. չլինելով այդ քաղաքական թիմի անդամ՝ առաջարկում են լուրջ կառավարչական ֆունկցիաներ ունեցող կառույց ղեկավարել:

Երկրորդ՝ միեւնույն ժամանակ չեմ ուզում՝ արհեստական կոռեկտություն լինի, պիտի բովանդակային հարցերի մասին խոսել, ի վերջո մարդիկ սպասում են, ակնկալում են լսել այն հարցադրումները, որ շրջանառվում են հանրության մեջ, դրանց վերաբերյալ պիտի տրվեն սպառիչ պատասխաններ: Հիմա պատճառների հետ կապված: Գիտեք, որ վարչապետի աշխատակազմի ղեկավարն իր ֆեյսբուքյան  էջում կատարել է գրառում, որի մեջ նշել է մի քանի պատճառներ, այդ նույնը նաեւ փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանի օգնականն է ներկայացրել լրագրողներին: Ասում եմ այն, ինչը նաեւ մամուլում է հրապարակված: Կարող եմ ընթերցել. նշված է՝ իսկ առհասարակ կադրային նշանակումները եւ ազատումները միտված են առավել բարձր մակարդակի մասնագետների ներգրավմանը, կառավարության աշխատանքների առավել արդյունավետ կազմակերպմանը, առաջադրված նպատակների իրականացմանը:

-Այսինքն՝ ակնարկվում է, որ Դուք այնքան էլ բարձրակարգ մասնագետ չեք կամ Դուք բարձրակարգ եք, ուզում են ավելի լավին բերել:

-Այստեղ մի քանի ակնարկ կա, միայն դա չէ, հետո ակնարկ չէ, բաց տեքստով էլ  նշված է, եթե մասնագիտական տեսանկյունից  նայենք, պետական կառավարումը միանգամայն տարբերվում է այլ մասնագիտական գործունեությունից, կարող է՝ դու մեծ ծավալի ինֆորմացիա ունենաս բնապահպանական կամ այլ գործունեության վերաբերյալ, բայց եթե չունես աշխատանքային փորձ, չի ստացվի, մեքենա վարելու պես բան է կառավարության համակարգը, պետք է  կառավարման համակարգում գտնվես, որ ընթացքում կարողանաս հասկանալ, թե ինչպես է  այդ մեխանիզմն աշխատում: Եվ այս տրամաբանությամբ եթե դիտարկենք, Հանրապետական կուսակցությունից առավել լավ կառավարիչներ չկան, որովհետեւ ամենամեծ փորձն իրենք ունեն, բայց դա չէ գնահատման չափանիշը. որեւէ ոլորտում չի կարող լինել որեւէ անձ, որ հնարավոր չլինի փոխարինել ավելի հետաքրքիր, ավելի բարձրակարգ մասնագետներով:

Բայց խնդիրն այս ամենի մեջ չէ: Ընդ որում` բավականին կոռեկտ ձեւակերպումներ են տրված, աշխատանքից ազատման հիմնավորումը ներկայացնելիս, ինչը գնահատելի է: Մի քանի խնդիրների մասին պիտի հստակ ներկայացնեմ, որից հետո պարզ կլինի: Այստեղ կա հստակ ձեւակերպում, որ կառավարության արդյունավետ գործունեության կազմակերպումը միտված է  առաջադրված նպատակների իրականացմանը:

Արդ, հիմա ինչն է խնդիրը: Կա ձեւավորված գործող իշխանություն, որ լեգիտիմ է  եւ Ազգային ժողովում, եւ կառավարությունում, եւ դրանց ձեւավորման գործընթացը կարծես ավարտվել է կամ ավարտին է հասցվում: Այս փուլում կառավարությունը պիտի ներկայացնի իր քաղաքականությունն այս կամ այն ոլորտում, այդ թվում` բնապահպանության, այդ թվում` բնապահպանական կամ տնտեսական հարցերի վերաբերյալ խնդրահարույց կետերի շուրջ: Երբ նշվում է կառավարության կողմից բարձրացված առաջադրանքների արդյունավետ կատարման մասին, հարցն այն է, որ կառավարության կազմի սուբյեկտները պատրա՞ստ են արդյոք կամ գտնու՞մ են, արդյոք, հնարավոր իրենց ներգրավմամբ այս կամ այն հարցը կարգավորելուն: Եթե ավելի հստակ ներկայացնեմ, կան սկզբունքային տարաձայնություններ առանձին հարցերի վերաբերյալ, որոնց շուրջ պիտի խոսել: Այսինքն՝ երբ բնապահպանական տեսչության ղեկավարին աշխատանքից ազատում ես այս փուլում, նշանակում է հենց այս փուլում դու պետք է այդ մասին խոսես: Եվ շատ ավելի ազնիվ կլինի, որ դու մատնանշես քաղաքական նպատակահարմարության հարցը եւ ոչ թե ինչ-որ մասնագիտական ձեւակերպումներ տաս:

Ինչ վերաբերում է  մեթոդին, մոտ մեկ շաբաթ առաջ տեսչական մարմնի համակարգման գրասենյակի  ղեկավարն ինձ  փոխանցեց փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանի առաջարկությունը՝ աշխատանքից ազատվելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնել:

-Այսինքն Ձեզ ասել են դիմում գրել եւ հեռացել:

-Ես ասացի, ամենայն հարգանքով եմ վերաբերվում վարչապետի շրջապատին, որ իմ անմիջական վերադասը վարչապետն է, եւ եթե կա որեէ խնդիր, ապա վարչապետը պետք է դա ինձ ասի եւ վարչապետը կարող է միայն այդպիսի պահանջ կամ առաջարկություն ներկայացնել: Բնապահպանական տեսչությունը պետական շատ կարեւոր գործառույթ իրականացնող մարմին է, 2018թ. հունիսից սկսած հանդիսանում է կառավարության ենթակա կառույց,  եւ մարմնի ղեկավարն անմիջապես ենթակա է վարչապետին, եւ չկա որեւէ այլ միջանկյալ օղակ, որին իրավական տեսանկյունից ենթակա է տեսչության ղեկավարը:

-Կարո՞ղ  ենք ասել, որ Դուք ինչ-որ տեղ վերահսկում եք բնապահպանական հարցերը:

-Ոչ թե ինչ-որ տեղ, այլ ուղղակիորեն, այդ թվում նաեւ նույն բնապահպանության նախարարության առանձին գործառույթներ, մասնաճյուղեր` գործունեությունն ենք ստուգում, պարզելու համար, թե մարդիկ որքանով են պատշաճ կերպով իրականացնում իրենց հսկողական գործառույթները: Շատերը չեն տարբերում հսկողությունը վերահսկողությունից՝ կարծելով, թե մենք պիտի գնանք անտառը հսկենք, որ այն չհատեն, բայց ռեսուրսներն այնպես են բաշխված, որ տեսչական մարմնին տրված է այնքան ռեսուրս, որ վերահսկողություն իրականացնի հսկողի նկատմամբ: Կա կառույց, որ մշտական հսկողություն է իրականացնում նույն այդ անտառի նկատմամբ, Սեւանա լճի նկատմամբ («Սեւան» ազգային պարկը 220 աշխատակից ունի), իսկ մեր ամբողջ տեսչությունը՝ Հայաստանով մեկ՝ 195 եւ Գեղարքունիքի տեսչությունը 9 տեսուչ ունի ընդամենը: Պարզ է, որ ընդամենը պիտի վերահսկենք հսկողի գործառույթները: Եվ այս առումով բնապահպանության նախարարության առանձին ստորաբաժանումներ մենք ուղղակիորեն վերահսկում ենք: 

Այս կառույցը շատ հզոր կառույց է եւ շատ պատասխանատու ու կարեւոր գործառույթներ  է իրականացնում: Եվ երբ կառույցի ղեկավարին ազատում են աշխատանքից, առաջարկում ազատվելու դիմում ներկայացնել, պետք է շատ հստակ պատճառաբանություններ լինեն եւ շատ հստակ քննարկվեն, թե ինչպես պիտի շարունակի կիսատ մնացած ստուգումների գործընթացը: Ի վերջո, մենք Քաջարանում ստուգում ենք իրականացնում, եթե դուք պատկերացնում եք` ինչ ասել է Քաջարանի հանքավայր. դա Հայաստանի հանքարդյունաբերության շուրջ 90 տոկոսն է, Քաջարանի կոմբինատն ամենամեծ տնտեսավարող սուբյեկտը եւ ամենախոշոր հարկատուն է: Մենք 4,5 ամիս այնտեղ ստուգումներ ենք անցկացնում, ավարտել ենք դեկտեմբեր 21-ին, որից հետո ունենք աշխատանքային 10-օրյա ամփոփման փուլ՝ այդ հսկայածավալ ինֆորմացիան ամփոփելու եւ իրավական գնահատական տալու համար: Այս փուլում գլխատել տեսչական մարմինը որքանո՞վ է պրոֆեսիոնալիզմի չափանիշներին համապատասխանում, դա այլ հարց է: Բայց այդ մասին չեմ ուզում խոսել, ամեն դեպքում մեխանիզմը եղել է այդպես:

Ասել եմ՝ երբ իմ անմիջական ղեկավարը պահանջի իմ հրաժարականը, խնդիր չունեմ, բայց իմ անմիջական վերադասը պիտի ասի, եւ երբ վարչապետը Հայաստանում չէ, չէի կարող ակնկալել, որ այդպիսի որոշում կհրապարակվի: Մենք աշխատանքային խորհրդակցություն էինք անցկացնում, երբ իմ օգնականը զանգեց եւ ասաց, որ կառավարության կայքում այդպիսի բան է  գրված:

-Դուք նշեցիք Հայաստանի հանքարդյունաբերության հսկայի մասին, որտեղ ստուգումներ եք անցկացրել, բայց ուզում եմ մեր զրույցն այլ ուղղությամբ տանել, խոսքն Ամուլսարի մասին է: Հայաստանի կառավարությունը սկսել է գործունեությունն Ամուլսարի ուղղությամբ, եւ գուցե Դուք խանգարում ե՞ք: Ի՞նչ կասեք այդ առիթով, մանավանդ որ այնտեղ էլ էիք ստուգումներ անցկացնում:

-Այո, մենք ստուգում ենք իրականացրել դրա արդյունքում վեր հանած խնդիրների առնչությամբ՝ որոշումներ: 

Կարո՞ղ եք ասել, շատ հակիրճ, թե դրանք ինչ որոշումներ են:

-Որոշում է ընդունվել հանձնարարել ընկերության ղեկավարին, որ ընկերությունը ձեռնպահ մնա ընդերքօգտագործման հետ կապված յուրաքանչյուր գործունեության իրականացումից, քանի դեռ սահմանված կարգով չի ստացել նոր ՇՄԱԳ դրական փորձաքննական եզրակացություն, եւ նախարարությանն առաջարկվել էր, որպեսզի իրականացվի… Դա երկար պատմություն է:

-Դուք շատ կարճ ներկայացրիք:

Այսինքն, դուք պաշտոնական գրություն եք ներկայացրել նախարարություն, որի բովանդակությունն այն  է, որ Ամուլսարը չի կարելի շահագործվել, բնապահպանության նախարարությունն անտեսել է Ձեր այդ առաջարկը, ճի՞շտ ենք հասկանում:

-Եկեք՝ մի քիչ այլ կերպ ձեւակերպենք: Ոչ թե Ամուլսարը չի կարելի գործարկել, դա մեր որոշելիքը չէ: Ասում ենք՝ այս պահի դրությամբ տեսչական ստուգման արդյունքում վեր հանված խնդիրները բերել են այն իրավական հետեւանքի, որ պիտի իրականացվի նոր բնապահպանական փորձաքննություն, որի արդյունքում եթե տրվի դրական եզրակացություն, ապա այդ հանքավայրը կարող է շահագործվել: Բայց դա իրենց որոշելիքն է:

-Բայց այդպես վարչապետն էր պահանջում, որքանով տեղյակ ենք: 

-Այո, դա բացարձակապես ըստ էության նույնն է, եւ տարբերությունն իրավական մեխանիզմների մեջ է, ՇՄԱԳ փորձաքնննությունը եւ դրանից առաջ ընթացող գործընթացը մեր հանրապետության օրենսդրությամբ է կարգավորվում, վարչապետն ավելի գլոբալ է հարցը դիտարկել, որ Ամուլսարի իրական պատկերը պիտի իմանանք, որի համար անհրաժեշտ են փորձագետներ՝ միջազգային եւ տեղացի, եւ լուրջ համագործակցության արդյունքում պիտի ճշտվի՝ կա՞ ազդեցությունն օդի, ջրի եւ կենսաբազմազանության վրա: Խոսքն ազդեցության այն ծավալի մասին է, որ անհնարին է  դարձնում հանքի շահագործումը: Վերջին հաշվով նույն բանն է, տարբերությունը մեխանիզմների, ժամանակի մեջ է եւ այլն: Մենք չենք ասում Ամուլսարը չպիտի շահագործվի կամ այսինչ հանքը չպիտի շահագործվի, այլ ասում ենք՝ այս առկա իրողության պայմաններում պետք է իրականացվեն նոր գնահատումներ եւ նոր փորձաքննություն:

-Դուք զբաղվում եք էկոլոգիական իրավունքով, եւ դրանով զբաղվողներին քննադատում են այն բանի համար, որ Ամուլսարը մեր հանքարդյունաբերության մեջ ամենադրական օրինակը կարող է  լինել, եւ Դուք բոլորդ լծվել եք Ամուլսարի դեմ սեւ «փիառով», մինչդեռ մյուս հանքերը, որոնք խայտառակ ձեւով են շահագործվում, դրանց մասին ձայն չեք հանում, որովհետեւ պատվեր կա (խոսքը Ձեզ չի վերաբերում) տարբեր կառույցների կողմից, որ Ամուլսարի դեմ հակաքարոզչություն իրականացվի: Խնդրեմ Ձեր մեկնաբանությունը:

-Նախ՝ ես պիտի խոսեմ տեսչական մարմնի շրջանակում իրականացված գործունեության մասով: Մենք վերջին ժամանակներս երկու հանքավայր ենք հասցրել ստուգել՝ Ամուլսար եւ Ազատեկ, որ ոսկու հանքավայր է Վայոց ձորի մարզում:

Ամուլսարի դեպքում եղել է որոշում՝ ուժը կորցրած ճանաչելու վերաբերյալ, այսինքն  առաջարկություն նախարարությունը: 

Ազատեկի վերաբերյալ եղել է առաջարկություն էներգետիկայի նախարարին՝ դադարեցնել գործունեությունը: Հիմա մենք ավարտել ենք Քաջարանի կոմբինատի փորձաքննությունը: Ես, ցավոք, իրավունք չունեմ ներկայացնել բովանդակային տեղեկություններ՝ Քաջարանում իրականացված ստուգման արդյունքների վերաբերյալ:

-Վախենամ, որ արդյունքների համաձայն Քաջարանի կոմբինատը պիտի դադարեցնի իր գործունեությունը: Պարզապես ի՞նչ կլինի դա Հայաստանի համար:

-Ես չեմ ուզում որեւէ դատողություն անել: Նշեմ հետեւյալը. խոսքը չի վերաբերում կոմբինատի գործունեությունը հենց այնպես դադարեցնելուն: Տարբեր շերտեր կան, որ ստուգման արդյունքում վեր հանված ինֆորմացիան կարող է այդ շերտերին տեղեկատվությամբ, այսպես ասած, սնուցել: Մենք իրականացրել ենք ստուգումն ամենաբարձր մակարդակով, մեզ ավելի հաճախ քննադատում են Ամուլսարի առիթով, որ իրենց մոտ ստուգումներ ենք իրականացրել բոլոր դետալներով: Եվ վստահեցնում եմ, որ Քաջարանի կոմբինատում իրականացվել է ստուգում բոլոր դետալներով, ու այդ տեղեկատվությունը պետք է ամփոփվի այս տասը օրվա ընթացքում, եւ պետք է դրան տրվի իրավական հետեւանք: Ես պատրաստվում էի վարչապետի՝ արտասահմանից վերադառնալուց  հետո խնդրել հանդիպում, որ ներկայացնեմ խնդիրները, որպեսզի ի վերջո հասկանանք, թե լուծումներն ինչպես պետք է տրվեն:

Իմ աշխատանքի գործունեությունը հրապարակային է, դա տեսանելի է, բոլորը գիտեն, եւ այդ աշխատանքի հետեւանքներն  ու արդյունքները սահմանված կարգով պետք է ներկայացվեն հանրությանը: Քաջարանի պարագայում որոշում կայացնելու պատասխանատվությունն այս տասը օրվա ընթացքում չպետք է  թողնել տեսուչների վրա: Եթե տեսչական մարմնի ղեկավարն այս փուլում այս պահին աշխատանքից ազատվել է՝ առանց հաշվի առնելու այս բոլոր գործոնները, նշանակում է՝ պետք է լինի կոնկրետ անձ, որ այս հարցի վերաբերյալ իրավական եւ քաղաքական որոշումներ  ընդունի: Այստեղ խնդիրները տարբեր շերտերով են, միայն բնապահպանական չեն: Ես բոլոր խնդիրները պատրաստվում էի ներկայացնել վարչապետին եւ զուգահեռաբար քննարկել Տիգրան Ավինյանի առաջարկությունն աշխատանքից ազատվելու դիմում գրելու վերաբերյալ: Սակայն շաբաթն ուրբաթից շուտ եկավ:

-Ի՞նչ եք կարծում, Ամուլսարը պե՞տք է շահագործել, թե՞ ոչ: Մի կողմից` եթե չենք շահագործում, մենք ամենամեծ ներդրումն ենք վանում, մյուս կողմից` եթե շահագործում ենք, ինչպես շատ բնապահպաններ են նշում, լուրջ  խնդիրներ կան: Այս հարցն ինչպե՞ս պիտի լուծվի:

-Ըստ էության դա «այո»-ի եւ «ոչ»-ի խնդիր չէ: Սա պատասխանատվության խնդիր է: Եթե լեգիտիմորեն ձեւավորված կառավարությունը, որն ունի քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական պատասխանատվություն, բոլոր տնտեսական հարցերի վերաբերյալ պիտի ունենա որդեգրված քաղաքական դիրքորոշումներ, որոնք հիմնված լինեն տնտեսական եւ այլ բաղադրիչների վրա՝ բնապահպանական, սոցիալական, տնտեսական, քաղաքական եւ այլնի մասին, պետք է բաց տեքստով նստել եւ խոսել: Ես չեմ ուզում որեւէ ներքին ինֆորմացիա տրամադրել, տարբեր քննարկումների արդյունքում առաջացած առաջարկությունները ներկայացնել եւ այլն: Պարզապես ունեմ իմ մոտեցումները: Եթե դրանք չեն համապատասխանում կառավարության որդեգրած կուրսին` շատ նորմալ է: Առանցքային, սկզբունքային հարցն այդտեղ չէ, այլ այնտեղ, որ պետք է մատչելի կերպով եւ ազնվորեն խոսել այն հարցերի մասին, որոնց շուրջ կարծիքների անհամատեղելիության պատճառով անհնարին է դարձել իմ աշխատանքը կառավարությունում: Դա չի նշանակում, որ ես ճիշտ եմ, մյուսը սխալ է, մեկն ավելի սկզբունքային է, մեկը՝ նվազ սկզբունքային: Դա ընդամենը մոտեցումների եւ քաղաքական պատասխանատվության հարց է: Պարզապես այդ մասին հիմա պետք է խոսել: Ինչո՞ւ, որովհետեւ ես որոշում կայացրել տեսչության ղեկավարին ազատել աշխատանքից եւ ոչ թե մեկ ամիս հետո:

Նշանակում է հիմա պետք է խոսել այդ մասին: Հստակ հիմնավորումներ են պահանջվում. պիտի լինի դիրքորոշում, հիմնավորում այդ դիրքորոշմանը, կոնկրետ պատասխանատուներ, մասնագետներ, իրավաբաններ, ովքեր մասնագիտական առումով պատասխանատվություն կստանձնեն եւ պիտի քաղաքական պատասխանատվություն լինի եւ այդ հարցերի հանրային քննարկում: Հակառակ դեպքում ստացվում է այսպիսի դիսոնանս, երբ ոչ ոք չի հասկանում՝ ի՞նչ է կատարվում, ինչո՞ւ է կատարվում:

- Շատ հակիրճ մի պատասխան ենք ակնկալում. չե՞ք զգում, որ Ամուլսարի շահագործման  դեմ հստակ հակաքարոզչություն է տարվում, թե՞ այդպես չէ…

-Ներեցեք, երբ ժամանակին բնապահպանները Թեղուտի դեմ էին պայքարում, նույն տերմինաբանությունն էր շրջանառվում. սա լավագույնն է, դա դուք չեք հասկանում, երբ սկսենք շահագործել՝ կտեսնեք, ինչո՞ւ միայն Թեղուտը, մյուսների մասին չեք խոսում: Իրականում բոլորի մասին էլ խոսվում է: Ուղղակի դա պիտի հստակ տեսնել: Սա ես ներկայացնում եմ ընդհանուր ձեւակերպում, ոչ թե որպես տեսչական մարմնի ղեկավար կամ պաշտոնաթող ղեկավար: Հանուն արդարության պիտի տեսնել կամ ուղղակի կարդալ մամուլը, որի մասին ինչ ինֆորմացիա կա: Այս յոթ ամսում երեք հանքավայր ենք հասցրել ստուգել՝ երկու գիգանտ՝ մեկն իրոք գիգանտ՝ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը, մյուսը՝ Ամուլսարը, շահագործման փուլում է գտնվում, ուստի այս վերջինի ստուգումն արագ ստացվեց:

-Կարծում եմ, որ այս վեց-յոթ ամսում Դուք այնքան ինֆորմացիա եք կուտակել, որ անպայման Ձեր հետագա գործունեության մեջ շատ օգտակար կլինի, այնպես որ կարելի է հեռանալ նաեւ շնորհակալություն հայտնելով:

-Միանշանակ այդպես է: Խոսքը միայն ինֆորմացիայի մասին չէ, նաեւ քաղաքական համակարգում  կամ պետական–կառավարման համակարգում փորձառության: Ես արդեն նշեցի, որ սա բոլորովին այլ մոլորակ է, եւ այդտեղ մասնագիտական որակավորումները եւ գիտելիքներն ուղիղ համեմատական են աշխատանքային փորձի հետ: Հնարավոր չէ մի ոլորտից գնալ մի այլ ոլորտ՝ եւ այդտեղ իդեալական պատկերացնել իրավիճակը: