«Սյունյաց երկիր. մշակութային» հանդեսի՝ Արամ Խաչատրյանին նվիրված համարը նախապատրաստելու ընթացքում տեղեկացանք, որ Գողթանի Վերին Ազա գյուղից տասը ընտանիք ներկայումս բնակվում է Մեղրու տարածաշրջանի Լեհվազ գյուղում:
Հանդիպեցինք (19 հոկտեմբերի 2023 թ.) այդ գյուղի երբեմնի բնակիչներ Միքայել Պողոսյանի (ծնված 1952 թ.) և Արամ Հարությունյանի (ծնված 1958 թ.) հետ:
Երկուսն էլ ծնվել են Վերին Ազայում:
Գյուղի հայ բնակչությունը հայրենի բնօրրանից հեռացել է 1988 թվականին՝ Արցախյան շարժման ժամանակ:
Գյուղի մոտ 40 ընտանիք՝ ազգամիջյան լարված այդ օրերին, տեղափոխվեցին Մեղրի, տեղավորվեցին շրջանի տարբեր գյուղերում: 15 ընտանիք բնակություն հաստատեց Լեհվազում: Այդտեղ եկան նաև Ցղնայից ու Դերից:
Հետագայում մի մասը Լեհվազից հեռացավ՝ գնացին Արարատ, Մասիս, Երևան...
Գյուղում մնացել է տասը ընտանիք:
Հիմա, գրեթե ամեն օր, Վերին Ազայի բնակիչները, ովքեր մշտապես բնակվում են Լեհվազում, հանդիպում են, զրուցում...
- Գյուղի խանութի մոտ նստարան կա, անունը դրել ենք «ազացիների նստարան», - պատմում է Միքայել Պողոսյանը: - Հավաքվում ենք, նստում, զրուցում, հիշում մեր գյուղը, կարոտում...
Ազայի բնակիչները հպարտանում են իրենց եզերքի աշխարհահռչակ զավակ Արամ Խաչատրյանով:
Իրենց ծնողներից ու պապերից լսածն են մեզ հրամցնում՝ Արամ Խաչատրյանը ծնվել է Ազայում, երկու-երեք տարեկան է եղել, որ ընտանիքը վերջնականապես տեղափոխվել է Թիֆլիս:
Զրուցակիցներս տեղեկացնում են, որ Վերին Ազայի հարևան Դեր գյուղում Արամ Խաչատրյանը բարեկամներ ուներ, որոնց մի մասը նույնպես Լեհվազ է տեղափոխվել: Կոմպոզիտորի բարեկամներից հիշում են Սիմոնին (ազգանունը չհիշեցին), Ոսկան Հովհաննիսյանին: Վերջինս մահացել է, բայց նրա դուստրը՝ Նադիկ Հովհաննիսյանը, Լեհվազում է բնակվում:
Նադիկ Հովհաննիսյանը մեզ հետ ունեցած հեռախոսազրույցում պատմեց, որ Եղիան՝ Արամ Խաչատրյանի հայրը, իր պապիկի քեռորդին է: Ժամանակին կապեր են ունեցել...
Զրուցակիցներս պատմում են, որ շատերն էին այն ժամանակ այցելում Վերին Ազա և Ներքին Ազա, հետաքրքրվում Արամ Խաչատրյանի նախնիներով, հայ ժողովրդին Արամ Խաչատրյան պարգևած այդ քարափներով:
Արամ Հարությունյանը բացառում է, որ Արամ Խաչատրյանը 1970-ականներին եկած լիներ Ազա ու իրենք տեսած չլինեին:
Վերին Ազայի բնակիչները հիշում են մերձակա բնակավայրերը՝ Ցղնան՝ Կոմիտաս Վարդապետի նախնիների բնօրրանը, Կզնուտը՝ Գարեգին Նժդեհի ծննդավայրը, Բիստը՝ Եղիշե Չարենցի Արփենիկ կնոջ ծննդավայրը, Շոռոթը՝ Սայաթ-Նովայի մորական պապի՝ Նաղաշ Հովնաթանի ծննդավայրը: Հիշում են նաև իրենց գյուղի եկեղեցու ավերակները՝ թուրքերն էին ավերել, հիշում են Ալանգյազ լեռը, Օձասարը, Մեսրոպ Մաշտոցի քարայրը...
Սամվել Ալեքսանյան