Մեղրի՝ օրհնյալ եզերք՝ նվիրագործված ձայնապետ ու ձայների արքա Կոմիտասի հուշով

23.06.2022 16:06
4174

    Մեղրեցիները հնուց ի վեր մեծ հակում են ունեցել  երգարվեստի և երաժշտության նկատմամբ: Այս տեսակետից Մեղրու մշակութային կյանքում մեծ դեր են խաղացել պատմական գողթնեցիները: (Ի դեպ, Նաղաշ Հովնաթանը լինելով մեղրեցու փեսա, հաճախ է Մեղրի եկել, իսկ հետագայում այդ կապը պահել է որդին՝ Հակոբը):

    Հովնաթանյան գերդաստանի մտերմիկ կապն ու բարեկամությունը 17-18-րդ դարերում դրական դեր են խաղացել Մեղրու ոչ միայն երգարվեստի, այլ նաև կերպարվեստի կյանքում:

    Ովքեր գեթ մեկ անգամ եղել են պատմական Ագուլիս քաղաքի եկեղեցիներում, հաստատապես կհավաստեն տարեց մեղրեցիների ասածն այն մասին, որ Հովնաթանյանին են պատկանում  Մեղրու եկեղեցիների որմնանկաները նույնպես:

    Մեղրեցիների հիշողության մեջ սերնդեսերունդ պահպանվել է գողտրիկ մի պատմություն այն մասին, թե 1908թ. Մեղրիում ինչպես են ընդունել Մեծն Կոմիտասին, ով Գողթն գավառով եկել էր Մեղրի, որտեղից էլ Տաթևի  վանք պիտի գնար՝ Վեհափառի որոշ հանձնարարականներ կատարելու:

    Ագուլիսեցի պատմիչ Ազարիա Մահտեսն իր ձեռագիր հիշատակարանում նշել է. «Պատմական Հայաստանի Գողթն գավառի Ցղնա գյուղից էին Կոմիտասի նախնիները: 18-րդ դարում գաղթել էին  Քյոթահիա՝ Կատինա, ուր էլ 1869-ին ծնվել է Սողոմոն Գևորգի Սողոմոնյանը: Կոմիտասը բուռն ցանկություն ուներ լինելու իր նախնյաց սրբազան վայրերում և ահա 1908-ին հանգրվանում է Ցղնայում: Սոսիներով, սառնորակ աղբյուրներով, առատ թթվածնով հարուստ  գյուղը հմայում է նրան: Այցելում է գերեզմաններ, մտնում գյուղի Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցին, մոմեր վառում, հետո նստում եկեղեցու բակի թթենու տակ դրված սալատակ քարին և երգում իր «Մոկաց Միրզան»: Նրան է մոտենում հայկական հին տարազով մի ծեր կին, շոյում  նրա գլուխը, հետո հեկեկոցով լաց լինում՝ իմանալով «անծանոթ հյուրի» ով լինելը»:

    Հենց այս գյուղից Օրդուբաթով Մեղրի է գալիս հանճարեղ երգահանը...

    Սրանից 30-40 տարի առաջ՝ Մեղրու հրապարակի մերձակայքում ապրող Վահան Դավթի Խաթունյանը խանդավառությամբ էր պատմում այն մասին, թե Կոմիտասին ինչպիսի ջերմությամբ են ընդունել մեղրեցիները ճիշտ նույն թվականին և մեծ բավականություն պատճառել նրան՝ նրա իսկ հրաշք-երգերը կատարելով:

    Հայաստանի ԳԱ հիմնադիր անդամներից Մանուկ Աբեղյանը, ով պատմական Գողթն գավառի  Աստապատ գյուղից էր, ակնածանքով է գրել Կոմիտասի ու նրա նախնյաց մասին և հուշագրությամբ տեղեկացրել, որ խենթ ջերմությամբ են նրան ընդունել Գողթն և Արևիք (Մեղրի) գավառների բնակիչները 1908թվականին:

    Մեղրիում մինչև 1900-ական թվականները գործել է եկեղեցական երգչախումբ, որի ղեկավարն է եղել Վերին Ագուլիսից եկած Թևատրոս Վարդապետյանը: Թե ով է եղել Թևատրոս Վարդապետյանը, գրեթե ոչինչ հայտնի չէ:

    1911-12թթ. եկեղեցուց անջատ գործել է քառաձայն երգչախումբը, որը ղեկավարել է Պողոս Բոռուլյանը: Երգչախմբում հետագայում ընդգրկվել են և հրաշալի ձայն են ունեցել Վարշամ Փարսադանյանը, Բարդուղ Տոշյանը, Ավետիս Ազարյանը, Մաթևոս Վաչյանը, Մկրտիչ Աղավելյանը, Սամոսա Դանիելյանը, Իգնատիա Մելիք-Մկրտչյանը:

    «Նրանք կոմիտասյան երգերի կրքոտ սիրահարներ էին», - պատմում էր տարեց բժիշկ, Մեղրիում շատ հարգված Սերգո Պետրովիչը (Խոնդյանը):

    Սերգո Պետրովիչի պատմածից (այդպես էին Մեղրիում նրան կոչում) բառացիորեն բերում եմ մի հատված՝ «Մեղրու շրջանի Կարճևան գյուղացի Վաղարշակ Տեր-Վահանյանը, ով 1932-1935թթ. Մոսկվայի Կրեմլի պալատում Ֆինանսների մինիստրն էր և անձամբ ստորագրում էր սովետական «червонец» դրամի վրա, 1934 թվականին գալիս է Մեղրի և մի խումբ երիտասարդների հետ լինում Լիճքվազ կոչվող հանդամասում՝  հանգստանալու նպատակով: Զրույցի ժամանակ հանկարծ լսվում է Կոմիտասի «Սիրտս նման է էն փլած տներ» երգը և ծիծաղում՝ ասելով. «Հնարամիտ տղաներ, էդ ինչպե՞ս եք Կոմիտասի ձայնապնակն այստեղ միացրել»: Տղաներից մեկն ընդհատելով նրան, ասում է, թե երգողը մեղրեցի Աստղիկ Խոնդյանն է:

    Վահանյանը, փոքր-ինչ շփոթվելուց հետո, ժպտալով ասում է. «Ես անսահման ուրախ եմ և երջանիկ, որ իմ ծննդավայրում արքայավայել ապրում, շնչում է Կոմիտասը»:

    «Մեղրիում հրաշալի ջութակ էին նվագում Դրո և Միսակ Վարդանյանները, թառ՝ Գուրգեն Չարչյանը, լավ համբավ և հեղինակություն ուներ նաև շեփորահարների խումբը», -ոգևորությամբ պատմում էր տարեց Վահան Խաթունյանը:

    1880-ական թվականներից Մեղրիում օգտագործել են սաքսաֆոն գործիքը: Այն առաջին անգամ Մեղրի են բերել Հարությունյանները:

    Ձայնասփյուռ էլ օգտագործել է դպրոցի հոգաբարձու և դեղագործ  Գևորգ Իսրայելյանը, ով այն բերել էր Փարիզից:

    Մեղրեցիներն իրենց կուլտուրայի մասին խոսելիս հպարտությամբ էին նշում, որ 1895-1896թթ., երբ Հայաստանի գրեթե շատ վայրերում չէին տեսել դաշնամուր գործիքը, իրենք բախտ ունեին օգտագործելու այն:

    Մեղրեցի հարգարժան Աղանի որդին՝ Մկրտիչ Վաչյանը, ամուսնացել էր ագուլիսցի Եղիսաբեթի հետ: Վաչյանների ընտանիքին մոտ մարդիկ, մոտ 25-30 հոգի, Մեղրուց ուղևորվում են Ագուլիս՝ օժիտ-դաշնամուրը բերելու նպատակով:

    Նրանցից էին՝ Աղան և Լևոն Փարսադանյանները, Հովհաննես Թումանյանը, Թևատրոս Մկրտչյանը, Հովհաննես Սեթյանը և այլք:

    Զարմանալին այն է, որ օժիտի տերը՝ տիկին Եղիսաբեթը, նվագել չի իմացել: Դաշնամուրն օգտագործել են Եվրոպայում ուսանող մեղրեցի երիտասարդները, երբ արձակուրդի օրերին վերադարձել են Մեղրի: Նրանք շատ հաճախ տեղացիների հետ հավաքվել  են Վաչյանների տանը, նվագել, պարել, զվարճացել: Հետագայում դաշնամուրն օգտագործել են մասնագիտական առումով:

    Կուլտուրական բարձր մակարդակով են կազմակերպվել Մեղրիում բոլոր տոները: Սիրով են երգել գողթան երգերը:

    Ճարտարապետական հետաքրքիր ոճով են կառուցվել Մեղրու եկեղեցիները, հին տները՝ կամարաձև դարպասներով ու պատուհաններով, պատերի մեջ կառուցված փայտյա նախշավոր պահարաններով:

    Մեղրին իր պատմամշակութային արժեքներով ուսումնասիրության կարիք ունի. այն փոքրիկ Հայաստան է Հայաստանի մեջ:

    Հ.Գ. «Սյունյաց երկրի» բարեկամ, ճանաչված մանկավարժ, լուսահոգի Լիլիկ Պողոսյանի հեղինակած այս հոդվածը հրապարակվում է առաջին անգամ:

    Հարգանք Լիլիկ Պողոսյանի հիշատակին, ով գեղեցիկ այս պատմությունը փոխանցել է սերունդներին:

    ՀՀ վարչապետի հարցազրույցը՝ թուրքական լրատվամիջոցներին

    13.03.2025 22:40

    Խաղաղության համաձայնագրով ՀՀ սուվերեն տարածքից որևէ միջանցք կամ տարածք Ադրբեջանին չի տրվելու. Չախոյան

    13.03.2025 20:46

    Ռուսաստանը համաձայն է Ուկրաինայի հետ 30 օրով զինադադար կնքել. Պուտին

    13.03.2025 20:43

    Այո, Ադրբեջանին ճանապարհ տալու ենք․ Փաշինյան

    13.03.2025 19:35

    Հայտնի է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ թուրքական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցի եթեր հեռարձակման ժամը

    13.03.2025 19:26

    Որոնք են երկու կետերը, որ Բաքվի հետ համաձայնեցվել են. Փաշինյանը պարզաբանում է

    13.03.2025 19:14

    Ռուբեն Վարդանյանը դադարեցրել է հացադուլը եւ կարեւոր ուղերձ հղել

    13.03.2025 17:44

    Ադրբեջանի հետ Խաղաղության համաձայնագիրը պատրաստ է ստորագրման. ՀՀ ԱԳՆ

    13.03.2025 17:41

    Իմ ընկալմամբ՝ Արևմտյան Հայաստանն Արմավիրի և Շիրակի մարզերն են, «Արևմտյան Հայաստան» արտահայտությունը մեր Սահմանադրության մեջ չկա. Anadolu-ն հայտնել է՝ ինչ է Փաշինյանն ասել թուրքական ԶԼՄ-ներին

    13.03.2025 16:07

    Հայաստանն ընդունել է ադրբեջանական կողմի առաջարկները համաձայնագրի վերջին 2 չհամաձայնեցված կետերի վերաբերյալ. Բայրամով

    13.03.2025 16:02

    Նրանք մեզ հետ են, մեր սրտերում

    13.03.2025 14:39

    Հայաստանի տարածքում կան մարդիկ, որոնք «պետք» է պատասխանատվության ենթարկվեն, Երևանը «պետք» է սերտ համագործակցի Բաքվի դատական ​​գործընթացի հետ. Հաջիև

    13.03.2025 14:22