1988 թ. փետրվարի 27-29-ը Խորհրդային Ադրբեջանում՝ ինտերնացիոնալ հորջորջված Սումգայիթ քաղաքում, տեղի ունեցան հայ բնակչության կոտորածներ և զանգվածային տեղահանություններ, որոնք անառարկելիորեն կրում են միջազգային իրավունքի սահմանած «ցեղասպանություն» հանցագործության հատկանիշները:
Այդ առնչությամբ «Արցախպրես»-ի հետ զրույցում «Կաճառ» գիտական կենտրոն» ՀԿ նախագահ, պ.գ.թ., դոցենտ Մհեր Հարությունյանը մասնավորապես նշել է.
«Ականատեսների վկայությունների և դեպքերի վերլուծությունը հանգեցնում է այն մտքին, որ սումգայիթյան ցեղասպանությունը կազմակերպել են Ադրբեջանական ԽՍՀ իշխանությունները, որոնց նպատակն էր ահաբեկել հայությանը` հարկադրելով հետ կանգնել Արցախի ազգային-ազատագրական պայքարից, ստեղծելով արցախահայության արդար պահանջի բավարարման անհնարինության պատրանք: Որոշ վերլուծաբանների կարծիքով` հայերի ցեղասպանությունը նախատեսված էր Ասկերանում, սակայն, այստեղ փետրվարի 22-ին դիմադրության հանդիպելով, ամբոխը նահանջեց: Ադրբեջանի իշխանություններն ընտրեցին Սումգայիթը: Իսկ ինչո՞ւ հենց Բաքվից ոչ այնքան հեռու այդ բնակավայրը: Կռահել կարելի է, որ այդտեղ բնակչության թվաքանակը և տնտեսական կշիռը ադրբեջանցիներին հանգիստ չէին տալիս: Ինչպես հայտնի է, Սումգայիթը կառուցվել և Ադրբեջանի երրորդ քաղաքն էր դարձել հենց հայերի գործուն մասնակցությամբ: Հարկ է ուշադրություն դարձնել, որ շինարարների և բնակություն հաստատածների զգալի մասը հենց Արցախից էր կամ ծագումով էր այստեղից: Հետևաբար, Սումգայիթի ցեղասպանությունն ուղղված էր Արցախի ու արցախահայերի դեմ, և սխալված չենք լինի, որ փետրվարի 22-ի հարձակման հետ փետրվարի 27-29-ի ոճրագործությունները համարենք Արցախի դեմ Ադրբեջանի ագրեսիայի սկիզբ: Երեք օր շարունակվող սպանդի ու ջարդարարների անօրինակ դաժան գործողությունների հետևանքով սպանվել են տասնյակ խաղաղ բնակիչներ, որոնց մեծ մասը խոշտանգումներից ու կտտանքներից հետո ողջակիզվել է, հարյուրավոր քաղաքացիներ տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ են ստացել, բռնաբարվել են մեծ թվով անչափահասներ, ջարդերից մազապուրծ շուրջ 18 հազար հայ փախստական ապաստան է գտել Հայկական ԽՍՀ-ում և ԼՂԻՄ-ում, ինչպես նաև ԽՍՀՄ այլ հանրապետություններում», - ընդհանրացրեց Մ. Հարությունյանը:
Մեր զրուցակիցը, անդրադառնալով սումգայիթյան դասերին, նշեց, որ նախ և առաջ հայ ու ադրբեջանական հանրություններն անհամատեղելի են. միշտ պետք է հիշել, որ այն հանրությունը, որ զավթել է մեր պատմական հայրենիքը ու նպատակադրվել է մնացյալ ազգաբնակչության տեղահանության միջոցով տեր դառնալ նաև վերջին հողակտորին, նրա հետ կողք-կողքի ապրել հնարավոր չէ: Հայ բնակչությունը, որտեղ էլ որ գտնվելիս լինի, պետք է միշտ ընդունակ լինի ինքնակազմակերպվելու, ամեն մի ծայրահեղ իրավիճակում դիմելու ինքնապաշտպանության՝ ապահովելով իր ֆիզիկական գոյությունը: