Ռուբեն Սաֆրաստյանի հետ՝ հայացք հայոց պատմությանը, և զուգահեռներ Տիգրան Մեծի, Պոմպեոսի, Կրասոսի ու մեր ժամանակների միջև

24.11.2023 14:26
382

Նոյեմբերի 17-ին, երբ Մեղրիի գիտաժողովի մասնակիցները Կարճևանում բարձրացան գյուղի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող ջրվեժի տարածք, մենք մի քանի հոգով դադար առանք կիսաճամփին՝ լեռան պռնկին թառած այն տան ստորոտում, որտեղ 1913-ին ծնվել է ճանաչված լեզվաբան, բարբառագետ, բառարանագետ Էդուարդ Աղայանը:

Ջրվեժ չէր բարձրացել ու մեզ հետ էր նաև ակադեմիկոս, ճանաչված արևելագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը:

Հավաքվածներիս զրույցը նախևառաջ մեծ լեզվաբան, Սյունյաց աշխարհի նշանավոր զավակ Էդուարդ Աղայանի մասին էր, հատկապես նրա հեղինակած կոթողային գործի՝ «Արդի հայերենի բացատրական բառարան»-ի մասին:

Քիչ հետո խորացանք հայ ժողովրդի պատմության խորքերը, և պարոն Սաֆրաստյանը մեր ուշադրությունը հրավիրեց պատմական մի քանի դրվագի վրա, որոնցից երեքը (թեև հայտնի էին) մտածելու տեղիք տվեցին...

Առաջին դրվագը հռոմեացի զորավար Պոմպեոսի ու Տիգրան Մեծի առնչությունների մասին էր: Տիգրան Մեծը երկիրը հետագա ավերածություններից փրկելու համար դիվանագիտական հնարք է բանեցնում և Արտաշատի մատույցներում՝ թագավորական իր բարձունքից իջնելով, արքայական թագն առած, առանց թիկնապահների մոտենում է Պոմպեոս զորավարին և նրան մեկնում հայոց թագը: Վերջինս էլ (արքայի այդ պահվածքից ազդված) մեծահոգաբար վերադարձնում է թագը՝ դրանով իսկ վերահաստատելով Տիգրան Մեծի իշխանությունը:

Չնայած հունահռոմեական աղբյուրների կողմից մեզ փոխանցված այդ զրույցին համամիտ չէ Մովսես Խորենացին, սակայն զրույցը շարունակում է մնալ հայոց հիշողության մեջ և գնահատվել իբրև ավելի հզորների հետ հարաբերվելու ողջամիտ դիվանագիտության դրսևորում, այն էլ՝ սեփական արժանապատվությունից հրաժարվելու գնով:

Երկրորդ դրվագը դարձյալ Տիգրան Մեծին է առնչվում: Խոսքը մ.թ.ա. 67-ին Հայոց պետության մեջ (ընդդեմ Տիգրան Մեծի) բռնկված ապստամբության մասին է, որին մասնակցում էին արքայի որդիները՝ Տիգրան Կրտսերը, Զարեհը...

Տիգրան Մեծը չի ներում իր որդիներին. Զարեհն ու Տիգրան Կրտսերը զրկվում են կյանքից:

Երրորդ դրվագը հռոմեական պետական ու ռազմական գործիչ Կրասոսի և Հայոց արքա Արտավազդ Բ-ի մասին էր:

Արտավազդն այցելում է Հայաստան ներխուժած Կրասոսին և բարեկամության դաշինք առաջարկում: Կրասոսը գոռոզաբար մերժում է Հայոց արքային: Որոշ ժամանակ անց, սակայն, մայրաքաղաք Արտաշատ է բերվում Կրասոսի գլուխը, որն էլ ցուցադրվում է Եվրիպիդեսի «Բաքոսուհիներ»-ի ներկայացման ժամանակ:

***

Անշուշտ, բոլոր այդ դրվագներն էլ հետաքրքիր են, մանավանդ երբ փորձում ենք դիտարկել դարերի հեռավորությունից: Ուստի և հարկ համարեցինք ներկայացված պատմական դիպվածներից (մեր պատկերացմամբ) որոշ դասեր առանձնացնել, թեև հարգարժան ակադեմիկոսը որևէ ակնարկ չէր արել՝ հայաստանյան ներկա զարգացումներն այդ պրիզմայով դիտարկելու և քննելու նկատառումով: Չէ՞ որ պատմագիտությունը բացառիկն է գիտությունների մեջ, որից դասեր քաղելը պարտադիր է, այլապես մենք շատ սխալներ գործած կլինենք և կշարունակենք գործել...

Առաջին դաս. հայոց պետության անվտանգության ապահովման և լինելության համար զինված ուժերին հավասար առաքելություն պետք է ունենա խելամիտ դիվանագիտությունը:

Երկրորդ դաս.  միապետերն ու բռնապետերն ի վիճակի են հանուն սեփական իշխանության պահպանման արյուն թափել, այդ թվում՝ հարազատ զավակների արյունը: Իսկ հետո դա կներկայացվի իբրև անձնական շահի զոհաբերում՝ հանուն պետական շահի, հանուն երկրի անվտանգության:

Երրորդ դաս. թող ոչ մի ագրեսոր, որքան էլ հզոր լինի մեզանից, վստահ չլինի իր հաղթանակների, իր անպատժելիության շարունակականության մեջ: Անպայման կգա ժամանակը, երբ ագրեսորի առաջնորդի գլուխը (Կրասոսի գլխի օրինակով) կցուցադրվի հայոց բեմերից մեկում...

Չորրորդ դասն ավելի շատ հարցի է նման. իսկ մենք թշնամի հարևանների մեջ ունե՞նք Պոմպեոսի վեհանձնությունն ունեցող առաջնորդ, ով ի վիճակի կլինի ինչ-որ պահի կանգ առնել և հարգել մեր ազգային արժանապատվությունը:

Եվ հինգերորդ դաս. ժամանակների և իրադարձությունների միջև զուգահեռներ անցկացնելիս վերստին համոզվում ենք՝ ուրիշ ժամանակներ, ուրիշ բարքեր և հազարապատիկ անգամ վայրենաբարո թշնամիներ են մեր սերնդին բաժին ընկել:

Արցախի Հանրապետության առաջնորդներին տանում են Բաքվի զնդաններ և հպարտանում: Մինչդեռ հայերս այլ դաստիարակություն ենք ստացել ու երբեք չենք մոռացել հնագույն ժամանակներից մեզանում հաստատված կարգը.

«Որովհետև օրենք չէ, որ քենի համար դյուցազները

Ուրիշ դյուցազն զարմերի կենդանությունը ջնջեն

Կամ իբրև ծառա ստրուկների կարգում պահեն...»:

Հավանաբար հիշեցիք՝ Հայաստանի վրա արշաված ալանների թագավորի դուստր Սաթենիկն էր այդ կերպ դիմում Հայոց արքա Արտաշեսին, ինչը մեզ է փոխանցում Պատմահայրը:

Համեմատեք հազարամյակներ առաջ եղած այդ խոսույթը Ադրբեջանի այսօրվա ղեկավարների պահվածքի հետ, որ մեր հայրենակիցներին պահում են գերության մեջ...

Գրեթե բացառում ենք, որ Իլհամ Ալիևը երբևէ կհասկանա հայոց մեջ իշխող այդ մտածելակերպը:

Իսկ միգուցե ուրի՞շ նկատառումներով էր Ռուբեն Սաֆրաստյանը ներկայացնում պատմական վերոնշյալ դրվագները: Միգուցե: Եվ, այդուհանդերձ, անքննելի է մի հանգամանք՝ մենք ազգովի պատմության ու իրականության հետ նորովի առերեսվելու խնդիր ունենք: Այո, ուրիշ ժամանակներ, ուրիշ բարքեր և հազարապատիկ անգամ վայրենաբարո թշնամիներ են մեր սերնդին բաժին ընկել: Իսկ միջազգային իրավակարգ, բոլորի կողմից ընդունված խաղի կանոններ այլևս չկան...

Սամվել Ալեքսանյան

Թուրքիայի ԶՈՒ ցամաքային զորքերի հրամանատարության մեծ պատվիրակությունից հետո Բաքու է ժամանել ևս մեկ պատվիրակություն

23.12.2024 16:51

ՌԴ-ն պատվիրակություն է ուղարկել Իրան՝ քննարկելու տարածաշրջանում տրանսպորտային և լոգիստիկ կապերի վերաբերյալ հարցերը

23.12.2024 15:27

Իրանի գերագույն առաջնորդը կրկին Իսրայելին ոչնչացմամբ է սպառնացել

23.12.2024 12:09

«Ադրբեջանցիները պարսկական պոեզիայի դասական Նիզամիին «դարձրել են» ադրբեջանցի պոետ». Ոսկան Սարգսյան

23.12.2024 11:23

Հայաստանին սպառազինվելու մեջ մեղադրող Ադրբեջանը հաջորդ տարի թուրքական բանակի մոդելով մոդերնիզացիայի 5-ամյա պլանն ավարտում է․ Աբրահամյան

23.12.2024 11:10

«Չեմ էլ փոխելու անձնագիրս, որ չասեն, թե Արցախ չի եղել, որ չկարողանան ջնջեն մեր պատմությունը»

23.12.2024 11:02

Սյունիքի բարձրադիր գոտիների ավտոճանապարհներին տեղ-տեղ մերկասառույց է

23.12.2024 09:25

Դեկտեմբերի 22-ը էներգետիկների մասնագիտական տոնն է

22.12.2024 18:30

Ի գիտություն գորիսեցիների

21.12.2024 22:06

Հանկարծամահ է եղել մեծահամբավ ուսուցչուհի Թերեզա Հակոբյանը

21.12.2024 17:53

Հորս միայն ադրբեջանցի փաստաբանները տեսնելու հնարավորություն ունեն, մեր միջազգային իրավաբանները երբեք չեն կարողացել տեսնել․ Ռուբեն Վարդանյանի որդի

21.12.2024 13:16

Այսօր Լեռնահայաստանի Սպարապետ Գարեգին Նժդեհի հիշատակի օրն է

21.12.2024 12:34