Հայաստանում օգտակար հանածոյի արդյունահանման իրավունքով 16 կազմակերպության տրված է ոսկու և ոսկի-բազմամետաղների հանքավայրերի արդյունահանում իրականացնելու թույլտվություն: Սակայն ոսկու արդյունահանման աշխատանքներ իրականացնում է ընդամենը 4 ընկերություն՝ «Մեղրաձոր գոլդ» ՍՊԸ-ն, «Կապանի լեռնահարստացման կոմբինատ» ՓԲԸ-ն, «Մուլտի գրուպ կոնցեռն» ՍՊԸ-ն և «ԳեոՊրոՄայնինգ գոլդ» ՍՊԸ-ն:

«Հետք»-ի գրավոր հարցմանն ի պատասխան՝ այս տեղեկությունները տրամադրել է ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարությունը: Սակայն հարցին, թե ինչու արդյունահանում չեն իրականացնում մյուս 12 ընկերությունները, որոնք ևս ընդերքօգտագործման իրավունք ունեն, նախարարի տեղակալ Վարդան Գևորգյանը չի պատասխանել հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Արդյունահանող ճյուղերի թափանցիկության նախաձեռնությանը (ԱՃԹՆ) ՀՀ-ի միանալու նախապայմաններից էր ոլորտի վերաբերյալ տարեկան ազգային զեկույցի կազմումը և հրապարակումը: Վերոնշյալ ազգային առաջին զեկույցում զետեղված են 2016-2017թթ. ՀՀ պետական մարմինների և ընդերքօգտագործող ընկերությունների կողմից ներկայացված հաշվետվությունները և դրանց համադրման արդյունքները»,- բացատրել էր փոխնախարարը՝ միաժամանակ տեղեկացնելով, որ ազգային առաջին զեկույցը հրապարակվելու է մինչև հունվարի 30-ը:

Այսօր այն հրապարակվեց, և դրա շնորհանդես-համաժողովին կառավարության անդամներ ու բարձրաստիճան հյուրեր էին հրավիրված: Սակայն մեր հարցադրման պատասխանն այս զեկույցում ևս չգտանք: 

ԱՃԹՆ-ի առաջին ազգային զեկույցը ներկայացնում է 2016-2017 թվականներին Հայաստանում մետաղական հանքարդյունաբերության ոլորտը։ Հայաստանում արդյունահանվող հիմնական մետաղական օգտակար հանածոներն են պղինձը, մոլիբդենն ու ոսկին։ Օգտակար հանածոների հանքավայրերի պետական կադաստրում հաշվառված է հաստատված պաշարով օգտակար հանածոների ավելի քան 850 հանքավայր, ներառյալ` 42 մետաղական: Դրանցից, ըստ զեկույցի, շահագործվում է շուրջ 400-ը, այդ թվում` 28 մետաղական հանքավայր:

Համաձայն հրապարակված տվյալների՝ Գեղարքունիքի մարզի Սոթքի ոսկու հանքավայրը շահագործող «ԳեոՊրոՄայնինգ գոլդ» ընկերությունը 2017թ. 143,533 տոննա արտահանում է իրականացրել Շվեյցարիա, որի արժեքը կազմել է 147 մլն դոլար (70,775 մլն դրամ):

 

Կոտայքի մարզի Մեղրաձորի հանքավայրը շահագործող «Մեղրաձոր գոլդ» ՍՊԸ-ն նույնպես Շվեյցարիա է արտահանել իր արդյունահանած ոսկին՝ 1,419 տ, որի արժեքը կազմել է 1,7 մլն դոլար (794 մլն դրամ):

Լոռու մարզի Մղարթի հանքավայրը շահագործող «Մուլտի գրուպ կոնցեռն» ՍՊԸ-ն արտահանել է 80 տոննա ոսկի՝ 0,26 մլն դոլար (125 մլն դրամ) արժեքով: Այս ընկերությունը ևս ոսկին արտահանել է Շվեյցարիա:  

Շահումյանի ոսկի-բազմամետաղային հանքավայրը շահագործող «Կապանի լեռնահարստացման կոմբինատ» ՓԲԸ-ն 2017-ին ոսկի չի արտահանել:

Ոսկու արտադրության մեջ առաջատարը կրկին «ԳեոՊրոՄայնինգ գոլդ» ընկերությունն է:

 

Ներքին իրացման դաշտում առաջատարը «Մեղրաձոր գոլդ»-ն է: Սակայն հետաքրքիրն այն է, «Մեղրաձոր գոլդ»-ը իր արդյունահանածը վաճառել է «ԳեոՊրոՄայնինգ գոլդ» ընկերությանը:

 

«Հետք»-ը էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարությունից անցյալ տարի խնդրել էր տրամադրել Հայաստանում ոսկու հանքավայրերը շահագործող ընկերությունների սեփականատերերի մասին տեղեկություններ: Դա նույնպես չէր տրամադրվել՝ պատճառաբանելով նույն ԱԹՃՆ ստանդարտի շրջանակներում դրա ապագա հրապակայնությունը:

Այսօրվա խորհրդաժողովին այդ մասին ևս անդրադարձ եղավ: Զեկույցը կազմող «Էրնսթ ընդ Յանգ» ընկերության փորձագետները նշեցին, որ ՀՀ-ում տեղեկատվությունը սեփականատերերի մասով հասանելի է միայն ՍՊԸ-ների դեպքում: Սակայն վերջնական շահառուն կարող է թաքնված լինել ՓԲԸ-ի կամ օֆշորային այլ ընկերությունների հետևում: Արդարադատության փոխնախարար Սուրեն Քրմոյանը հստակեցրեց, որ նախատեսված օրենսդրական փաթեթի փոփոխությունների շրջանակներում 2019-ից այդ հարցը ևս կարգավորվելու է, և նոր օրենսդրական փաթեթի ընդունմամբ՝ ընդերքօգտագործման մեջ ներգրավված ընկերությունները պարտավորվում են բացահայտել իրենց վերջնական շահառուներին կամ բաժնետերերին: Օրենսդրական փաթեթը պատրաստ է և ներկայացվելու է ԱԺ առաջիկայում:

Սուրեն Քրմոյանը նշեց, որ առաջին փուլում այն վերաբերելու է մետաղական հանքավայրեր շահագործող ընկերություններին, որոնք հաշվառվելու են պետռեգիստրում: Հետագայում այն կարող է ընդլայնվել:

«Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ի իրավաբանական դեպարտամենտի ղեկավար Պերճ Խաչատրյանը նշեց, որ իրական սեփականատերերի հրապարակումը միայն դրական ազդեցություն կունենա ընկերության համար ևս ինչպես ազգային, այնպես էլ միջազգային տիրույթում: Դա կբարձրացնի հանրության վստահությունը ընկերության նկատմամբ, ինչպես նաև վարկեր ներգրավելու դեպքում ընկերությունն ավելի համարձակ կդառնա:  

«Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն» ՀԿ-ի գործադիր տնօրեն Սոնա Այվազյանը նշեց, իր համար զարմանալի էր կառավարության շահագրգռվածության դրսևորումը` իրական սեփականատերերին բացահայտելու գործում: Սակայն միայն մետաղական հանքավայրերի շահագործող ընկերությունների մասին ինֆորմացիան չպետք է բաց լինի, այլ ակնկալում է, որ իրավաբանական անձանց ռեգիստրում սեփականատերերի մասին տվյալները հասանելի դառնան բոլոր ընկերությունների համար:

 «Շատ կարևոր է, որպեսզի տվյալները հասանելի լինեն անվճար հիմունքներով, ինչն այս պահին վճարովի է»,- նշեց Սոնա Այվազյանը: Ինֆորմացիան, ըստ Այվազյանի, պետք է հասանելի լինի բոլորին և անվճար: Ավելին, պետք է ներդրվեն նաև ստուգման մեխանիզմներ: 

«Քաղհասարակության համար կան ակնկալիքներ, որ ընկերությունը, որը հանրության ռեսուրսը շահագործելու արտոնություն է ստացել, պետք է նաև հաշվետու լինի,- ավելացրեց Սոնա Այվազյանը,- իրական սեփականատերերին բացահայտելը կօգնի նաև հանցավոր կապերը, փողերի լվացման դեպքերը բացահայտել»:

Անդրադառնալով պատասխանատու հանքարդյունաբերությանը՝ բնապահպանության փոխնախարար Իրինա Ղափլանյանը նշեց, որ պատասխանատու հանքարդյունաբերության կարևոր պայմանը քաղաքական կամքն է: Դրա առկայության պայմաններում բոլոր գործընթացները պատշաճ կիրականացվեն:

ԱԹՃՆ ստանդարտի ներդրմամբ մի շարք փաստաթղթեր են հրապարակվել, այդ թվում՝ ընդերքօգտագործման պայմանագրերը, երկրաբանահետախուզական աշխատանքների փաստաթղթերը, հանքերի անձնագրերը, ընդերքօգտագործողների արդյունահանման ծավալների, արտահանումների և հարկերի մասին տեղեկությունները:

«ԳեոՊրոՄայնինգ» ՍՊԸ-ի գլխավոր տնօրեն Վահե Վարդանյանը կարծում է, որ ընդերքօգտագործման վերաբերյալ հրապարակային տվյալները կարող են օգտակար լինել նաև ներդրողների համար, եթե նրանք որևէ տարածքի նկատմամբ նկրտումներ ունեն և դրա վերաբերյալ տեղեկություններ են ուզում քաղել: Հիմա դա առանց մարդկային գործոնի կարող են անել հրապարակված փաստաթղթերից, օրինակ, երկրաբանական ուսումնասիրությունների արդյունքների մասին կարող են օնլայն տեղեկանալ: Եվ այդ ներդրողը կարող է տեսնել, թե տվյալ տարածքը ով է զբաղեցնում, գուցե գործընկերային հարաբերություններ հաստատեն տվյալ ընկերության հետ և ներդրումներ անեն: