Անասնաբուժական աշխատանքի մոտ 50 տարվա կենսափորձ ունեցող Էդգար Թոխսանցը 1995-2000 թթ. գլխավորել է Սյունիքի մարզի անասնաբուժական ծառայությունը, 2005-11 թթ. ղեկավարել է Սննդամթերքի անվտանգության եւ անասնաբուժական պետական տեսչության Սյունիքի մարզային կառույցը, 2011 թվականից «Անասնաբուժասանիտարիայի եւ բուսասանիտարիայի ծառայությունների կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի Սյունիքի մարզային ծառայության պատասխանատուն է:

Ճանաչված անասնաբույժ Էդգար Թոխսանցից փորձեցինք իմանալ բնագավառին առնչվող եւ հանրությանը հետաքրքրող մի քանի հարցի պատասխան:

-Պարոն Թոխսանց, նախ կուզենայինք պատկերացում կազմել «Անասնաբուժասանիտարիայի եւ բուսասանիտարիայի ծառայությունների կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի Սյունիքի մարզային լաբորատորիայի մասին, որի ղեկավարն եք Դուք:

-Ձեր իսկ նշած ՊՈԱԿ-ի Սյունիքի մարզային կառույցն է մեր լաբորատորիան, գտնվում է Գորիս քաղաքում, մասնաճյուղ ունի Կապանում:

Հիմնականում զբաղվում ենք գյուղատնտեսական կենդանիների բրուցելյոզի հետազոտությամբ:

Լաբորատորիայում աշխատում է յոթ մասնագետ, իսկ ամռանը եւ աշնանը, պայմանավորված աշխատանքների ծավալի մեծացմամբ, ավելանում է աշխատողների թիվը:

Միեւնույն ժամանակ խորհրդատվություն ենք իրականացնում անասնատերերի շրջանում՝ հիվանդությունների կանխարգելման հարցերով, թեեւ դա մեր գործառույթների մեջ չի  մտնում:

Ասեմ նաեւ՝ մեր աշխատանոցը հանրապետության լավագույն լաբորատորիաներից է: Այն հագեցած է ամենաարդիական սարքավորումներով: Դրանք ճիշտ եւ արդյունավետ գործածելու նպատակով աշխարհի մի քանի երկրներում մասնակցել ենք միջազգային դասընթացների:

-Փորձենք գնահատել բրուցելյոզի հետ կապված վիճակը Սյունիքում:

-Վիճակը բարվոք է, բռնկումներ չունենք մարզում:

Իհարկե, ժամանակ առ ժամանակ ի հայտ են գալիս հատուկենտ հիվանդ անասուններ, ինչի մասին անմիջապես տեղեկացնում ենք անասնաբուժական տեսչական մարմնին, որն էլ ձեռնարկում է համապատասխան միջոցառումներ:

-Սովորաբար մայիս ամսվա վերջին օրերին ու  հունիսի սկզբին ե՛ւ մարզի հարավային գոտուց, ե՛ւ Արցախի Հանրապետության տարածքից ոչխարի հոտերը, կովերի նախիրները տեղափոխվում են Սյունիքի հեռավոր եւ բարձր լեռնային արոտավայրեր:

Ավանդաբար հեռավոր արոտավայրեր տեղափոխվող անասունների վիճակը՝ այդ նպատակով հիմնված անցակետերում ստուգվել է անասնաբուժական ծառայության կողմից, որից հետո է միայն թույլատրվել խոշոր եւ մանր եղջերավոր անասունների տեղափոխումը:

Իսկ հիմա՞… Հիմա  նույնպե՞ս իրականացվում է կանխարգելիչ այդ միջոցառումը:

-Դա տեսչական մարմնի լիազորությունների մեջ է մտնում, այդ մարմնի ղեկավարները կարող են հիմնավոր պատասխան տալ Ձեր հարցին:

Ես միայն հետեւյալը կասեմ. տեղափոխվող անասունների վերաբերյալ (ըստ նախիրների, հոտերի, երամակների) տրվում է անասնաբուժական N 1 ձեւը (տեսչությունն է տալիս):

Այդ փաստաթուղթը տեղեկություններ է պարունակում այն մասին, թե տվյալ հոտում կամ նախիրում ինչ պատվաստումներ են արված, ինչ հետազոտություններ են կատարված: Փաստաթղթում նշվում է նաեւ հարցի պատասխանը՝ արդյո՞ք  հոտը կամ նախիրն ապահով տարածքից են տեղափոխվում, թե՞ ոչ:

Միայն այդ հարցերի հստակ եւ դրական պատասխանի դեպքում կարող են անասուններն անարգել տեղափոխել հեռավոր եւ բարձր լեռնային արոտավայրեր:

-Ո՞վ է, այնուամենայնիվ, անասնաբուժական ծառայության հիմնական պատասխանատուն մարզում:

-Մարզի ամեն մի տարածաշրջան ունի համաճարակաբան: Նրանցից մեկն էլ համարվում է գլխավոր համաճարակաբան:

Ներկայումս մարզի գլխավոր համաճարակաբանը Սիսիանի տարածաշրջանի անասնաբույժն է:

Դա պետական ծառայություն է եւ մտնում  է «Գյուղատնտեսական ծառայությունների կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի մեջ:

Հենց այդ ծառայությունն էլ հանդիսանում է մարզի անասնաբուժական ծառայության գլխավոր պատասխանատուն:

-Իսկ գյուղերում, քաղաքներում ո՞վ է իրականացնում այդ ծառայությունը:

-Տվյալ գյուղի կամ քաղաքի անասնաբույժը, ով պայմանագրային հարաբերությունների մեջ է «Գյուղատնտեսական ծառայությունների կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի հետ:

Վերջինս  համայնքային անասնաբույժներին տրամադրում է  անհրաժեշտ պատվաստանյութեր՝ պետպատվերի շրջանակում նախատեսված հիվանդությունների դեմ պայքարելու համար: Նկատի ունեմ սիբիրախտ, դաբաղ, խշխշան պալար, խոզերի ժանտախտ, թռչունների ժանտախտ, խոշորի ծաղիկ  հիվանդությունները:

Այդ պատվաստումները, ինչպես նշեցի, իրականացվում են պետպատվերի շրջանակում, ուստի եւ անվճար են անասնատերերի համար:

Մնացած բոլոր հիվանդությունների դեպքում բուժումներն ու պատվաստումները կատարվում են անասնատիրոջ հաշվին :

Գյուղի, քաղաքի անասնաբույժը ղեկավարվում է տվյալ տարածքի համաճարակաբանի կողմից:

-Որպես երկար տարիների փորձառու անասնաբույժ, նաեւ ոլորտի կազմակերպիչ, բավարա՞ր եք համարում անասնաբուժական ծառայության ներկայիս կերպը:

-Մեծ խնդիրներ, որպես այդպիսին, չունենք: Բայց եւ ցանկալի է, որ լինեն  համայնքային անասնաբույժներ, ովքեր պետպատվերից զատ անասնատերերին ցույց կտան անասնաբուժական այլ ծառայություններ եւս. դրա կարիքը  զգացվում է:

-Ըստ մեր ունեցած տեղեկությունների՝ բազում խնդիրներ կան այդ ոլորտում, թեեւ Դուք վիճակը բավարար եք գնահատում: Օրինակ, համայնքների անասնաբույժները հինգ ամիս շարունակ աշխատավարձ չէին ստանում…

-Հարցը դարձյալ մեր լիազորությունների մեջ չի մտնում, բայց, որքանով տեղյակ եմ, դա օբյեկտիվ պատճառներ ուներ: «Գյուղատնտեսական ծառայությունների կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը նորաստեղծ կառույց է, եւ աշխատավարձի ուշացումը պայմանավորված էր զուտ կազմակերպական ընթացակարգերով:

-Մի ուրիշ խնդրի մասին, որին բախվում ենք մարզի գրեթե բոլոր բնակավայրերում. կադրերի խնդիրը…

-Ձեր դիտարկումը հիմնավոր է եւ տեղին: Անասնաբուժական կադրերի խնդիրը սուր է ամենուր: Երբեմնի ամենահեղինակավոր՝  անասնաբույժի մասնագիտությունը, վաղուց գրավիչ չէ երիտասարդների համար: Հատուկենտ են այն պատանիները, ովքեր հանրակրթական դպրոցն ավարտելուց հետո գնում են սովորելու բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություններ՝ տվյալ մասնագիտությամբ կրթություն ստանալու:

Անշուշտ, կա նաեւ ցածր աշխատավարձի խնդիր:

Կարծում եմ՝ պետական մակարդակով արժեր մտահոգվել գյուղատնտեսության համար հույժ կարեւոր այդ մասնագիտության վարկանիշը, գրավչությունը բարձրացնելու հարցով:

-Շատերին հետաքրքրող եւս մեկ խնդիր. նոր կորոնավիրուսը, որ ալեկոծել է ամբողջ աշխարհը,  գյուղատնտեսական կենդանիներին նույնպե՞ս վարակում է:

- Համաճարակի մեր օրերում ամենաքննարկվող հարցերից մեկն է: Տարբեր տեսակետներ են հնչում: Բայց եւ կարող եմ հավատացնել՝ դեռեւս որեւէ հիմնավոր փաստարկ կամ ապացույց չկա առ այն, որ ընտանի կենդանիները կարող են այդ վիրուսի վարակակիր լինել:

-Իսկ գյուղմթերքների դեպքո՞ւմ…

-Վաճառվող մսի օրինակը բերեմ… Վաճառողի մոտ պետք է առկա լինի անասնաբուժական N2 ձեւը, որը տրվում է համապատասխան ծառայության կողմից:

Յուրաքանչյուր քաղաքացի միս գնելիս կարող է պահանջել այդ փաստաթուղթը եւ համոզվել, որ այն  ռիսկեր չի պարունակում:

Ներկայումս մարզի գյուղատնտեսական կենդանիների շրջանում որեւէ հիվանդության բռնկման փաստ չունենք, ուստի եւ արտադրվող ու վաճառվող մթերքն ապահով վիճակում է:

-Ընդդեմ ներկայիս համաճարակի երկրի մասշտաբով միջոցառումներ են իրականացվում: Ճիշտ է, դրանք առանձնապես դրական արդյունք չեն տալիս, բայց որոշակիորեն զսպում են համաճարակի ավելի խորացումը: Եթե բնակավայրերում շատ թե քիչ վերահսկվում է հակահամաճարակային վիճակը, ապա ի՞նչ կարելի է ասել հեռագնա արոտավայրերում առաջիկա մի քանի ամսում բնակվող անասնապահների մասին. ամեն մի ֆերմայում տասնյակ մարդիկ են գտնվում…

- Ես չէ, որ պետք է պատասխանեմ կարեւոր այդ հարցին: Բայց եւ կարծում եմ՝ իրենք՝ անասնապահներն ու անասնատերերը պետք է նախեւառաջ մտահոգվեն այդ խնդրով, կատարեն պարետատան բոլոր հրահանգները, հետեւեն իրենց հիգիենային, որը, խոստովանենք,  հեռագնա յայլաղներում, հասկանալի պատճառներով, այնքան էլ դյուրին չէ իրականացնել:

-Անասնաբուժական պատվաստանյութերի խնդիրը. մարզում ունե՞նք համապատասխան լիցենզավորված խանութներ, առեւտրի կետեր:

-Այդ առումով խնդիրներ չունենք, կան լիցենզավորված խանութներ:

Պետպատվերի շրջանակում իրականացվող միջոցառումների համար անհրաժեշտ պատվաստանյութերը, բնականաբար, առեւտրային ցանցում չկան, դրանք մատակարարվում են պետական պատկան ծառայությունների կողմից եւ անվճար:

Մյուս դեպքերում անհրաժեշտ դեղամիջոցները կարելի է ձեռք բերել համապատասխան խանութներից:

-Չենք կարող շրջանցել մեկ այլ թեմա. ամիսներ առաջ ամբողջ հանրապետությունում աղմուկ էր բարձացել սպանդանոցների խնդրի շուրջ:

Հուլիսի 1-ին, ըստ կառավարության որոշման, սպանադանոցները պետք է գործեն, ուրիշ ճանապարհ չկա:

Սյունիքում հուլիսի 1-ից կունենա՞նք այդ սպանդանոցները, արդյո՞ք գյուղացին չի տուժի դրանից:

-Միայն Գորիսի տարածքում 4-5 սպանդանոց է ներկայումս կառուցվում, որոնք սահմանված ժամկետում կկարողանան սպանդի համար անասուններ ընդունել:

Գյուղացին, միանշանակ, չի տուժի դրանից, գրեթե բոլոր հարցերն ունեն իրենց ողջամիտ պատասխանը:

Միգուցե եւ միջնորդները նախկինի պես շահույթ ստանալու հնարավորություն չունենան, բայց գյուղացու համար խելամիտ ձեռնարկում է այդ ճանապարհով անասունների իրացումը:

Մյուս կողմից՝ այդ միջոցառման իրականացումը մի նոր եւ բարձ աստիճանի կհասցնի սննդի անվտանգությունը, որը, հատկապես ներկայիս համավարակի պայմաններում, մտահոգում է յուրաքանչյուրիս:

-Պարոն Թոխսանց, շնորհակալություն հետաքրքիր զրույցի համար:

-Ես էլ շնորհակալ եմ «Սյունյաց երկրին», որ դժվարին մեր օրերում ուշադրություն է դարձնում նաեւ մարզում իրականացվող անասնաբուժական ծառայությունների դրվածքին:

Զրույցը՝  Աննա Ալեքսանյանի