Մարտի 13-ը Չարենցի ծննդյան տարեդարձն է: Բանաստեղծը սերունդներին թողեց բազմաժանր ստեղծագործական ժառանգություն՝ պոեզիա, արձակ, թատերական ստեղծագործություններ, թարգմանություններ: Ըստ ամենայնի նորարար էր հայ պոեզիայում՝ իր կիրառած տաղաչափական ձևերով, լեզվաոճական հնարքներով, բանաստեղծական ժանրերով:
Մեր գրական հանճարը հավուր պատշաճի թարգմանված և ներկայացվա՞ծ է համաշխարհային հանրությանը: Նման հարցով դիմեցինք բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, չարենցագետ Դավիթ Գասպարյանին: Գրականագետը նախ հայտնեց, որ Չարենցը կանոնիկ մարդկանցից և ստեղծագործողներից չէր, ինչպես Գյոթեն, Թումանյանը, մյուսները: Չարենցը այն միս ու արյունից էր, որից էին Ֆրանսուա Վիյոնը, Օսկար Ուայլդը, Պոլ Վերլենը, ստեղծագործողներ, ովքեր ազատ էին կյանքի իրենց ընկալումներով և վարքով. կարող էին նաև հասարակական չընդունված արարքներ թույլ տալ, բայց մնալ հանճարեղ…
Խնդրո առարկա հարցադրմանն անդրադառնալով՝ գրականագետը վկայակոչեց Վահան Տերյանի «Հայ գրականության գալիք օրը» ծրագրային հոդվածը, որում բանաստեղծը խոսում էր հայ գրականության՝ համաշխարհային գրականությունից կտրվածության մասին: Այս համատեքստում գրականագետն ընդգծեց, թե Տերյանից հետո Չարենցի միջոցով հայ գրականության զարգացումը կապվեց համաշխարհային գրականության զարգացման պրոցեսներին, թե չէ՝ մինչ այդ շատ հետ էինք: Չարենցն այդ խզումը վերացրեց, հայ գրականությունը հասցրեց մի հանգրվանի, որտեղ համաշխարհային գրականությունն էր, որտեղ ռուս առաջնակարգ գրականությունն էր:
«Չարենցի մեծությունը ոչ միայն իր հանճարն էր, այլև իր պատմական նշանակությունը: Նա գիտեր իր արժեքը, գիտեր ինքն ով է՝ որպես իր ժողովրդի ոսկե երակ, և այս առումով բացառիկ էին նրա տեղը, դերը և նշանակությունը», - նշեց մեր զրուցակիցը:
Չարենցը թարգմանվել է օտար լեզուներով և ոչ քիչ, նախ՝ ռուսերենով հաջողված թարգմանություններ կան, այնուհետև նրա ստեղծագործությունները թարգմանվել են անգլերեն, իսպաներեն, իտալերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, արաբերեն, Խորհրդային Միության ժողովուրդների լեզուներով: 1930-ական թվականներին Չարենցի երկու ժողովածուները ռուսերեն պիտի լույս տեսնեին, մեկը՝ Մոսկվայում, մյուսը՝ Թիֆլիսում: Բայց այդ գրքերը լույս չտեսան, քանզի 1935 թվականից Չարենցն արդեն անվստահելի մարդ էր, համարվում էր նացիոնալիստ, հակահեղափոխական, ժողովրդի թշնամի: 1935-ի մարտի 13-ին՝ իր ծննդյան օրը հեռացրին աշխատանքից, հետո՝ Հայաստանի գրողների միության շարքերից: Այդպիսին էին ժամանակները, անչափ ծանր դուրս եկավ նրա խաչը…
Չարենցն էլ է թարգմանություններ արել, հայալեզու է դարձրել հայ և եվրոպացի դասականների ստեղծագործություններ՝ Եսենին, Լերմոնտով, Պուշկին, Մայակովսկի, Նեկրասով, Գումիլյով, Հայնրիխ Հայնե, Վիկտոր Հյուգո, Էմիլ Վերհարն, Ուիթմեն: Չարենցի մասին գնահատանքի խոսքեր են հնչեցրել օտարազգի ճանաչված գրողներ: Նրա մասին ջերմորեն են արտահայտվել Մաքսիմ Գորկին, Իլյա Էրենբուրգը:
Դառնանք օրվա խորհրդին: Չարենցը երկրային կյանքում չգնահատված, դեռ ավելին՝ չհասկացված եղավ: Հալածանքի անօրինակ գրոհ էր ձեռնարկվել բանաստեղծի հանդեպ: Չգրված օրենք է՝ հասարակությունը չի ներում նրանց, ովքեր իրենից առաջ են ընկնում: Այդպիսին էր Չարենցը՝ իր մարդկային հախուռն նկարագրով, առավել ևս՝ իր թողած պոետական անկրկնելի ժառանգությամբ: Ինչևէ, գոնե ապրողներս խնկարկենք նրա հիշատակը և օրվա մի մասն անցկացնենք Չարենց ընթերցելով և պարզապես Չարենցին հիշելով:
Վահրամ Օրբելյան