Սիսիանցիները թող խնկարկեն հերոս-առաջնորդ, խիզախ հայորդի Պողոս Տեր-Դավթյանի գերեզմանը

26.07.2022 10:14
2131

... 1920թ. հոկտեմբերի վերջին ստեղծվեց 11-րդ բանակի զանգեզուրյան հարվածող  խումբը՝ Պ. Կուրիշկոյի հրամանատարությամբ: Կոմունիստական ջոկատների հետ միասին հարվածող խմբի մեջ մտնում էին 8 հազար զինվոր և մեծաթիվ ռազմական տեխնիկա (48 հրանոթ, 220  գնդացիր, 2 սավառնակ և այլն): Հարվածող խմբի մեջ էր մտնում  նաև թուրքական գունդը՝ բաղկացած 400 ասկյարներից: Հրամանատարությունը խնդիր էր դրել հարվածող խմբի առաջ՝ նոյեմբերի 1-ին սկսել և երեք օրվա ընթացքում ճնշել ապստամբությունը: Խումբը չորս ուղղությամբ շարժվեց Ղափան և Սիսիան: Հիմնական ուժերը կենտրոնացված էին Ղափանի շրջանում, որտեղ և նոյեմբերի 3-ին սկսվում են զինաբախումները։ Հաշվի առնելով հակառակորդի թվական ու տեխնիկական բացահայտ գերազանցությունը, Նժդեհը իր վաշտերին հրամայում է խուսափել առճակատումից և նահանջել կանխապես պատրաստված դիրքերը: Ականապատվել էին այն ձորերի ժայռերը, ուր, նահանջողներին հետապնդելով, պետք է մտներ հակառակորդը: Երբ հարվածող խմբի զորամասերը, հետապնդելով «նահանջող» ժողովրդական վաշտերին, մտնում էին ձորերը, մեկը մյուսի հետևից պայթում են ժայռերի տակ տեղադրված ական-տակառները՝ օդ բարձրացնելով հսկայական ժայռաբեկորները, որից հետո քարե ու երկաթե կարկուտը հեղեղում է ձորերը: Կռվի առաջին և երկրորդ օրերը պարտվում են հարվածող խմբի աջ ու ձախ թևերը: Երկու օր հետո նահանջում է Ղափանի վրա հարձակվող կենտրոն-զորախումբը:

Այս կռիվների մասին նոյեմբերի 8-ին Նժդեհը Հայաստանի զինվորական նախարարին գրում է. «Նոյեմբերի 3-ին թշնամին մեծ ուժերով 20-րդ և 28-րդ կարմիր հեծյալ բրիգադները (պետք է լինի դիվիզիաները Կ. Ս.), Բարգուշատի թրքությունը և 400 տաճիկ ասկյարներ կրկնեցին հարձակումը Ղափանի հյուսիսարևելյան գյուղերի, վրա: Կռիվներն աննախընթաց համառությամբ ու կատաղությամբ տևեցին չորս օր և վերջացան թշնամու պարտությամբ»: Սակայն նոյեմբերյան կռիվները Ղափանի վրա հարձակվող զորախմբերի պարտությամբ չավարտվեցին:

Զանգեզուրում կատարված վերջին խայտառակությունները կապված են Սիսիանի շրջանում թուրքական գնդի կատարած գազանությունների հետ է: Այս գունդը ռուսական զորախմբերի հետ Սիսիանի շրջանն «ազատագրելուց» հետո, համաձայն հրամանի, պետք է անցներ Նախիջևան և միանար այնտեղ գտնվող թուրքական ջոկատին: Նոյեմբերի 4-ին Յայջի գյուղը գրավելուց հետո, Նախիջևան մեկնելու փոխարեն, նրանք մտնում են հայկական գյուղերը և մինչև նոյեմբերի 12-ը ազատություն տալիս իրենց գազանաբարո կրքերին: Նրանց հետագա գործունեությունը խափանելու համար ոտքի են կանգնում Սիսիանի շրջանհ Ուզ և Ղարաքիլիսա գյուղերը: Շուտով նրանց օգնության է հասնում սիսիանցիների առաջնորդ Պողոս Տեր-Դավթյանի ջոկատը: Համառ մարտերից հետո թուրքական գունդը, շուրջ 100 սպանված թողնելով մարտի դաշտում, փախչում է Գորիս: Այս կռվում վիրավորվում և մի շաբաթ հետո մահանում է Սիսիանի վաշտերի հերոս-առաջնորդ, ղափանցի Պողոս Տեր-Դավթյանը (սիսիանցիները թող գտնեն, հուշարձանեն և խնկարկեն այս խիզախ հայորդու գերեզմանը): Թուրքական գնդի գործունեությունը Զանգեզուրում հարուցում է համաժողովրդական զայրույթ: Ոտքի են կանգնում նաև Գորիսի շրջանի գյուղերը: Զգալով, որ իրենց դեմ ուղղված համաժողովրդական զայրույթը հասել է գագաթնակետին և բացառված չէր, որ Պարսկաստանում կարմիր զորամիավորումների հետ կատարվածը կարող էր կրկնվել Զանգեզուրում, զանգեզուրյան հարվածող զորախումբը 1920 թ. նոյեմբերի 21-ին թողնում է Գորիսը և մարտերով հեռանում Զանգեզուրից:

 

Կտրիճ Սարդարյան

                                                                        Հատված «Պատմություն և իրականություն»

գրքից

Ֆրանսիան անպատասխան չի թողնի իր և Եվրոպայի նկատմամբ Ադրբեջանի հարձակումները. ֆրանսիացի նախարար

14.11.2024 10:33

Սյունիքով անցնող մայրուղու նոր հատվածը կբացվի առաջիկա օրերին. նախարար

13.11.2024 23:06

«Բարի գալուստ, բարի վերադարձ». Բայդենը՝ Թրամփին

13.11.2024 21:46

COP29-ին մասնակից երկրներից որևիցե մեկը չի անդրադառնում Բաքվում գտնվող հայերին․ Մանե Թանդիլյան

13.11.2024 21:44

Թուրքիան խզում է առևտրային հարաբերություններն Իսրայելի հետ․ Էրդողան

13.11.2024 21:38

2023-ին կողմերը մոտ էին ապաշրջափակմանը, սակայն Արևմուտքի ճնշմամբ ՀՀ-ն սառեցրեց մասնակցությունը եռակողմ ձևաչափերում. Զախարովա

13.11.2024 21:05

Հայտնաբերվել է զինծառայող Նարեկ Գրիգորյանի դին. ՊՆ

13.11.2024 20:57

ՀՀ որևէ պաշտոնյա Բաքվում անցկացվող COP29-ին մասնակցելու համար չի գրանցվել․ Միրզոյան

13.11.2024 19:00

Տաթևի ճանապարհին կատարվելու են պայթեցման աշխատանքներ. մեկ օր այն փակ կլինի

13.11.2024 18:41

Ռազմական ճանապարհով օկուպացված տարածքների հարցը լուծելու խնդիր դրված չէ. Պապիկյան

13.11.2024 18:35

ՀՀ Սահմանադրության տեքստը ԼՂ-ի մասին ո՛չ ուղղակի, ո՛չ անուղղակի որևէ դրույթ չի պարունակում. վարչապետ

13.11.2024 18:28

Շատ կարևոր զրույց տեղի ունեցավ. Փաշինյանը՝ ԲՐԻԿՍ-ի շրջանակում Ալիևի հետ հանդիպման մասին

13.11.2024 18:24