Սիսիանցի աժդահա Զաքոն՝ Պողոս Տեր-Դավթյանի «աջ բազուկը»

08.08.2022 10:42
1733

Խոսքը, անշուշտ, Զաքար Տեր-Ղազարյանի մասին է…

Շատ ափսոս, որ նրա լուսանկարն այդպես էլ չգտանք…

Սիսիանի Ղարաքիլիսա գյուղից էր (ներկայումս՝ Սիսիան քաղաք):

Գյուղական ուսուցիչ էր, բայց կյանքը ստիպել էր, որ զենք վերցնի եւ միանա Սյունիքը պաշտպանող հերոսների փաղանգին:

1918-20 թթ. եղել է Զանգեզուրի շրջանային խորհրդի անդամ, Սիսիան ենթագավառի կոմիսար, Զանգեզուրի ինքնապաշտպանության ղեկավար թիմի անդամ:

Դեռեւս 1918-ի տարեսկզբին Անդրանիկը հենց նրան էր հանձնարարել 20-30 տարեկան հայ երիտասարդների զորահավաքը:

Անդրանիկին հղած նամակներից մեկում Զաքոն գրում է՝ «Ստացա ձեր նամակը, վաղվանից սկսում եմ դերս կատարել: Արդեն սկսել եմ գործել դեզերտիրների դեմ… Մոբիլիզացիան խոստանում եմ անցկացնել լավ»:

Պողոս Տեր-Դավթյանի եւ Զաքոյի կողմից՝ սիսիանցիներից կազմված փառապանծ հեծյալ ջոկատը քանիցս Զաբուղի ձորերում ու Քաչալ դաղի (գլուխ Ձագեձորո) բարձունքներում, Սեւ լճի մերձակայքում հաղթանակ է կերտել՝ թուրքերի դեմ մղած անհավասար մարտերում:

Նախիջեւանի խաների դեմ օրհասական բախումներում այդ ջոկատը գործել է անթիվ սխրանքներ՝ չթողնելով, որ թուրքն արեւմուտքից մտնի Սիսիանի տարածք:

Զաքոն Սյունիքի փրկարար հերոսամարտի այն քաջերից է, որոնց կյանքի գնով Զանգեզուրը պահպանվեց որպես Մայր Հայաստանի անբաժանելի մաս:

Քաջ գիտակցելով անիշխանության կործանարար հետեւանքներից ժողովրդին փրկելու անհրաժեշտությունը՝ եռանդուն գործունեությամբ սանձահարում էր չարագործներին եւ մեր ազգային ու քրիստոնեական արժեքներն ուրացողներին:

Դեպի Սյունիքի թշնամիներն իր անողոք գործելակերպով վաստակել էր ե՛ւ թուրքերի, ե՛ւ բոլշեւիկների ատելությունը:

Զաքոյի ծննդյան եւ մահվան տարեթվերն անհայտ են:

Նժդեհի կենսագիր Ավոն նրան ներկայացնում է իբրեւ Պողոս Տեր-Դավթյանի «աջ բազուկ»:

Եղիշե Իշխանյանի մեզ ծանոթ գքում կարդում ենք Պողոս Տեր-Դավթյանի դրվատական խոսքը Զաքոյի մասին. «Անհամեստություն չի լինի ասելը, որ մասնակցել եմ Զանգեզուրի բոլոր նշանավոր կռիվներին՝ օգնական ունենալով հանգուցյալ Զաքար Տեր-Ղազարյանին, Սիսիանի մարտական ուժերով, որոնցից 300-ը՝ ձիավոր…»:

Նա էլ այն մարդկանց թվում էր, որոնց 1920 թ. օգոստոսի 2-ի գիշեը գնդակահարեցին Գորիսի բանտում:

Նրա աճյունն էլ՝ Արշակ Շիրինյանի, Վահան Խորենու եւ Միքայել Աղամյանի մասունքների հետ, ամփոփված է Գորիսի կենտրոնում՝ քաղաքային զբոսայգու մի անկյունում՝ առանց հիշատակի քարի, անհայտության մեջ:

Սիսիանի Նիկողայոս Ադոնցի անվան պատմության թանգարանի նախկին տնօրեն, Սիսիանի պատմության լավագույն գիտակ ու մեր բարեկամ Ծովինար Պետրոսյանը պատմում է, որ մինչեւ հիմա Սիսիանում զրույցներ են շրջանառվում Զաքոյի հերոսությունների մասին: Շատ տարիներ առաջ նրա մասին հատկապես պատմում էր Խանզադա անունով մայրիկը, ով Զաքոյի ժամանակակիցն էր ու բարեկամը (Խանզադա մայրիկը Սիսիանում ներկայումս գործող նկարիչ Սլավիկ Խաչատրյանի մորական կողմով տատն էր):

Ասում են նաեւ՝ Զաքոն նախկինում էլ մի անգամ ձերբակալվել էր թուրքերի եւ բոլշեւիկների պատվերով. անմիջապես վրա էին հասել նրա մարտական ընկերները, ովքեր կասկածում էին, որ Զաքոն կգնդակահարվի: Ու երբ այդ անհանգստությունը հայտնում են Զաքոյին, նա պատասխանում է՝ «Մի՞թե իմ այսքան կատարածից հետո որեւէ հայ ձեռք կբարձրացնի ինձ վրա, եթե հայերը պիտի ինձ սպանեն, ուրեմն թող սպանեն»: Այդ անգամ մարտական ընկերները կանխեցին ողբերգությունը, սակայն հետագայում, ինչպես ասացինք, նա գնդակահարվեց թուրքացած-բոլշեւիկացած հայերի ձեռքով, այն էլ՝ դաժանաբար:

Հ. Գ.

Հավատում ենք՝ երախտապարտ սիսիանցիները քաղաքի կենտրոնում երբեւէ կանգնեցնելու են մեծ նահատակներ Պողոս Տեր-Դավթյանի եւ Զաքոյի հուշարձանը:

Մենք երախտապարտ կլինենք բոլոր նրանց, ովքեր լեգենդար Զաքոյի մասին տեղեկություններ կտրամադրեն խմբագրությանը:

Բաքուն գերիների և պատանդների հարցը օգտագործում է քաղաքական նպատակներով. փաստաբան

29.03.2024 16:07

ՌԴ-ն պատրաստ է նպաստել հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորմանը․ Սերգեյ Լավրով

29.03.2024 14:06

Եթե Տավուշի գյուղերի հանձնման պրոցեսը տեղի ունենա, այդտեղից կսկսվի պետականության վերջնական ավարտը. Սուրեն Պետրոսյան

29.03.2024 12:29

Պուտինը զարմացել է, որ Փաշինյանը Պրահայում Արցախն Ադրբեջանի մաս է ճանաչել. Լավրով

29.03.2024 11:07

Սուրեն Պապիկյանը հետևել է «Բաղրամյան» զորավարժարանում անցկացված զորախաղերին

29.03.2024 11:02

Հայաստանում Վլադիմիր Սոլովյովի հեղինակային հաղորդումների հեռարձակումն արգելափակվել է

29.03.2024 11:01

Հանրակրթության նոր չափորոշիչի ներդրմանը զուգահեռ դասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը. Անդրեասյան

28.03.2024 21:52

ԱԺ պատգամավոր Դավիթ Դանիելյանի այցը Ույծ և Լոր գյուղեր

28.03.2024 21:08

Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերություններում ստեղծված իրավիճակը լավատեսություն չի ներշնչում․ Լավրով

28.03.2024 19:50

Բաքուն ռազմական է հռչակում Ստեփանակերտի մարզամշակութային համալիրը

28.03.2024 15:50

Մեր հայրենակից, արձակագիր Համլետ Մարտիրոսյանը դարձավ 70 տարեկան

28.03.2024 15:33

2024 թվականին խմելու ջրի սակագինը սպառողների համար չի թանկանա

28.03.2024 14:28